کد مطلب : ۱۳۵۰۴
تولد جشنواره دینی جدید در عرصه تئاتر
هانیه خاکپور؛ضرورت راه‌اندازی چنین جشنواره‌ای در حالی که جشنوارههای تئاتر رضوی و آیین‌های عاشورایی چندین سال است که برگزار می‌شود، چیست؟
اگرچه چند سالی است که جشنواره‌هایی نظیر رضوی و عاشورایی در کشور برگزار می‌شود و اقبال خوب مخاطبان و هنرمندان را نیز با خود داشته است، دین، عرصه بسیار گسترده‌ای است و با ظرفیت بالای خود می‌تواند، مقولات متعددی را شامل شود. جشنوارههای رضوی و عاشورایی که ظرفیت جشنوارههای تئاتری مذهبی کشور را به خود اختصاص داده بود، فقط به طور انحصاری به دو مقوله می‌پرداخت؛ در حالی که دین شامل تفکر و جهان‌بینی اسلامی است و عوامل مؤثر در تاریخ اسلام اعم از هنرمند، سیاستمدار، دانشمند و مجموعه اینها را در بر می‌گیرد.
دلیل عمده برگزاری جشنواره آیین‌های عاشورایی و رضوی این بود که امام حسین(ع) و امام رضا(ع) در فرهنگ دینی-ایرانی نقش پررنگی داشته‌اند و بار دراماتیک داستان زندگی این دو امام(ع)، گویا بیشتر از بقیه است. شاید در جشنواره‌ای که طراحی شده، این نیازِ مردم به‌درستی پاسخ نداده شود.
رویکرد جشنواره دینی تئاترِ «حقیقت» این است که چنین فرصتی به همه موضوعات دینی داده شود و دست کسانی که علاقه‌مند هستند، در زمینه‌های مختلف فعالیت کنند، باز باشد؛ بنابراین بهتر دیدیم، در این جشنواره به کلیت فرهنگ دینی توجه کنیم تا اینکه به یک یا دو موضوع خاص بپردازیم و از بقیه موضوعات غافل شویم.
اگر عاشورا به نظر پررنگ‌تر می‌آید، به این دلیل است که در فرهنگ ما به این موضوع بیشتر توجه شده است. در جشنواره‌هایی که با محوریت آن برگزار می‌شد، یک موضوع واحد و تاریخی وجود داشت که به آن نگاه‌های متفاوت و متنوعی می‌شد. به لحاظ بار دراماتیک نیز به نظر من داستان زندگی هر امامی ویژگی‌هایی دارد که بتوان به طرق مختلف به آنها نیز پرداخت و این فقط مختص امام حسین(ع) و امام رضا(ع) نیست.
جشنوارههای رضوی و عاشورایی چندین دوره برگزار شده و باید بررسی کرد که آیا هنرمندان توانسته‌اند در هر دوره رویکرد نمایشی متفاوتی به این مقولات داشته باشند یا خیر. به نظر من در بیشتر نمایش‌هایی که در این جشنواره‌ها برگزار شد، بعد اعجازی این امامان نمایش داده می‌شد؛ اما تفکر ایشان آن‌گونه که باید و شاید لحاظ نمی‌شد و بسیار کم‌رنگ بود؛ در حالی که آنچه هرکدام از ائمه(ع) را برای ما ارزشمند می‌کند، تفکر آنهاست؛ نه اینکه بخواهیم به آنها نگاه معجزه‌گرانه داشته باشیم، آنها را در همین حد خلاصه کنیم و افکار خودمان را در همین سطح پیش ببریم.
رویکرد تئاتر دینی این است که سطح تفکر را در جامعه ارتقا دهد و این امر را به صور مختلف به مخاطب عرضه کند. در اینجاست که هنرمند، دین را از سطح شعار درمی‌آورد، آن را به هنر تبدیل و با تبلیغی غیر مستقیم در وجود مخاطب نهادینه می‌کند.
چه چشم‌اندازی برای جشنواره حقیقت در نظر گرفته شده است؟
ایجاد انگیزه و فرصت برای تولید نمایشنامه با مضامین دینی، تولید نمایش‌های فاخر دینی، تقویت بنیان‌های تئاتر دینی و استمراربخشیدن به آن در پیکره تئاتر کشور، تأثیرگذاری بر مخاطب و بهره‌گیری از شیوه‌های خلاقانه و نو در ارتقای نمایش دینی و تبادل تجارب ملی و بین‌المللیِ هنرمندان در مورد نمایش‌های دینی از جمله اهداف برگزاری جشنواره تئاتر حقیقت است.
پس این جشنواره به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود؟
این جشنواره از دوره نخست برگزاری خود بین‌المللی خواهد بود. برای بین‌المللی‌شدن جشنواره در مرحله اول به کشورهای مسلمان توجه کردیم و با تجربه آن، بررسی می‌کنیم که آیا این توانایی و ظرفیت وجود دارد که آثاری از سایر ادیان و کشورها را پذیرش کنیم یا خیر.
برای این جشنواره چه بخش‌هایی طراحی شده است؟
نخستین جشنواره تئاتر حقیقت در هفت بخش صحنه‌ای، بین‌الملل و کشورهای مسلمان، کودک و نوجوان، تولید متون نمایشی و نمایشنامه‌خوانی، تعزیه و نمایش‌های میدانی و آیینی، پژوهش بین‌المللی تئاتر دینی و سمینار بین‌المللی تئاتر دینی برگزار می‌شود.
در دوره اخیر جشنواره آیین‌های عاشورایی، بخش صحنه‌ای به دو قسمت نگاه نو و کلاسیک تقسیم‌بندی شد که تجربه موفقی بود. آیا در این جشنواره نیز چنین رویکردی وجود دارد؟
این اتفاق در جشنواره تئاتر حقیقت هم خواهد افتاد و اجراهای کلاسیک و خلاقانه را در بخش صحنه‌ای خواهیم داشت. به نظر من اصل چنین جشنواره‌هایی باید بر این باشد که زندگی معاصر را هدف قرار دهد و ائمه(ع) را به عنوان الگوهایی که به لحاظ تفکر می‌توانند، برای زندگی امروزی کارآیی داشته باشند، معرفی کند.
این موضوع می‌تواند مهم‌ترین و جذاب‌ترین بخش نمایش صحنه‌ای یا حتی بخش نمایشنامه‌نویسی باشد؛ البته نگاه تاریخی به این موضوعات هم جایگاه و ارزش‌های خود را دارد؛ اما در نگاه تاریخی نیز باید پرداختن به گونه‌ای باشد که مخاطب، برداشت و دریافت امروزی داشته باشد.
چه موضوعاتی در این جشنواره می‌تواند طرح شود؟
داستان‌های قرآنی، زندگی پیامبر اسلامs و چهارده معصوم(ع) مطابق با اسناد معتبر تاریخی، وقایع مهم تاریخ اسلام، شخصیت‌های مؤثر در تاریخ اسلام اعم از دانشمندان و شاعران و نویسندگان و سیاستمدارانی که زندگی و اثرشان تأثیری به‌سزا در پیشرفت اسلام داشته است و مفاهیم و مضامین دینی و تأثیر شخصیت‌های مذهبی در زندگی معاصر از جمله موضوعاتِ این جشنواره هستند.
در بخش داستان‌های قرآنی، هنرمندان می‌توانند، هم به قصص قرآنی و هم به موضوع‌ها و مضامین آن نظر کنند و بنابراین همه پیامبرانی که نامشان در قرآن آمده، می‌توانند در آثار نمایشی موضوع شوند؛ پس اگر نمایشنامه‌نویسی آیه‌ای از قرآن را ملاک تولید اثر خویش قرار دهد که موضوع یا مضمون آن معاصر است، کلیت اثر باید در هم‌سویی برای تعریف و تفسیر و تأویل آیه مورد نظر مطابق با جهان‌بینی اسلامی شکل گیرد.
آیا برای این جشنواره به پیشکسوتان و هنرمندان حرفه‌ای، کار سفارش خواهید داد؟
در نظر داریم، برای دوره نخست این جشنواره، دست‌کم پنج کار را به کارگردان‌ها و نویسندگان مجربی که بتوانند آن نوع الگویی را که برای نمایش دینی مدنظر ماست، اجرایی کنند، سفارش دهیم؛ اما اینکه این مسئله تا چه اندازه صورت عمل به خود بگیرد، باید در عمل دیده شود.
نکته آخر؟
بودجه هر دو جشنواره تئاتر آیین‌های عاشورایی و رضوی در جشنواره تئاتر دینی حقیقت تجمیع خواهد شد و محل برگزاری آن هم تهران خواهد بود.
اگرچه چند سالی است که جشنواره‌هایی نظیر رضوی و عاشورایی در کشور برگزار می‌شود و اقبال خوب مخاطبان و هنرمندان را نیز با خود داشته است، دین، عرصه بسیار گسترده‌ای است و با ظرفیت بالای خود می‌تواند، مقولات متعددی را شامل شود. جشنوارههای رضوی و عاشورایی که ظرفیت جشنوارههای تئاتری مذهبی کشور را به خود اختصاص داده بود، فقط به طور انحصاری به دو مقوله می‌پرداخت؛ در حالی که دین شامل تفکر و جهان‌بینی اسلامی است و عوامل مؤثر در تاریخ اسلام اعم از هنرمند، سیاستمدار، دانشمند و مجموعه اینها را در بر می‌گیرد.
دلیل عمده برگزاری جشنواره آیین‌های عاشورایی و رضوی این بود که امام حسین(ع) و امام رضا(ع) در فرهنگ دینی-ایرانی نقش پررنگی داشته‌اند و بار دراماتیک داستان زندگی این دو امام(ع)، گویا بیشتر از بقیه است. شاید در جشنواره‌ای که طراحی شده، این نیازِ مردم به‌درستی پاسخ نداده شود.
رویکرد جشنواره دینی تئاترِ «حقیقت» این است که چنین فرصتی به همه موضوعات دینی داده شود و دست کسانی که علاقه‌مند هستند، در زمینه‌های مختلف فعالیت کنند، باز باشد؛ بنابراین بهتر دیدیم، در این جشنواره به کلیت فرهنگ دینی توجه کنیم تا اینکه به یک یا دو موضوع خاص بپردازیم و از بقیه موضوعات غافل شویم.
اگر عاشورا به نظر پررنگ‌تر می‌آید، به این دلیل است که در فرهنگ ما به این موضوع بیشتر توجه شده است. در جشنواره‌هایی که با محوریت آن برگزار می‌شد، یک موضوع واحد و تاریخی وجود داشت که به آن نگاه‌های متفاوت و متنوعی می‌شد. به لحاظ بار دراماتیک نیز به نظر من داستان زندگی هر امامی ویژگی‌هایی دارد که بتوان به طرق مختلف به آنها نیز پرداخت و این فقط مختص امام حسین(ع) و امام رضا(ع) نیست.
جشنوارههای رضوی و عاشورایی چندین دوره برگزار شده و باید بررسی کرد که آیا هنرمندان توانسته‌اند در هر دوره رویکرد نمایشی متفاوتی به این مقولات داشته باشند یا خیر. به نظر من در بیشتر نمایش‌هایی که در این جشنواره‌ها برگزار شد، بعد اعجازی این امامان نمایش داده می‌شد؛ اما تفکر ایشان آن‌گونه که باید و شاید لحاظ نمی‌شد و بسیار کم‌رنگ بود؛ در حالی که آنچه هرکدام از ائمه(ع) را برای ما ارزشمند می‌کند، تفکر آنهاست؛ نه اینکه بخواهیم به آنها نگاه معجزه‌گرانه داشته باشیم، آنها را در همین حد خلاصه کنیم و افکار خودمان را در همین سطح پیش ببریم.
رویکرد تئاتر دینی این است که سطح تفکر را در جامعه ارتقا دهد و این امر را به صور مختلف به مخاطب عرضه کند. در اینجاست که هنرمند، دین را از سطح شعار درمی‌آورد، آن را به هنر تبدیل و با تبلیغی غیر مستقیم در وجود مخاطب نهادینه می‌کند.
چه چشم‌اندازی برای جشنواره حقیقت در نظر گرفته شده است؟
ایجاد انگیزه و فرصت برای تولید نمایشنامه با مضامین دینی، تولید نمایش‌های فاخر دینی، تقویت بنیان‌های تئاتر دینی و استمراربخشیدن به آن در پیکره تئاتر کشور، تأثیرگذاری بر مخاطب و بهره‌گیری از شیوه‌های خلاقانه و نو در ارتقای نمایش دینی و تبادل تجارب ملی و بین‌المللیِ هنرمندان در مورد نمایش‌های دینی از جمله اهداف برگزاری جشنواره تئاتر حقیقت است.
پس این جشنواره به صورت بین‌المللی برگزار می‌شود؟
این جشنواره از دوره نخست برگزاری خود بین‌المللی خواهد بود. برای بین‌المللی‌شدن جشنواره در مرحله اول به کشورهای مسلمان توجه کردیم و با تجربه آن، بررسی می‌کنیم که آیا این توانایی و ظرفیت وجود دارد که آثاری از سایر ادیان و کشورها را پذیرش کنیم یا خیر.
برای این جشنواره چه بخش‌هایی طراحی شده است؟
نخستین جشنواره تئاتر حقیقت در هفت بخش صحنه‌ای، بین‌الملل و کشورهای مسلمان، کودک و نوجوان، تولید متون نمایشی و نمایشنامه‌خوانی، تعزیه و نمایش‌های میدانی و آیینی، پژوهش بین‌المللی تئاتر دینی و سمینار بین‌المللی تئاتر دینی برگزار می‌شود.
در دوره اخیر جشنواره آیین‌های عاشورایی، بخش صحنه‌ای به دو قسمت نگاه نو و کلاسیک تقسیم‌بندی شد که تجربه موفقی بود. آیا در این جشنواره نیز چنین رویکردی وجود دارد؟
این اتفاق در جشنواره تئاتر حقیقت هم خواهد افتاد و اجراهای کلاسیک و خلاقانه را در بخش صحنه‌ای خواهیم داشت. به نظر من اصل چنین جشنواره‌هایی باید بر این باشد که زندگی معاصر را هدف قرار دهد و ائمه(ع) را به عنوان الگوهایی که به لحاظ تفکر می‌توانند، برای زندگی امروزی کارآیی داشته باشند، معرفی کند.
این موضوع می‌تواند مهم‌ترین و جذاب‌ترین بخش نمایش صحنه‌ای یا حتی بخش نمایشنامه‌نویسی باشد؛ البته نگاه تاریخی به این موضوعات هم جایگاه و ارزش‌های خود را دارد؛ اما در نگاه تاریخی نیز باید پرداختن به گونه‌ای باشد که مخاطب، برداشت و دریافت امروزی داشته باشد.
چه موضوعاتی در این جشنواره می‌تواند طرح شود؟
داستان‌های قرآنی، زندگی پیامبر اسلامs و چهارده معصوم(ع) مطابق با اسناد معتبر تاریخی، وقایع مهم تاریخ اسلام، شخصیت‌های مؤثر در تاریخ اسلام اعم از دانشمندان و شاعران و نویسندگان و سیاستمدارانی که زندگی و اثرشان تأثیری به‌سزا در پیشرفت اسلام داشته است و مفاهیم و مضامین دینی و تأثیر شخصیت‌های مذهبی در زندگی معاصر از جمله موضوعاتِ این جشنواره هستند.
در بخش داستان‌های قرآنی، هنرمندان می‌توانند، هم به قصص قرآنی و هم به موضوع‌ها و مضامین آن نظر کنند و بنابراین همه پیامبرانی که نامشان در قرآن آمده، می‌توانند در آثار نمایشی موضوع شوند؛ پس اگر نمایشنامه‌نویسی آیه‌ای از قرآن را ملاک تولید اثر خویش قرار دهد که موضوع یا مضمون آن معاصر است، کلیت اثر باید در هم‌سویی برای تعریف و تفسیر و تأویل آیه مورد نظر مطابق با جهان‌بینی اسلامی شکل گیرد.
آیا برای این جشنواره به پیشکسوتان و هنرمندان حرفه‌ای، کار سفارش خواهید داد؟
در نظر داریم، برای دوره نخست این جشنواره، دست‌کم پنج کار را به کارگردان‌ها و نویسندگان مجربی که بتوانند آن نوع الگویی را که برای نمایش دینی مدنظر ماست، اجرایی کنند، سفارش دهیم؛ اما اینکه این مسئله تا چه اندازه صورت عمل به خود بگیرد، باید در عمل دیده شود.
نکته آخر؟
بودجه هر دو جشنواره تئاتر آیین‌های عاشورایی و رضوی در جشنواره تئاتر دینی حقیقت تجمیع خواهد شد و محل برگزاری آن هم تهران خواهد بود.
