کد مطلب : ۱۴۵۶۲
شیوه‌های تبلیغی عاشورا
گفت‌وگو با دکترمحمدعلي مجاهدي
گفت‌وگوی ویژه: پيش از اين دربارة ضرورت «مهندسي مجدد هيئت‌هاي مذهبي»، لزوم صيرفي و عيارسنجي آيين عزاداري و سوگواري و ملزومات فهم راهبردي و هدايتگر حکمت ادامة اين شعاير مذهبي و فرهنگي مطالبي داشته‌ايم و بحث دربارة دانشگاه امام حسين (ع) و رشتة عاشوراپژوهي را در شمارة ۴۶، آبان‌ماه ۱۳۸۷ آغاز کرده بوديم. پرسش و پاسخ زير با استاد «محمدعلي مجاهدي» ادامة اين موضوع و پيش‌درآمد پروندة ويژه‌اي دربارة موضوع يادشده است که در شماره‌هاي آينده به استحضار خواهد رسيد.
تعریف شما از یک عاشوراپژوه چیست؟
از نظر اينجانب عاشوراپژوهي مقوله‌اي چندبعدي است و عاشوراپژوهان بيشتر بر اساس تخصصي که دارند، به يک يا دو وجه آن عنايت دارند. يک عاشوراپژوه تمام‌عيار پژوهشگري است که رخداد شگرف و بي‌نظير عاشورا را بتواند به‌گونه‌اي علمي و شايسته از لحاظ تاريخي، اجتماعي، جامعه‌شناختي و عرف حاکم بر جامعة اسلامي آن روز تجزيه و تحليل کند و در قلمرو شعر و ادب عاشورايي (و نه ادب عاشورا) به شکل موفقي حضور داشته باشد.
تخصص‌ها و گرایش‌هاي علمی مورد نیاز برای عاشوراپژوه؟
تاريخ اسلام به‌ويژه سده‌هاي آغازين هجري، رفتارشناسي و جامعه‌شناختي و تعصبات قومي و نژادي در مقطع تاريخي سدة اول بر ضوابط مقتل‌نگاري و نقد مقاتل، نگاه آسيب‌شناسانه به ماجراي تاريخ عاشورا و معرفي مطالب گزافه، خرافه، محرف و غير واقعي، آشنايي با مورخان اسلامي به‌ويژه مورخان و واقعه‌نگاران سده‌هاي آغازين هجري با تحقيق گسترده دربارة آثار منظوم و منثور عاشورايي خطي که در کتابخانه‌هاي ممالک اسلامي به‌ويژه ايران به وفور يافت مي‌شوند و معرفي آنها به دانش‌پژوهان به تجزيه و تحليل شاکلة حکومتي بني‌اميه به‌ويژه معاويه و يزيد و رمز پيروزي ظاهري آنان در انحراف اذهان عمومي، پژوهش در خطبه‌هاي امام حسين (ع)، حضرت زينب h، امام زين‌العابدين (ع)، ام کلثوم (س)، حضرت سکينه (س) و رجزهاي عاشورايي اصحاب امام (ع) در روز عاشورا و استخراج فهرستي از علل و عواملي که به‌درستي قيام امام حسين (ع) را تبيين مي‌کنند و....
يک عاشوراپژوه واقعي بايد از عهدة حل و فصل مقوله‌هاي تاريخي، مقتل‌نگاري، جامعه‌شناسي و ترفندهاي حکومتي بني‌اميه برآيد و در اين زمينه‌ها و موضوعات مرتبط با آن آگاهي‌هاي به‌نسبت کاملي داشته باشد.
آیا موضوعاتی همچون تبلیغ عاشورا، زیارت عاشورا، منبر و خطابه، مرثیه و مداحی و... نیز مي‌تواند از جمله زیرمجموعه‌هاي چنین رشته‌اي باشد؟
اگر مقوله‌هاي يادشده به عناويني از قبيل شيوه‌هاي مؤثر در تبليغ و معرفي فرهنگ عاشورا به تجزيه و تحليل علمي و فني زيارت عاشورا و پاسخ به شبهاتي که در مورد فرازي از متن اين زيارت وجود دارد؛ همچنين مقتل‌پژوهي و قيام‌شناسي عاشورا تغيير يابد، به واقعيت نزديک‌تر است؛ ديگر اينکه بايد به منبر و خطابه و مداحي به عنوان ابزار تبليغ نگريسته شود؛ نه زيرمجموعه‌هاي عاشوراپژوهي.
آیا تا به حال دوره‌اي براي تربیت عاشوراپژوه برگزار شده؟ و آیا به نظر شما این کار ضرورت دارد؟ سابقة تاریخی این کار از نظر شما چیست؟
شايد با عنوان «دورة ويژة تربيت عاشوراپژوهي» برگزار نشده باشد؛ ولي از موضوعات فراواني که در نشست‌هاي علمي و کارشناسي دربارة واقعة عاشورا تاکنون طرح شده و مي‌شود، مي‌توان ديدگاه‌هاي اهل فن را در اين مورد دريافت؛ چون کيان فرهنگي و معنوي انقلاب اسلامي ايران مديون فرهنگ گران‌سنگ عاشورايي است، مسلماً پرداختن به اين مهم ضرورت دارد.
نظر شما در مورد دوره‌هايي شبیه «سفیران هدایت» حوزة علمیة قم یا همایش‌هایی مانند مبلغان چیست؟
با دوره‌هاي آموزشي و تخصصي سفيران هدايت آشنايي دارم و چندي است همکاري خود را با هيئت علمي اين مرکز آغاز کرده‌ام.
شايد بسياري متوليان امور فرهنگي ما با شنيدن عناوين دهان‌پرکني چون دانشکده و دانشگاه از همان آغاز مخالفت ضمني خود را ابراز کنند؛ ولي عناويني همانند دورة آموزشي و تخصصي يا آموزشکده يا پژوهشکده کمتر حساسيت‌برانگيز است و بايد براي تربيت عاشوراپژوهان از همين عناوين استفاده کرد.
دورة سفيران هدايت و ساير دوره‌هاي مشابه که بر اساس موافقت وزارت علوم به دانش‌آموختگان اين دوره‌ها، مدارک تحصيلي دانشگاهي اعطا مي‌کنند، توانسته‌اند خلأ محسوس و ملموس فعلي در حوزه‌هاي علميه را تا حدي پر کنند و با موفقيت همراه بوده‌اند.
چه آسیبی را در حال حاضر متوجة شیوه‌هاي تبلیغی عاشورا مي‌دانید؟
اين آسيب‌ها عبارت‌اند از: ناآشنايي مبلغان با شعرهاي ارزشي و هدفمند عاشورايي و تأثيرگذاري شگرف آنها در اذهان عمومي که به جاي اين آثار معمولاً از اشعار بدون پيام ضدارزشي و نخ‌نما استفاده مي‌شود، نبود اشراف کامل به تاريخ واقعي عاشورا، ناآگاهي کامل از تحريفات عاشورا، ناآشنايي لازم با قرائت‌هاي مختلف فرهنگ عاشورا و حضور آنها در آثار منثور و منظوم عاشورايي و نگاه آسيب‌شناسانه به آنان براي نشان‌دادن نقاط ضعف و قوت هر يک از آنها؛ وابستگي مالي و نياز آنان به متوليان مجالس عزاداري و...، ناآگاهي از علل تاريخي و اجتماعي قيام عاشورا و ناتواني از پاسخ‌دادن به پرسش‌هايي از اين قبيل که چگونه مي‌شود، بي‌درنگ پس از رحلت رسول گرامي اسلام (ص) ماجراي شوم سقيفه رخ مي‌دهد؟ امام علي (ع) خانه‌‌نشين مي‌شود؟ امام حسن (ع) با پراکنده شدن ياران از اطراف خود روبه‌رو مي‌شود؟ و در نهايت شهادت مظلومانة امام حسين (ع) و در تقيه به سر بردن ساير ائمه (ع) با چه عوامل ريشه‌اي مرتبط بوده‌اند.
اگر قرار باشد، چنین رشته‌اي ایجاد شود، کدام ارگان، سازمان یا نهاد مناسب‌ترین مکان برای برگزاری آن خواهد بود؟
به نظر مي‌رسد، مناسب‌ترين نهادي که مي‌تواند متولي اين مهم باشد، معاونت امور آموزشي و تبليغي حوزة علمية قم است.
نظر شما در مورد برگزاری کلاس‌های مداحی به شیوه‌هاي مرسوم چیست؟
برگزاري کلاس‌هاي مداحي به شيوه‌هاي مرسوم هنگامي مورد تأييد است که کادر آموزشي اين کلاس‌ها از انسان‌هاي بصير، خبير و مجرب انتخاب شده باشند و آشنايي کامل با ادب عاشورايي داشته باشند؛ البته در حال حاضر کانون شاعران و مداحان در هر استان متولي اين‌گونه امورند و به لحاظ اساسنامة مصوب، وظيفة نظارتي و صدور مجوز اين‌گونه کلاس‌ها را برعهده دارند.
تعریف شما از یک عاشوراپژوه چیست؟
از نظر اينجانب عاشوراپژوهي مقوله‌اي چندبعدي است و عاشوراپژوهان بيشتر بر اساس تخصصي که دارند، به يک يا دو وجه آن عنايت دارند. يک عاشوراپژوه تمام‌عيار پژوهشگري است که رخداد شگرف و بي‌نظير عاشورا را بتواند به‌گونه‌اي علمي و شايسته از لحاظ تاريخي، اجتماعي، جامعه‌شناختي و عرف حاکم بر جامعة اسلامي آن روز تجزيه و تحليل کند و در قلمرو شعر و ادب عاشورايي (و نه ادب عاشورا) به شکل موفقي حضور داشته باشد.
تخصص‌ها و گرایش‌هاي علمی مورد نیاز برای عاشوراپژوه؟
تاريخ اسلام به‌ويژه سده‌هاي آغازين هجري، رفتارشناسي و جامعه‌شناختي و تعصبات قومي و نژادي در مقطع تاريخي سدة اول بر ضوابط مقتل‌نگاري و نقد مقاتل، نگاه آسيب‌شناسانه به ماجراي تاريخ عاشورا و معرفي مطالب گزافه، خرافه، محرف و غير واقعي، آشنايي با مورخان اسلامي به‌ويژه مورخان و واقعه‌نگاران سده‌هاي آغازين هجري با تحقيق گسترده دربارة آثار منظوم و منثور عاشورايي خطي که در کتابخانه‌هاي ممالک اسلامي به‌ويژه ايران به وفور يافت مي‌شوند و معرفي آنها به دانش‌پژوهان به تجزيه و تحليل شاکلة حکومتي بني‌اميه به‌ويژه معاويه و يزيد و رمز پيروزي ظاهري آنان در انحراف اذهان عمومي، پژوهش در خطبه‌هاي امام حسين (ع)، حضرت زينب h، امام زين‌العابدين (ع)، ام کلثوم (س)، حضرت سکينه (س) و رجزهاي عاشورايي اصحاب امام (ع) در روز عاشورا و استخراج فهرستي از علل و عواملي که به‌درستي قيام امام حسين (ع) را تبيين مي‌کنند و....
يک عاشوراپژوه واقعي بايد از عهدة حل و فصل مقوله‌هاي تاريخي، مقتل‌نگاري، جامعه‌شناسي و ترفندهاي حکومتي بني‌اميه برآيد و در اين زمينه‌ها و موضوعات مرتبط با آن آگاهي‌هاي به‌نسبت کاملي داشته باشد.
آیا موضوعاتی همچون تبلیغ عاشورا، زیارت عاشورا، منبر و خطابه، مرثیه و مداحی و... نیز مي‌تواند از جمله زیرمجموعه‌هاي چنین رشته‌اي باشد؟
اگر مقوله‌هاي يادشده به عناويني از قبيل شيوه‌هاي مؤثر در تبليغ و معرفي فرهنگ عاشورا به تجزيه و تحليل علمي و فني زيارت عاشورا و پاسخ به شبهاتي که در مورد فرازي از متن اين زيارت وجود دارد؛ همچنين مقتل‌پژوهي و قيام‌شناسي عاشورا تغيير يابد، به واقعيت نزديک‌تر است؛ ديگر اينکه بايد به منبر و خطابه و مداحي به عنوان ابزار تبليغ نگريسته شود؛ نه زيرمجموعه‌هاي عاشوراپژوهي.
آیا تا به حال دوره‌اي براي تربیت عاشوراپژوه برگزار شده؟ و آیا به نظر شما این کار ضرورت دارد؟ سابقة تاریخی این کار از نظر شما چیست؟
شايد با عنوان «دورة ويژة تربيت عاشوراپژوهي» برگزار نشده باشد؛ ولي از موضوعات فراواني که در نشست‌هاي علمي و کارشناسي دربارة واقعة عاشورا تاکنون طرح شده و مي‌شود، مي‌توان ديدگاه‌هاي اهل فن را در اين مورد دريافت؛ چون کيان فرهنگي و معنوي انقلاب اسلامي ايران مديون فرهنگ گران‌سنگ عاشورايي است، مسلماً پرداختن به اين مهم ضرورت دارد.
نظر شما در مورد دوره‌هايي شبیه «سفیران هدایت» حوزة علمیة قم یا همایش‌هایی مانند مبلغان چیست؟
با دوره‌هاي آموزشي و تخصصي سفيران هدايت آشنايي دارم و چندي است همکاري خود را با هيئت علمي اين مرکز آغاز کرده‌ام.
شايد بسياري متوليان امور فرهنگي ما با شنيدن عناوين دهان‌پرکني چون دانشکده و دانشگاه از همان آغاز مخالفت ضمني خود را ابراز کنند؛ ولي عناويني همانند دورة آموزشي و تخصصي يا آموزشکده يا پژوهشکده کمتر حساسيت‌برانگيز است و بايد براي تربيت عاشوراپژوهان از همين عناوين استفاده کرد.
دورة سفيران هدايت و ساير دوره‌هاي مشابه که بر اساس موافقت وزارت علوم به دانش‌آموختگان اين دوره‌ها، مدارک تحصيلي دانشگاهي اعطا مي‌کنند، توانسته‌اند خلأ محسوس و ملموس فعلي در حوزه‌هاي علميه را تا حدي پر کنند و با موفقيت همراه بوده‌اند.
چه آسیبی را در حال حاضر متوجة شیوه‌هاي تبلیغی عاشورا مي‌دانید؟
اين آسيب‌ها عبارت‌اند از: ناآشنايي مبلغان با شعرهاي ارزشي و هدفمند عاشورايي و تأثيرگذاري شگرف آنها در اذهان عمومي که به جاي اين آثار معمولاً از اشعار بدون پيام ضدارزشي و نخ‌نما استفاده مي‌شود، نبود اشراف کامل به تاريخ واقعي عاشورا، ناآگاهي کامل از تحريفات عاشورا، ناآشنايي لازم با قرائت‌هاي مختلف فرهنگ عاشورا و حضور آنها در آثار منثور و منظوم عاشورايي و نگاه آسيب‌شناسانه به آنان براي نشان‌دادن نقاط ضعف و قوت هر يک از آنها؛ وابستگي مالي و نياز آنان به متوليان مجالس عزاداري و...، ناآگاهي از علل تاريخي و اجتماعي قيام عاشورا و ناتواني از پاسخ‌دادن به پرسش‌هايي از اين قبيل که چگونه مي‌شود، بي‌درنگ پس از رحلت رسول گرامي اسلام (ص) ماجراي شوم سقيفه رخ مي‌دهد؟ امام علي (ع) خانه‌‌نشين مي‌شود؟ امام حسن (ع) با پراکنده شدن ياران از اطراف خود روبه‌رو مي‌شود؟ و در نهايت شهادت مظلومانة امام حسين (ع) و در تقيه به سر بردن ساير ائمه (ع) با چه عوامل ريشه‌اي مرتبط بوده‌اند.
اگر قرار باشد، چنین رشته‌اي ایجاد شود، کدام ارگان، سازمان یا نهاد مناسب‌ترین مکان برای برگزاری آن خواهد بود؟
به نظر مي‌رسد، مناسب‌ترين نهادي که مي‌تواند متولي اين مهم باشد، معاونت امور آموزشي و تبليغي حوزة علمية قم است.
نظر شما در مورد برگزاری کلاس‌های مداحی به شیوه‌هاي مرسوم چیست؟
برگزاري کلاس‌هاي مداحي به شيوه‌هاي مرسوم هنگامي مورد تأييد است که کادر آموزشي اين کلاس‌ها از انسان‌هاي بصير، خبير و مجرب انتخاب شده باشند و آشنايي کامل با ادب عاشورايي داشته باشند؛ البته در حال حاضر کانون شاعران و مداحان در هر استان متولي اين‌گونه امورند و به لحاظ اساسنامة مصوب، وظيفة نظارتي و صدور مجوز اين‌گونه کلاس‌ها را برعهده دارند.
