کد مطلب : ۸۳۷۹
عزاداری در استان لرستان
لیلا منصوری
شماره اول ماهنامه خيمه - محرم 1424 - اسفند 1381
استان لرستان در غرب ایران واقع شده و هم جوار استان های همدان، مرکزی، اصفهان و خوزستان می باشد. مرکز این استان، شهرستان خرم آباد بوده و دارای شهرهای مهمی چون بروجرد، درود، ازنا، کوهدشت، نورآباد، پل دختر و اَلشتر...، می باشد؛ گویش محلی ساکنان این استان، لری است.
اکثریت ساکنان این استان، شیعه مذهب بوده، ارادت خاصی به مولایشان امیرالمؤمنین علیه السلام و فرزندانشان بخصوص سالار شهیدان دارند. این استان، دومین استان جنگ زده در دوران هشت سال دفاع مقدس بوده، مردم این استان د راکثر ناحیه ها و مناطق آن، جنگ را به صورتی ملموس حس نموده اند.
مردم این خطه از خاک ایران زمین، به روش خاصی به عزاداری پرداخته، ابراز ارادت به اهل بیت (علیهم السّلام ) می نمایند.
ویژگی و نوع سوگواری در استان لرستان در ایّام محرّم:
در ابتدای محرم یعنی همان روزهای اول و دوم تمام تکیه ها مسجدها سقّا خانه ها محافل و مجالس نوحه خوانی، آمادگی پذیرایی از عزاداری حسینی را دارند.
تکیه: مکانی است که وقف برگزاری مراسم مذهبی از جمله عزادرای، جشن های اعیاد و... شده و اغلب در ماه های محرم و صفر و رمضان سیاه پوش می شود و با تصاویر و کتیبه های مختلف فضای آن را مزیّن می گردد.
سقاخانه ها: فلسفه ی راه اندازی سقاخانه ها که بیشتر در این استان و استانهای همجوارش شناخته شده باشد.
بدین صورت است که اشخاص و افرادی، منزل و یا محلی را به عنوان سقاخانه در نظر می گیرند، در این ایام عزاداری آن محل را سیاه پوش کرده منبر گذارده و در دهه ی اول، شمع بر منبر گذاشته یا چراغ روشن می نمایند برخی افراد نیز منازل خود را سقاخانه می کنند و در این مدت شب ها که مراسم نوحه خوانی و عزاداری بر پاست. دسته های عزادرای و عموم مردم، جهت شرکت در عزادرای به سقّا خانه ها رفت و آمد می نمایند. در روز 9 و 10 ماه محرم هم در روز و شب مراسم سوگواری برقرار می باشد که عموماً بانوان در سقّا خانه ها تجمّع می کنند و به عزاداری و سوگواری می پردازند. محبّان حسین علیه السلام نیز در این مکان ها با نذری هایی مثل: چای، شیر و شربت از عزاداران پذیرایی می کنند.
روضه خوانی ها: نوعی عزاداری است که توسط بانوان صورت می گیرد و اصل و اساس این نوع سوگواری باز هم به فلسفه ی نذری میرسد. مثلاٌ شخصی نذر می کند که چند روز معین چند منبر در منزل خود یا مساجد برقرار کند و برنامه روضه خوانی برگزار نماید که گاه شرکت کنندگان برنامه از آقایان نیز می باشند. معمولاٌ در پایان هر دوره مجلس روضه خوانی سفره ای نیز بر پا می شود. سفره های نذری این خطّه عبارتند از:
سفره ی حضرت ابوالفضل علیه السلام دارای تجمل خاصی است که با خواندن سوره ی انعام و دعای توسّل و زیارت عاشورا برگزار می شود.
سفره ی حضرت رقیه سلام الله علیها، یک نوع سفره ی کوچک و دور از تجمل می باشد. که در آن زیارت عاشورا و دعاهای متفاوت با نظر روضه خوان، تلاوت می شود.
در روز اول و دوم تقریباً فعالیت خاصی صورت نمی پذیرد ولی به مراتب دسته ها پرجمعیت تر و شکل گرفته تر می شوند تا اینکه در روزهای پنجم و ششم دسته ها در سطح شهر دسته دسته به سوگواری سالار شهیدان می پردازند و به تکایا و سقّا خانه ها سر زده و ادای احترام می کنند؛ در سطح شهر عده ای از مردم هر دسته ای را با توجه به نذری که دارند. دعوت نموده، با دادن غذا در ظهر و شب و یا با کیک، شیر، شربت و شیرینی.... پذیرایی می کنند.
چگونگی شکل گیری دسته هایی که در استان به هیأت معروفند:
اهالی محل با هدایت فردی که به عنوان سرپرست انتخاب می شود رهبری می شوند. این گروه ها دارای تعدادی پیش کسوت هستند که با کمک و همیاری مادی و معنوی مردم دسته ی عزاداری خود را سر پا نگه می دارند؛ زیرا علاوه بر جنبه ی مادی هم نیاز می باشد؛ از جمله تهیه ی لوازم و وسایل عزاداری شامل: طبل و سنج و زنجیر و چراغ برق... و چند نفر به عنوان مداح و نوحه سرا گاهی نیز در ابتدای این دسته ها گل دسته، علم، بیرق و... استفاده می شود.
در روزهای تاسوعا و عاشورا. دسته ها به سطح شهر آمده عزاداری می نمایند.
عزادرای در لرستان به سه نوع:
کاشانی، نجفی، و سنتّی است که صرفاً روش سنتّی را توصیف نموده ایم.
دسته های عزاداری در این منطقه به روش های ذیل می باشد:
1 – دسته های سینه زنی:
الف) سینه زنی چلاب
ب ) سینه زنی معمولی
2 – دسته های زنجیر زنی:
منظور از سینه زنی چلاب همان سینه زنی عربی است. به صورتی که افراد گرد هم آمده و با چرخیدن دایره وار، سینه می‌زنند؛ این نوع عزاداری به سبب نزدیکی به استان خوزستان، برگرفته رسم آنان می باشد، که به عنوان یک نوع عزاداری عرب های ایران شناخته شده است.
سینه زنی و زنجیر زنی که در همه ی نقاط ایران بوده، نیاز به توضیح خاصی ندارد.
نوعی عزادرای توسط سادات با شدّت و تلاش خاصّی شکل می گیرد که به قول معروف، از جان و دل در آن عزاداری از خود مایه می گذارند.
البته با توجه به اینکه ساکنان این استان، لر هستند از گویش های متفاوت لری و آداب و رسوم متفاوتی نیز برخوردارند. که شیوه و سنت عزاداری آنان از این امر نشأ ت می گیرد.
ویژگی های عزاداری مردم استان لرستان:
چهل منبر، تعزیه خوانی، سقّا نمودن طفلان و کودکان، گل گرفتن، گهواره بستن، نذری دادن از جمله سنت های عزاداری در این منطقه است:
چهل منبر:
شخصی نذر می نمایند، چهل منبر در چهل سقّا خانه و یا تکیه بر پا کند. بنابراین با پای برهنه به قصد ادای نذر رفته، شمع و چراغ روشن می نماید او باید شمع به همراه داشته باشد، ولی می تواند چراغ را در پای منبر روشن کند؛ چنانچه شخص نتواند چهل مکان را پیدا نماید، در حد مقدور بسنده می کند قابل ذکر است که از الزامات این عمل. این است که چهره ی فرد باید پوشیده باشد یعنی نقاب به چهره داشته باشد.
تعزیه خوانی:
مانند تعزیه خوانی هایی که در کشور ایران معمول و رایج می باشد.
سقا نمودن طفلان:
سقا نمودن طفلان به این صورت است که بر تن کودکان خود لباس سفید مانند لباس های عربی می پوشانند و تا در مدتی که صاحب نذر در نظر دارد لباس کودک او را دیگران تهیه می نمایند. این کودکان تا هنگام بزرگ شدن، در دهه ی اول و هنگام عزاداری ها، آب و یا گلاب به عزادارن می نوشانند.
گل گرفتن:
در روزهای تاسوعا و عاشورا یک استخر یا حوضی مرکب از آب و گلاب و خاک مخلوط می کنند خاک آن پاک و مطهّر باشد و اگر بتوانند از خاک قبور امام زادگان استفاده می نمایند. در این ایام، گل را به سر و صورت و لباس خود می گیرند؛ به صورتی که، حتی در برخی موارد افراد قابل شناسایی نمی باشند. این عمل در لرستان در تمامی شهرهای آن مرسوم است، ولی در شهرستان خرم آباد با شدّت بیشتری همراه است. در این شهرستان، در روزهای عزاداری، هیأت و دسته ی خاصّی تشکیل نمی دهند و در سطح شهر، پایگاه هایی ایجاد کرده، منبر و بلندگو نصب می کنند تا مدّاحان مدیحه سرایی نمایند و کلیّه ی مردم اعم از مرد و زن سینه می زنند و دسته های شهر که اغلب با پای برهنه به عزاداری می پردازند به دور این پایگاه ها جمع شده زنجیر می زنند؛ در آن حال عزاداران تمام بدن خود را با گل های آن حوض یا استخر آغشته می نمایند.
گهواره بستن:
به نیت طفلان دشت کربلا و شیر خواران اهل بیت امام حسین علیه السلام (مانند علی اصغر...) کودکان خویش را کفن پوش پالیزپوش می نمایند. در این حال، مردم به نیت سادات و کودکان اهل بیت علیهم السلام کمک های مالی خود را نذر گهواره ها به همراه علم، در اول و سر دسته هیأتها قرار می گیرند؛ نذرهایی که به هیأت می رسد، وقف عزاداری و سرمایه گزاری های معنوی می شود.
نذر پزی:
نوع نذر های این منطقه متفاوت است اعم از هلیم رشیدی آشهای متفاوت، آبگوشت، خوارک چلو. قورمه و قیمه و... غذاهای متفاوتی است که در وعده های غذای شام و نهار، برای عزاداران و اهالی محل، آماده و پخش می شود.
شیوه ی تقسیم نذری به این حالت است که خانواده ای که نذری دارد، دسته ای را دعوت نموده، ضمن پذیرایی از افراد دسته، قسمتی از غذا را نیز تقسیم می نماید و رسم بر این است که افراد خود جهت تهیه ی غذا به محل نذری پزی می آیند و به عرف محلی کاسه به دست می باشند. حالت دیگر آن است که کلیه ی نذر پخته شده را به میان کاسه به دست ها تقسیم می کنند
استان لرستان در غرب ایران واقع شده و هم جوار استان های همدان، مرکزی، اصفهان و خوزستان می باشد. مرکز این استان، شهرستان خرم آباد بوده و دارای شهرهای مهمی چون بروجرد، درود، ازنا، کوهدشت، نورآباد، پل دختر و اَلشتر...، می باشد؛ گویش محلی ساکنان این استان، لری است.
اکثریت ساکنان این استان، شیعه مذهب بوده، ارادت خاصی به مولایشان امیرالمؤمنین علیه السلام و فرزندانشان بخصوص سالار شهیدان دارند. این استان، دومین استان جنگ زده در دوران هشت سال دفاع مقدس بوده، مردم این استان د راکثر ناحیه ها و مناطق آن، جنگ را به صورتی ملموس حس نموده اند.
مردم این خطه از خاک ایران زمین، به روش خاصی به عزاداری پرداخته، ابراز ارادت به اهل بیت (علیهم السّلام ) می نمایند.
ویژگی و نوع سوگواری در استان لرستان در ایّام محرّم:
در ابتدای محرم یعنی همان روزهای اول و دوم تمام تکیه ها مسجدها سقّا خانه ها محافل و مجالس نوحه خوانی، آمادگی پذیرایی از عزاداری حسینی را دارند.
تکیه: مکانی است که وقف برگزاری مراسم مذهبی از جمله عزادرای، جشن های اعیاد و... شده و اغلب در ماه های محرم و صفر و رمضان سیاه پوش می شود و با تصاویر و کتیبه های مختلف فضای آن را مزیّن می گردد.
سقاخانه ها: فلسفه ی راه اندازی سقاخانه ها که بیشتر در این استان و استانهای همجوارش شناخته شده باشد.
بدین صورت است که اشخاص و افرادی، منزل و یا محلی را به عنوان سقاخانه در نظر می گیرند، در این ایام عزاداری آن محل را سیاه پوش کرده منبر گذارده و در دهه ی اول، شمع بر منبر گذاشته یا چراغ روشن می نمایند برخی افراد نیز منازل خود را سقاخانه می کنند و در این مدت شب ها که مراسم نوحه خوانی و عزاداری بر پاست. دسته های عزادرای و عموم مردم، جهت شرکت در عزادرای به سقّا خانه ها رفت و آمد می نمایند. در روز 9 و 10 ماه محرم هم در روز و شب مراسم سوگواری برقرار می باشد که عموماً بانوان در سقّا خانه ها تجمّع می کنند و به عزاداری و سوگواری می پردازند. محبّان حسین علیه السلام نیز در این مکان ها با نذری هایی مثل: چای، شیر و شربت از عزاداران پذیرایی می کنند.
روضه خوانی ها: نوعی عزاداری است که توسط بانوان صورت می گیرد و اصل و اساس این نوع سوگواری باز هم به فلسفه ی نذری میرسد. مثلاٌ شخصی نذر می کند که چند روز معین چند منبر در منزل خود یا مساجد برقرار کند و برنامه روضه خوانی برگزار نماید که گاه شرکت کنندگان برنامه از آقایان نیز می باشند. معمولاٌ در پایان هر دوره مجلس روضه خوانی سفره ای نیز بر پا می شود. سفره های نذری این خطّه عبارتند از:
سفره ی حضرت ابوالفضل علیه السلام دارای تجمل خاصی است که با خواندن سوره ی انعام و دعای توسّل و زیارت عاشورا برگزار می شود.
سفره ی حضرت رقیه سلام الله علیها، یک نوع سفره ی کوچک و دور از تجمل می باشد. که در آن زیارت عاشورا و دعاهای متفاوت با نظر روضه خوان، تلاوت می شود.
در روز اول و دوم تقریباً فعالیت خاصی صورت نمی پذیرد ولی به مراتب دسته ها پرجمعیت تر و شکل گرفته تر می شوند تا اینکه در روزهای پنجم و ششم دسته ها در سطح شهر دسته دسته به سوگواری سالار شهیدان می پردازند و به تکایا و سقّا خانه ها سر زده و ادای احترام می کنند؛ در سطح شهر عده ای از مردم هر دسته ای را با توجه به نذری که دارند. دعوت نموده، با دادن غذا در ظهر و شب و یا با کیک، شیر، شربت و شیرینی.... پذیرایی می کنند.
چگونگی شکل گیری دسته هایی که در استان به هیأت معروفند:
اهالی محل با هدایت فردی که به عنوان سرپرست انتخاب می شود رهبری می شوند. این گروه ها دارای تعدادی پیش کسوت هستند که با کمک و همیاری مادی و معنوی مردم دسته ی عزاداری خود را سر پا نگه می دارند؛ زیرا علاوه بر جنبه ی مادی هم نیاز می باشد؛ از جمله تهیه ی لوازم و وسایل عزاداری شامل: طبل و سنج و زنجیر و چراغ برق... و چند نفر به عنوان مداح و نوحه سرا گاهی نیز در ابتدای این دسته ها گل دسته، علم، بیرق و... استفاده می شود.
در روزهای تاسوعا و عاشورا. دسته ها به سطح شهر آمده عزاداری می نمایند.
عزادرای در لرستان به سه نوع:
کاشانی، نجفی، و سنتّی است که صرفاً روش سنتّی را توصیف نموده ایم.
دسته های عزاداری در این منطقه به روش های ذیل می باشد:
1 – دسته های سینه زنی:
الف) سینه زنی چلاب
ب ) سینه زنی معمولی
2 – دسته های زنجیر زنی:
منظور از سینه زنی چلاب همان سینه زنی عربی است. به صورتی که افراد گرد هم آمده و با چرخیدن دایره وار، سینه می‌زنند؛ این نوع عزاداری به سبب نزدیکی به استان خوزستان، برگرفته رسم آنان می باشد، که به عنوان یک نوع عزاداری عرب های ایران شناخته شده است.
سینه زنی و زنجیر زنی که در همه ی نقاط ایران بوده، نیاز به توضیح خاصی ندارد.
نوعی عزادرای توسط سادات با شدّت و تلاش خاصّی شکل می گیرد که به قول معروف، از جان و دل در آن عزاداری از خود مایه می گذارند.
البته با توجه به اینکه ساکنان این استان، لر هستند از گویش های متفاوت لری و آداب و رسوم متفاوتی نیز برخوردارند. که شیوه و سنت عزاداری آنان از این امر نشأ ت می گیرد.
ویژگی های عزاداری مردم استان لرستان:
چهل منبر، تعزیه خوانی، سقّا نمودن طفلان و کودکان، گل گرفتن، گهواره بستن، نذری دادن از جمله سنت های عزاداری در این منطقه است:
چهل منبر:
شخصی نذر می نمایند، چهل منبر در چهل سقّا خانه و یا تکیه بر پا کند. بنابراین با پای برهنه به قصد ادای نذر رفته، شمع و چراغ روشن می نماید او باید شمع به همراه داشته باشد، ولی می تواند چراغ را در پای منبر روشن کند؛ چنانچه شخص نتواند چهل مکان را پیدا نماید، در حد مقدور بسنده می کند قابل ذکر است که از الزامات این عمل. این است که چهره ی فرد باید پوشیده باشد یعنی نقاب به چهره داشته باشد.
تعزیه خوانی:
مانند تعزیه خوانی هایی که در کشور ایران معمول و رایج می باشد.
سقا نمودن طفلان:
سقا نمودن طفلان به این صورت است که بر تن کودکان خود لباس سفید مانند لباس های عربی می پوشانند و تا در مدتی که صاحب نذر در نظر دارد لباس کودک او را دیگران تهیه می نمایند. این کودکان تا هنگام بزرگ شدن، در دهه ی اول و هنگام عزاداری ها، آب و یا گلاب به عزادارن می نوشانند.
گل گرفتن:
در روزهای تاسوعا و عاشورا یک استخر یا حوضی مرکب از آب و گلاب و خاک مخلوط می کنند خاک آن پاک و مطهّر باشد و اگر بتوانند از خاک قبور امام زادگان استفاده می نمایند. در این ایام، گل را به سر و صورت و لباس خود می گیرند؛ به صورتی که، حتی در برخی موارد افراد قابل شناسایی نمی باشند. این عمل در لرستان در تمامی شهرهای آن مرسوم است، ولی در شهرستان خرم آباد با شدّت بیشتری همراه است. در این شهرستان، در روزهای عزاداری، هیأت و دسته ی خاصّی تشکیل نمی دهند و در سطح شهر، پایگاه هایی ایجاد کرده، منبر و بلندگو نصب می کنند تا مدّاحان مدیحه سرایی نمایند و کلیّه ی مردم اعم از مرد و زن سینه می زنند و دسته های شهر که اغلب با پای برهنه به عزاداری می پردازند به دور این پایگاه ها جمع شده زنجیر می زنند؛ در آن حال عزاداران تمام بدن خود را با گل های آن حوض یا استخر آغشته می نمایند.
گهواره بستن:
به نیت طفلان دشت کربلا و شیر خواران اهل بیت امام حسین علیه السلام (مانند علی اصغر...) کودکان خویش را کفن پوش پالیزپوش می نمایند. در این حال، مردم به نیت سادات و کودکان اهل بیت علیهم السلام کمک های مالی خود را نذر گهواره ها به همراه علم، در اول و سر دسته هیأتها قرار می گیرند؛ نذرهایی که به هیأت می رسد، وقف عزاداری و سرمایه گزاری های معنوی می شود.
نذر پزی:
نوع نذر های این منطقه متفاوت است اعم از هلیم رشیدی آشهای متفاوت، آبگوشت، خوارک چلو. قورمه و قیمه و... غذاهای متفاوتی است که در وعده های غذای شام و نهار، برای عزاداران و اهالی محل، آماده و پخش می شود.
شیوه ی تقسیم نذری به این حالت است که خانواده ای که نذری دارد، دسته ای را دعوت نموده، ضمن پذیرایی از افراد دسته، قسمتی از غذا را نیز تقسیم می نماید و رسم بر این است که افراد خود جهت تهیه ی غذا به محل نذری پزی می آیند و به عرف محلی کاسه به دست می باشند. حالت دیگر آن است که کلیه ی نذر پخته شده را به میان کاسه به دست ها تقسیم می کنند
