نگاهي كوتاه به سه مراسم عزاداري امام حسين(ع) در بين آذري زبانان
شماره دوم ماهنامه خیمه - صفر1424 - اسفند 1381
در آذربايجان بر طبق آداب و رسوم مخصوصي برگزار مي‌گردد كه جهت اطلاع عاشقان آن حضرت، به برخي از اين آداب و رسوم اشاره مي‌نمايم:
1. مراسم طشت گذاري
يك هفته مانده به محرم و يا در آخرين جمعه ماه ذي‌الحجه‌الحرام، مراسمي تحت عنوان استقبال از محرم و اعلان عزاي حسيني، در جامع‌شهرها برپا مي‌شود. در اين مراسم، مداح روضه‌خواني مي‌نمايد و عزاداران نيز به سينه‌زني و زنجير‌زني مي‌پردازند. در آن حال، دو صف مقابل هم قرار مي‌گيرند و يك نفر به عنوان مياندار كه با رجزها و آهنگ‌ها آشنا باشد انتخاب مي‌شود كه با صداي رسا مي‌خواند:
مياندار: يارالاروُن آخارقاني ايدر گلناري ميداني
عزاداران: حسينم واي حسينم واي(4 بار)
يوخدي سقاني سويي غوغادي سقاخانِدَه
محشر كبرا بوگون برپادي سقاخانده(1)
در پايان مراسم، حدوداً ده نفر از عزاداران، كوزه‌هاي پر از آب را گرداگرد مجلس مي‌چرخانند. اين كار به ياد جان‌فشاني‌هاي علمدار حضرت كربلا عباس(ع) اجرا مي‌شود. مردم عزادار نيز با شعارهاي «دخيل يا عباس» بركاً از آب كوزه‌ها مي‌نوشند.
2. مراسم دسته‌هاي شاه حسيني(واخس – شاخس)(2)
شبهاي تاسوعا و عاشورا، مراسم «شاخص _ واخص» برگزار مي‌شود؛ عزاداران حاضر، روي زانوهاي خود نشسته، دستها را به طور هماهنگ بالا مي‌برند و محكم روي زانوهاي خود مي‌كوبند و يا در روز، اين عمل را با كوبيدن پايها به زمين در حالي كه دايره‌وار مي‌چرخند انجام مي‌دهند و اشعار و كلمات را همگي با هم تكرار مي‌كنند.
رجز: صحراي كربلا ده فرياد گل محمد
اولاد ود وله حسيني عزايه گل محمد(3)
كلمات دسته‌هاي الف و ب (شاخص _ واخص)
(عباس، حيدر، حسن، حسين)
3. مراسم شام غريبان
بعد از عصر عاشورا و يادآور‌ي آن حادثه‌ي تلخ كربلا سوگواران، تا پاسي از شب هيچ چيزي ميل نمي‌كنند، اين عمل به احترام اسراي والا مقام كربلا انجام مي‌شود. در آن حال، ابتدا با در دست گرفتن شمع به مسجد، مي‌روند و در فضاي تاريك مسجد، از زبان زينب كبري(س) اقدام به رجز‌خواني مي‌كنند و يا به ياد كودكان حسين(ع) به بيرون از شهر مي‌روند و اقدام به نوحه‌سرائي مي‌كنند:
اي نور عينيم، منزل مبارك!
مظلوم حسينم، منزل مبارك!
لازمدي ياتون بلبل گل ادسته
دور سينمه گل ياتما كول اوسته(4)
بير آغليان يوخ اولدوم پريشان
گلديم دوتام من شام غريبان
اي نور عينيم منزل مبارك
مظلوم حسينيم منزل مبارك
پی‌نوشت‌ها:
1. خون، از زخم‌هايت جاري‌ست؛ ميدان را گلستان كرده است.
در سقّاخانه غوغاست؛ چون كه آبي براي سقا نيست
امروز در سقاخانه محشر كبري برپاست!
2. واخس و شاخس، خلاصه شده‌ي «واي حسين» و «شاه حسين» مي‌باشد.
3. اي محمد! براي فريادرسي به صحراي كربلا بيا
دارند حسين را مي‌كشند؛ اي محمد! براي عزاداري بيا
4. بلبل، لازم است بر گل بخوابد؛ بيا در آغوشم بخواب؛ بر روي خاكستر مخواب!
