کد مطلب : ۸۴۵۵
آبشار اجابت آداب دعا (3)
خدامراد سليميان
شماره سوم ماهنامه خیمه - ربیع الاول 1424 - اردیبهشت 1382
* آداب همراه دعا
وقتى آداب قبل از دعا مورد توجه قرار گرفت و شخص آماده براى دعا شد، توجه به امورى لازم و بايسته است، كه برخى از آنها عبارتند از:
1- شروع دعا با نام و ياد خداوند
اگر چه تمام دعا و نيايش، خود ياد پروردگار است ولى بنا بر سفارش هايى كه شده، توجه به نام و ياد پروردگار، در آغاز دعا، بسيار قابل اهميت است.
پيامبر گرامى اسلام (ص) در اين باره مى فرمايد:
«لا يرد دعاء اوله بسم الله الرحمن الرحيم».(1)
دعايى كه با بسم الله الرحمن الرحيم آغاز گردد، رد نمى شود.
2- مدح و ثناى خداوند و درود بر پيامبر و آل او
رسول گرامى اسلام در سخنى كوتاه، اين حقيقت بلند را، اينگونه مى فرمايد: «هر دعايى كه با تمجيد (خدا) آغاز نشود، نافرجام است.»(2)
ملكا ذكر تو گويم كه تو پاكى و خدايى
نروم جز به همان ره، كه توام راهنمايى
همه درگاه تو جويم، همه از فضل تو پويم
همه توحيد تو گويم، كه به توحيد سزايى
تو حكيمى، تو عظيمى، تو كريمى، تو رحيمى
تو نماينده ى فضلى، تو سزاوار سنايى
برى از رنج وگدازى، برى از درد و نيازى
برى از بيم و اميدى، برى از چون چرايى
نتوان وصف تو گفتن، كه تو در فهم نگنجى
نتوان شبه تو جستن كه تو در وهم نيايى
همه عزى و جلالى، همه علمى و يقينى
همه نورى و سرودى، همه نورى و ثنايى(3)
آنگاه پس از تمجيد خداوند متعال، توجه به ذوات مقدسى كه از مقربان پروردگار هستند، مى تواند در توجه به خداوند به دعاى انسان، مؤثر افتد. امام صادق عليه السلام در اين باره مى فرمايد:
«دعا پيوسته در حجاب است، تا آنگاه كه بر محمّد و خاندان محمّد صلوات فرستاده شود».(4)
و از آن امام همام، درسخن ديگر نقل است كه فرمود:
«هر كه خواهد از خداوند - عز و جل - حاجتى طلب كند، به صلوات فرستادن بر محمّد و آل او آغاز نمايد، پس حاجتش را بخواهد و در پايان نيز بر محمّد و آل محمّد صلوات بفرستد؛ زيرا خداى - عز و جل - كريم تر از آن است كه آغاز و انجام دعا را واگذارد؛ چرا كه صلوات بر محمّد و آل محمّد از خداوند پوشيده نمى ماند».(5)
با مراجعه به كتاب هاى دعا و ادعيه اى كه از معصومين عليهم السلام وارد شده است، به خوبى مى توان دريافت كه حضرات، در تمامى ادعيه ى خود به اين نكته توجه داشته اند.
3- اعتراف به گناهان و لغزشها
اعتراف به تقصيرات و گناهان، باعث مى شود انسان به خداوند نزديك تر شده، قلبش خاضع شود. علاوه بر اين، يادآورى گناه، انسان را به حالت خشوع و خضوع نزديك تر مى كند.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «هر گاه خواستيد حاجت هاى دنيا و آخرت خود را با خدا در ميان بگذاريد، با ثنا و ستايش الهى آغاز كنيد و سپس بر محمّد و آل او صلوات بفرستيد و بعد از آن تقصيرات و گناهان خود اعتراف كنيد، سپس از خدا حاجت خود را بخواهيد.»(6)
4- تواضع و فروتنى
هر چه انسان، نسبت به خود معرفت بيشترى پيدا كند، در برابر پروردگار، تواضع بيشترى پيدا خواهد كرد؛ چرا كه به نيازهاى خود، آگاهى بيشترى پيدا كرده، نسبت به اينكه در تمام هستى و وجود خود به خداوند متعال نيازمند است، بيشتر توجه پيدا مى كند.
خداوند در قرآن مجيد مى فرمايد: «ادعوا ربكم تضرعا؛ پروردگار خود را با حالت زارى بخوانيد.»(7)
ما درون را بنگريم و حال را
نى برون را بنگريم و قال را
ناظر قلبيم اگر خاشع بود
گر چه گفتِ لفظ، ناخاضع بود(8)
وقتى توجه فوق، حاصل شد و قلب خاشع گرديد، اشك نيز جاى مى گردد كه نهايت ادب در حضور حضرت حق است و اگر اشك جارى نشد، خود را به حالت گريه كنندگان درمى آوريم.(9)
چرا كه او هيجان و احساسات و عشق، در اين هنگام بروز پيدا مى كند و خبر از نرمى دل و خشوع قلب مى دهد كه نشانه ى اخلاص است.
آب كم جو، تشنگى آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
تا نگريد طفلک نازك گلو
كى روان گردد ز پستان، شير او؟
چون خدا خواهد كه يارى مان كند
ميل مان را جانب زارى كند
اى خدا، زارى ز تو، مرهم ز تو!
هم دعا از تو، اجابت هم ز تو!(10)
و ديگرى چه شيرين گفت:
تا به حاصل برسد كشت اميدى كه توراست
چاره ى كار، بجز ديده ى بارانى نيست!
5- بلند همتى و اصرار در دعا
ربيعه بن كعب گفت: روزى رسول خدا به من فرمود: اى ربيعه! هفت سال به من خدمت كردى؛ آيا از من چيزى نمى خواهى؟ عرض كردم: اى رسول خدا، مرا فرصتى ده، تا بينديشم. صبح روز بعد كه خدمت پيامبر(ص) رسيدم، فرمود: اى ربيعه! حاجتت را بگو! عرض كردم: از خداوند بخواه كه، مرا با تو به بهشت برد. حضرت فرمود: چه كسى اين را به تو ياد داد؟ عرض كردم: اى رسول خدا! هيچ كس به من ياد نداد؛ بلكه با خود انديشيدم و گفتم: اگر از ايشان ثروت بخواهم، عاقبتش نابودى است و اگر عمر طولانى و اولاد بخواهم، عاقبت همه ى آنها مرگ است.
ربيعه مى گويد: لحظاتى چند، آن حضرت سر در جيب تفكر برد و آنگاه فرمود: اين كار را مى كنم تو نيز با سجده ى زياد، مرا در برآورده شدن اين خواهش از خدا، يارى رسان.(11)
همت بلند دار كه مردان روزگار
از همت بلند به جايى رسيده اند!
علاوه بر نظر بلند، امرار در نيايش نيز در روايات، مورد سفارش و تأكيد قرار گرفته است. پيامبر گرامى اسلام در اين باره فرمودند: «انّ الله يحب السائل اللحوج»(12) خداوند نيايشگرى را كه بر دعاى خويش پافشارى مى كند، دوست دارد.
از امام باقر عليه السلام نيز روايت شده است كه: «به خداوند سوگند، هيچ بنده مؤمنى در دعا پافشارى و اصرار به درگاه خدا نمى كند، جز اينكه خداوند حاجتش را برايش برمى آورد».(13)
دست از طلب ندارم تا كام من برآيد
يا جان رسد به جانان يا جان ز تن برآيد(14)
پى نوشت ها:
1- محمّدى رى شهرى، محمّد؛ ميزان الحكمه، ترجمه ى حميد رضا شيخى، دارالحديث، اول، 1377، ج 4، ص 1664.
2- پيشين.
3- حكيم ثنايى غزنوى.
4- اصول كافى، ج 4، ص 247، ح 3150.
5- همان، ص 252.
6- مرآه العقول، ج 12، ص 99.
7- اعراف، 53.
8- مولانا جلال الدين بلخى.
9- اصول كافى، ج 4، ص 236، ح 11.
10- مولوى.
11- ميزان الحكمه، ج 4، ص ؟، حديث 5644.
12- مجلسى، محمّد باقر؛ بحارالانوار، ج 93، ص 374.
13- پيشين، ص 375.
14- حافظ.
* آداب همراه دعا
وقتى آداب قبل از دعا مورد توجه قرار گرفت و شخص آماده براى دعا شد، توجه به امورى لازم و بايسته است، كه برخى از آنها عبارتند از:
1- شروع دعا با نام و ياد خداوند
اگر چه تمام دعا و نيايش، خود ياد پروردگار است ولى بنا بر سفارش هايى كه شده، توجه به نام و ياد پروردگار، در آغاز دعا، بسيار قابل اهميت است.
پيامبر گرامى اسلام (ص) در اين باره مى فرمايد:
«لا يرد دعاء اوله بسم الله الرحمن الرحيم».(1)
دعايى كه با بسم الله الرحمن الرحيم آغاز گردد، رد نمى شود.
2- مدح و ثناى خداوند و درود بر پيامبر و آل او
رسول گرامى اسلام در سخنى كوتاه، اين حقيقت بلند را، اينگونه مى فرمايد: «هر دعايى كه با تمجيد (خدا) آغاز نشود، نافرجام است.»(2)
ملكا ذكر تو گويم كه تو پاكى و خدايى
نروم جز به همان ره، كه توام راهنمايى
همه درگاه تو جويم، همه از فضل تو پويم
همه توحيد تو گويم، كه به توحيد سزايى
تو حكيمى، تو عظيمى، تو كريمى، تو رحيمى
تو نماينده ى فضلى، تو سزاوار سنايى
برى از رنج وگدازى، برى از درد و نيازى
برى از بيم و اميدى، برى از چون چرايى
نتوان وصف تو گفتن، كه تو در فهم نگنجى
نتوان شبه تو جستن كه تو در وهم نيايى
همه عزى و جلالى، همه علمى و يقينى
همه نورى و سرودى، همه نورى و ثنايى(3)
آنگاه پس از تمجيد خداوند متعال، توجه به ذوات مقدسى كه از مقربان پروردگار هستند، مى تواند در توجه به خداوند به دعاى انسان، مؤثر افتد. امام صادق عليه السلام در اين باره مى فرمايد:
«دعا پيوسته در حجاب است، تا آنگاه كه بر محمّد و خاندان محمّد صلوات فرستاده شود».(4)
و از آن امام همام، درسخن ديگر نقل است كه فرمود:
«هر كه خواهد از خداوند - عز و جل - حاجتى طلب كند، به صلوات فرستادن بر محمّد و آل او آغاز نمايد، پس حاجتش را بخواهد و در پايان نيز بر محمّد و آل محمّد صلوات بفرستد؛ زيرا خداى - عز و جل - كريم تر از آن است كه آغاز و انجام دعا را واگذارد؛ چرا كه صلوات بر محمّد و آل محمّد از خداوند پوشيده نمى ماند».(5)
با مراجعه به كتاب هاى دعا و ادعيه اى كه از معصومين عليهم السلام وارد شده است، به خوبى مى توان دريافت كه حضرات، در تمامى ادعيه ى خود به اين نكته توجه داشته اند.
3- اعتراف به گناهان و لغزشها
اعتراف به تقصيرات و گناهان، باعث مى شود انسان به خداوند نزديك تر شده، قلبش خاضع شود. علاوه بر اين، يادآورى گناه، انسان را به حالت خشوع و خضوع نزديك تر مى كند.
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «هر گاه خواستيد حاجت هاى دنيا و آخرت خود را با خدا در ميان بگذاريد، با ثنا و ستايش الهى آغاز كنيد و سپس بر محمّد و آل او صلوات بفرستيد و بعد از آن تقصيرات و گناهان خود اعتراف كنيد، سپس از خدا حاجت خود را بخواهيد.»(6)
4- تواضع و فروتنى
هر چه انسان، نسبت به خود معرفت بيشترى پيدا كند، در برابر پروردگار، تواضع بيشترى پيدا خواهد كرد؛ چرا كه به نيازهاى خود، آگاهى بيشترى پيدا كرده، نسبت به اينكه در تمام هستى و وجود خود به خداوند متعال نيازمند است، بيشتر توجه پيدا مى كند.
خداوند در قرآن مجيد مى فرمايد: «ادعوا ربكم تضرعا؛ پروردگار خود را با حالت زارى بخوانيد.»(7)
ما درون را بنگريم و حال را
نى برون را بنگريم و قال را
ناظر قلبيم اگر خاشع بود
گر چه گفتِ لفظ، ناخاضع بود(8)
وقتى توجه فوق، حاصل شد و قلب خاشع گرديد، اشك نيز جاى مى گردد كه نهايت ادب در حضور حضرت حق است و اگر اشك جارى نشد، خود را به حالت گريه كنندگان درمى آوريم.(9)
چرا كه او هيجان و احساسات و عشق، در اين هنگام بروز پيدا مى كند و خبر از نرمى دل و خشوع قلب مى دهد كه نشانه ى اخلاص است.
آب كم جو، تشنگى آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
تا نگريد طفلک نازك گلو
كى روان گردد ز پستان، شير او؟
چون خدا خواهد كه يارى مان كند
ميل مان را جانب زارى كند
اى خدا، زارى ز تو، مرهم ز تو!
هم دعا از تو، اجابت هم ز تو!(10)
و ديگرى چه شيرين گفت:
تا به حاصل برسد كشت اميدى كه توراست
چاره ى كار، بجز ديده ى بارانى نيست!
5- بلند همتى و اصرار در دعا
ربيعه بن كعب گفت: روزى رسول خدا به من فرمود: اى ربيعه! هفت سال به من خدمت كردى؛ آيا از من چيزى نمى خواهى؟ عرض كردم: اى رسول خدا، مرا فرصتى ده، تا بينديشم. صبح روز بعد كه خدمت پيامبر(ص) رسيدم، فرمود: اى ربيعه! حاجتت را بگو! عرض كردم: از خداوند بخواه كه، مرا با تو به بهشت برد. حضرت فرمود: چه كسى اين را به تو ياد داد؟ عرض كردم: اى رسول خدا! هيچ كس به من ياد نداد؛ بلكه با خود انديشيدم و گفتم: اگر از ايشان ثروت بخواهم، عاقبتش نابودى است و اگر عمر طولانى و اولاد بخواهم، عاقبت همه ى آنها مرگ است.
ربيعه مى گويد: لحظاتى چند، آن حضرت سر در جيب تفكر برد و آنگاه فرمود: اين كار را مى كنم تو نيز با سجده ى زياد، مرا در برآورده شدن اين خواهش از خدا، يارى رسان.(11)
همت بلند دار كه مردان روزگار
از همت بلند به جايى رسيده اند!
علاوه بر نظر بلند، امرار در نيايش نيز در روايات، مورد سفارش و تأكيد قرار گرفته است. پيامبر گرامى اسلام در اين باره فرمودند: «انّ الله يحب السائل اللحوج»(12) خداوند نيايشگرى را كه بر دعاى خويش پافشارى مى كند، دوست دارد.
از امام باقر عليه السلام نيز روايت شده است كه: «به خداوند سوگند، هيچ بنده مؤمنى در دعا پافشارى و اصرار به درگاه خدا نمى كند، جز اينكه خداوند حاجتش را برايش برمى آورد».(13)
دست از طلب ندارم تا كام من برآيد
يا جان رسد به جانان يا جان ز تن برآيد(14)
پى نوشت ها:
1- محمّدى رى شهرى، محمّد؛ ميزان الحكمه، ترجمه ى حميد رضا شيخى، دارالحديث، اول، 1377، ج 4، ص 1664.
2- پيشين.
3- حكيم ثنايى غزنوى.
4- اصول كافى، ج 4، ص 247، ح 3150.
5- همان، ص 252.
6- مرآه العقول، ج 12، ص 99.
7- اعراف، 53.
8- مولانا جلال الدين بلخى.
9- اصول كافى، ج 4، ص 236، ح 11.
10- مولوى.
11- ميزان الحكمه، ج 4، ص ؟، حديث 5644.
12- مجلسى، محمّد باقر؛ بحارالانوار، ج 93، ص 374.
13- پيشين، ص 375.
14- حافظ.
