تاریخ انتشار
چهارشنبه ۱ آذر ۱۳۸۵ ساعت ۱۰:۳۰
۰
کد مطلب : ۸۴۶۷

نور علی نور در ذاکر و مذکور

سید محمدرضا خلیل نژاد
شماره بیست و هفتم و بیست و هشتم ماهنامه خیمه - ذی الحجه 1427 - آذر و دی 1385

«مفتاح‎الفلاح» اثر شیخ بهایی، ترجمه‎ی علی بن طیفور بسطامی، به ضمیمه‎ی رساله‎ی «نور علی نور در ذکر و ذاکر و مذکور».

نوشته‎ی آیت‎الله حسن حسن‎زاده آملی، مؤسسه انتشارات حکمت، چاپ ششم: ۱۳۸۴

دعا، خالص‎ترین، پاک‎ترین، مقبول‎ترین، نزدیک‎ترین و عاطفی‎ترین رابطه‎ی بنده با معبود خویش است. گفت‎وگویی صریح و بی‎ریا، ساده و صادقانه است. اظهار و بیان تذکر و توجه قلبی داشتن عبد است به معبود. دعا، سخن گفتن، گاه با زبان است و گاه با دل. با زبان ذکر گفتن و با دل متذکر او بودن و در محضر و منظر او زیستن است. وقتی تقوا به درجه‎ای رسد که انسان در هر حال، خود را در بارگاه او داند، این نهایت درجه‎ی تذکر قلبی و ارتباط باطنی بنده با معبود خویش است. اظهار ذلیل‎ترین مرتبه‎ی عجز و فقر و نیازمندی عبد است در برابر معبود غنی و بی‎نیاز.

آدمی جهت تقرب به خدا و به دست آوردن آرامش روحی و تحصیل مکارم اخلاق و دوری از معاصی و رذایل، و زدودن کدورات روانی، و وسوسه‎های شیطانی، و تقویت اراده و نیروی تعقل و فکر، و قضای حوائج مادی و معنوی، نیاز به دعا و نیایش به درگاه پروردگار متعال داشته و دارد، ولذا بخش وسیعی از تعلیمات انبیا را عموماً و پیامبر بزرگوار و ائمه‎ی معصومین علیهم‎السلام را خصوصاً دعا و نیایش تشکیل می‎دهد.

در مکانت و منزلت دعا و مقامات آن، آیات قرآنی را لسان مبین است، و روایاتی در اسرار و آداب دعا از پیشوایان دین است که مشایخ علم را برانگیختند و بر آن داشتند تا در دعا کتاب‎ها نوشته‎اند، و صحیفه‎ها گرد آورده‎اند، و در پیرامون آن با تنویع موضوعات عدیده، بحث‎ها پیش کشیده‎اند، و درهایی از رحمت به سوی نفوس مستعده گشوده‎اند. «مفتاح‎الفلاح» نیز چنان که از نام دل‎نشین، طرب‎انگیز و جان‎فزایش پیداست، یکی از مائده‎های پرفایده‎ی آسمانی است که نوشته‎ی شیخ بهایی به زبان عربی است که علی بن طیفور بسطامی آن را به فارسی ترجمه کرده.

«مفتاح‎الفلاح» یکی از ارزنده‎ترین کتب ادعیه در فرهنگ شیعی است. اهمیت این اثر یکی به لحاظ جلالت قدر و مقام رفیع علمی و معنوی گردآورنده‎ی این اثر است که با شناخت دقیق و فهم عمیق خود از معارف معصومین علیهم‎السلام مجموعه‎ای از احادیث متقن وارده در این باب را گردآوری نموده است. اهمیت و ویژگی دیگر این مجموعه، در این است که یک برنامه‎ی روحی و روانی برای تمام اوقات شبانه‎روز است. بدین معنا که انسان در هر ساعتی از ساعات که حال دعا و استغاثه داشته باشد، می تواند با مضامینی عالی با معبود و معشوق یگانه‎ی خود راز و نیاز نموده و روح خود را در معرض اشراقات و انوار قدسیه‎ی الهی قرار دهد.

با توجه به جهات فوق، مؤسسه‎ی انتشارات حکمت از دیرباز مترصد فرصتی برای انتشار این اثر به فارسی بود. از «مفتاح‎الفلاح» چند ترجمه‎ی فارسی توسط علمای پیشین به عمل آمده که نسخ آن‎ها به فراوانی موجود است که از جمله‎ی آن‎ها می‎توان ترجمه‎ی مرحوم آقاجمال گلپایگانی را نام برد. ولی هیچ یک از ترجمه‎ها با توجه به زبان فارسی کنونی، ترجمه‎ای گویا و روان محسوب نمی‎شود؛ جز این که ترجمه‎ی علی بن طیفور بسطامی که از دانشمندان قرن یازدهم است در میان آن‎ها از موقعیت ویژه‎ای برخوردار است. نثر شیوا و گویا و نیز توضیحات مفید و بجای مترجم بر متن کتاب، روی هم رفته یک «مفتاح‎الفلاح» فارسی را در اختیار خواننده گذاشته است.

حضرت آیت‎الله حسن‎زاده آملی در مقدمه‎ای بر این کتاب، نکاتی پیرامون «دعا در معارف اسلامی» به رشته‎ی تحریر درآورده‎اند که حاصل آن، «رساله‎ی نور علی نور در ذکر و ذاکر و مذکور» است که خود بحثی بدیع درباره‎ی دعاست. استاد کتاب «مفتاح‎الفلاح» را یکی از مائده‎های پرفایده‎ی آسمانی برشمرده‎اند. که عائد نفوس مشتاق و شیفته‎ی کمال می‎گردد:

«مفتاح‎الفلاح تألیف منیف ابوالفضائل مشتهر آفاق علامه شیخ بهاء‎المله والدین است که در وظایف اهل دیانت به آداب و اعمال واجب و مندوب روز و شب به بهترین نظم و اسلوب تدوین فرموده است. محاسن آن عریز، و مطالب آن عزیز است. هم مشحون به حقایق لطایف منطق سفرای الهی درگاه راز و نیاز با خداوند بی‎نیاز است، و هم حافل دقایق معانی در بیان اسرار متیسر آیات قرآنی، و ادعیه و اذکار ماثوره است. کوتاهی سخن: انسان آگاه و زبان‎دان و گوهرشناس باید بدان انس بگیرد تا قداست و نفاست، چنان درّ یتیم را دریابد، وگرنه زبان قلم در وصف و تحریر آن زبون است. معلم بزرگ مرحوم آیت‎الله ملاحسین‎قلی همدانی رحمه‎الله‎علیه که به فرموده‎ی بعضی از مشایخ ما، سیصد تن از اولیاءالله در محضر انور او تربیت شده‎اند، می‎فرمود: کتاب «مفتاح‎الفلاح» شیخ بهائی برای عمل کردن خوب است...».

انتشارات حکمت به خود ببالد که سعادت نشر چنین اثر جسیم و تراث علمی عظیم‎نصاب نصیب آن گردیده است که بلاشک مایه‎ی برکات معنوی متوالی وی خواهد بود».

در نظر معظم‎له شایسته است «مفتاح الفلاح» شیخ بهائی در عداد کتب درسی حوزه‎های علمیه درآمده و کسانی در مقام تدریس آن برآیند که زبان‎فهم و اهل دعا و سیر و سلوک بوده و به قولی راه رفته و راه نمایند.

اثر مذکور در دو بخش تنظیم یافته است که بخش اول آن، رساله‎ی «نور علی نور در ذکر و ذاکر و مذکور» به قلم آیت‎الله حسن‎زاده آملی است و بخش دوم مشتمل بر شش باب کتاب مفتاح‎الفلاح است. رساله‎ی نور علی نور، شامل یک مقدمه و یازده فصل در دعا و ذکر و مناجات است. مقدمه آن، مشتمل بر کلماتی چند حول مکانت و منزلت دعا بوده و یازده فصل این رساله در بیان بعضی از اسرار ذکر و دعا، عدد مأثور در بعضی ادعیه و اذکار، اوقات و امکنه، طهارت داعی، احتراز از دعای ملحون، دعای مأثور و غیرمأثور، ادب مع‎الله و سرّ اجابت دعا تنظیم یافته است.

استاد حسن‎زاده آملی در مقدمه‎ی رساله‎ی مذکور با نثری شیوا و گویا و با زبانی بدیع، بیاناتی بس عمیق و مؤثر درباره‎ی دعا مطرح کرده‎اند که خود جلوه‎ای دل‎نشین از این مائده‎ی آسمانی بر صفحه ذهن و دل مخاطب تصویر نموده و انگیزه‎ی او را برای دریافت جرعه‎هایی معنوی از رساله آماده می‎نماید؛ دریافتی طرب‎انگیز و جان‎فزا برای استفاده‎ای عمیق‎تر از دعا و ذکر و مناجات. ایشان با ذکر دعا به عنوان کلید عطا و وسیله‎ی قرب الی الله، کوبه‎ی باب رحمت رحیمیه، موجب رسوخ حب ذکر الهی در دل، توشه‎ی سالکان حرم کبریای لایزال، سیر شهودی و کشف وجودی اهل کمال، معراج عروج نفس ناطقه به اوج وحدت، مرقات ارتقای انسان به مقام ولایت، واسطه‎ی اسم اعظم گردیدن انسان، کاسر قلب و جابر آن و یاد دوست در دل راندن خوانده‎اند و دل بی‎دعا را بی‎بها نامیده‎اند.

شیخ بهائی در مقدمه‎ی کتابش ذکر می‎نماید که تألیف «مفتاح‎الفلاح» به نوعی استجابت درخواست جمعی از برادران دینی و دوستان یقینی بوده است که از وی استدعای تألیف کتابی مشتمل بر عبادات واجب و اعمال مستحب و آداب و اذکار شبانه‎روزی نموده بودند.

عناوینی که وی برای شش باب کتابش برگزیده است به ترتیب عبارتند از:

باب اول در بیان آن‎چه از طلوع صبح صادق تا برآمدن آفتاب به عمل باید آورد.

باب دوم در آن‎چه از وقت طلوع آفتاب تا هنگام زوال، مرعی باید داشت.

باب سوم در آن‎چه از وقت زوال تا غروب آفتاب، قیام به آن باید نمود.

باب چهارم در آن‎چه از وقت غروب آفتاب تا وقت خواب مبادرت به آن باید نمود.

باب پنجم در آن‎چه از وقت خواب تا نصف شب مشغول به آن باید بود.

باب ششم در آن‎چه از نصف شب تا طلوع صبح عمل به آن باید کرد.

نیایش برای انسان هدف‎های متعددی را در بر دارد:

۱. انسان برای تکامل مادی و معنوی آماده شده و از خداوند آگاهی می‎خواهد تا بتواند علل محاسبه نشده را که از هر سو به طرفش سرازیر می‎گردند، به حساب درآورده و هر‎چه بیشتر بتواند موانع را از پیش پا بردارد و مقتضیات را انجام دهد. اگر هم نتواند از عهده‎ی علل ناشناخته برآید، خداوند عنایتی فرماید و تسلیم به مشیت را چراغ راه انسان نماید تا در زندگانی خلایی احساس نکند.

۲. نیرو گرفتن از ماورای طبیعت و بهره‎برداری از آن در برآورده شدن نیازهای مادی و معنوی

۳. تماس بی‎نهایت کوچک با بی‎نهایت بزرگ است که نهایت آمال و ایده‎آل بشری است. با این تماس است که جهان درونی و برونی و جهان مادی و معنوی هماهنگ می‎شوند و هستی آدمی، معنای حقیقی خود را برای انسان آشکار می‎سازد.

۴. تحلیل آرامش روحی در هنگام اضطراب‎های مختلف.

۵. به دست آوردن نیرو برای کوشش‎های بامحتوا

از زیربنا تا روبنای جهان هستی، نظامی باز به عوامل فوق طبیعی دارد که نیایش، نیروی تغییر آن است و می‎تواند تأثیرگذار باشد. اگرچه جهان، نمایش نظام بسته را دارد، ولی دارای نظامی باز به فوق طبیعت است. مؤلف، مقدمه‎ی باب اول را به فضیلت بین‎الطلوعین، تحقیق در تشخیص فجر ثانی و عبادات متعلق به فجر ثانی اختصاص داده است.
نام شما

آدرس ايميل شما
نظر شما