تاریخ انتشار
چهارشنبه ۱ آذر ۱۳۸۵ ساعت ۱۲:۳۰
۰
کد مطلب : ۸۵۱۴

پشت دیوار بقیع

سید حجت سجادی زاده

شماره بیست و هفتم و بیست و هشتم ماهنامه خیمه - ذی الحجه ۱۴۲۸ - آذر و دی ۱۳۸۵

بقیع در گذر زمان

پیشینه‎ی تاریخی بقیع یا بقیع‎الفرقد یا جنت‎البقیع به دوران قبل از اسلام می‌رسد ولی در کتب تاریخی به روشنی قدمت تاریخی آن مشخص نشده است. بعد از هجرت مسلمانان به مدینه، بقیع تنها قبرستان مسلمانان گردید. مردم مدینه قبل از آمدن مسلمانان به آن‎جا اجساد مردگان خود را در دو گورستان «بنی‎حرام» و «بنی‎سالم» و گاهی نیز در منازل و خانه‌های‎شان دفن می‌کردند۱ و در واقع بقیع اولین مدفن و مزاری است که به دستور پیامبر اسلام توسط مسلمین صدر اسلام به وجود آمده است.



حادثه‎ی تخریب بقیع

حرم ائمه‎ی بقیع به سال ۴۹۵ هـ .ق یعنی اواخر قرن پنجم دارای گنبد و بارگاه شده است. جهانگرد معروف ابن‎جبیر که در قرن هفتم به حجاز سفر کرده، در دیداری که از بقیع داشته است آن را این‎گونه توصیف می‌کند که: و آن قبه‌ای مرتفع و سر به فلک کشیده است که در نزدیکی در بقیع واقع شده.۲

در قرن هشتم قمری، بعد از گذشت ۱۵۰ سال از سفر ابن‎جبیر، ابن‎بطوله سفری به مدینه نموده و مشاهدات خود را این‎گونه بیان می‎کند: حرم ائمه‎ی بقیع، قبه‌ای است سر به فلک کشیده و از نظر استحکام، بدیع و اعجاب‎انگیز است.۳

در قرن معاصر، صاحب کتاب مراه‎الحرمین جناب ابراهیم رفقت پاشا، ۱۹ سال قبل از تخریب حرم ائمه‎ی بقیع سفر حج نموده و توصیفاتی دارد: «عباس و حسن ابن علی و ائمه‎ی سه‎گانه در زیر یک قبه قرار گرفته‌اند که بزرگ‎تر از همه‎ی قبه‌های موجود در بقیع است.۴

در طول تاریخ سه بار بقیع تعمیر شده است. بار اول در سال ۵۱۹ هـ .ق توسط المستضر بالله و برای بار سوم در اواخر قرن سیزدهم توسط سلطان محمود غزنوی. کتیبه‌هایی که جهانگردان در سفرهای‎شان از بقیع خوانده‌اند، گویای این مطلب است.



ویژگی‌های بقیع

قبرستان بقیع دارای دو درب ورودی بوده که یک درب همیشه بسته، و درب دیگر، از صبح تا غروب هر روز بر روی زائران باز بوده است. حرم بقیع حالت هشت ضلعی داشته است. میرزا محمدحسین فراهانی در سفرنامه‌اش این‎گونه آورده است که: اول چهار نفر از ائمه‎ی اثنی‎عشر صلوات‎الله‎ علیهم است که در بقعه‎ی بزرگی که به صورت هشت‎ضلعی ساخته شده و اندرون و گنبد آن سفیدکاری است.۵

ویژگی بعدی، داشتن محراب است و این که حرم، خادمانی نیز داشته است. حرم ائمه‎ی بقیع مانند سایر حرم‌ها دارای ضریح، روپوش، چلچراغ، شمعدان و فرش بوده است. ابن‎جبیر می‌نویسد: قبرشان بزرگ و از سطح زمین بلندتر و دارای ضریحی از چوب می‌باشد که بدیع‎ترین و زیباترین نمونه است از نظر فن و هنر. و نقوشی برجسته از جنس مس بر روی آن ترسیم شده و میخ‌کوبی‌هایی به جالب‌ترین شکل در آن تعبیه شده که نمای آن را زیباتر و جالب‌تر نموده است.۶

محمد لبیب مصری که در سال ۱۳۲۷ هـ .ق به مدینه سفر کرده، می‌نویسد.

در آن‎جا گنبدی معروف به «قبه‎البین» قرار دارد که حجره‌ای در آن وجود دارد و در میان آن گودالی است که ادعا می‌کنند، جایگاه افتادن دندان پیامبر است. و ضریح امام حسن در داخل قبه‌ای است و از فلز ساخته شده است و خطوط فارسی بر آن نقش بسته است. به گمانم از آثار شیعیان عجم باشد.



تخریب قبور ائمه‎ی بقیع

نخستین تخریب (ویرانی)

نیروهای وهابی به سرکردگی عبدالعزیز بن سعود در سال ۱۲۲۱ هـ .ق بعد از محاصره‎ی طولانی مدینه، ساکنان شهر را در تنگنا قرار دادند و مردم بی‌گناه بی‌شماری را قتل عام کردند. سپس خادمان آستان پیامبر را یک‎جا جمع کردند و برای آن که محل جمع‎آوری و نگه‎داری هدایا را نشان دهند، آنان را مورد ضرب و شتم قرار دادند. بعد از غارت کردن حرم نبوی، هنگام بازگشت به نجد که محل استقرار وهابیون بود، از بقیع گذشتند و عبدالعزیز دستور تخریب تمامی بارگاه‎ها را صادر کرد. در این زمان، خلافت عثمانی به والی خود محمدعلی پادشاه دستور داد که حجاز را از سلطه‎ی وهابی‌ها رهایی دهد و کنترل حجاز را به دست گیرد. پس از جنگی خونین به سال ۱۲۲۷ ق وهابی‌ها شکست سختی خوردند و مردم به بازسازی اماکن متبرکه همت گماشتند.



ویرانی دوم

هشتم شوال سال ۱۳۳۴ ق پس از سلطه‎ی دوباره‎ی ابن‎سعود، و تسلط بر شهر مدینه در ماه رمضان همان سال شیخ عبدالله، قاضی‎القضات خود را از مکه به مدینه اعزام داشتند تا موضوع تخریب مقابر موجود در مدینه را با علما و سران این شهر مطرح و موافقت آن‎ها را ولو به صورت ظاهری جلب کند و بدین منظور جلسه‌ای تشکیل گردید. شیخ عبدالله از حاضرین پرسید: «درباره‎ی تخریب این گنبد و بارگاه‌ها چه می‌گویید»؟ بسیاری از آن‎ها از ترس جان‎شان جواب ندادند، بعضی دیگر هم اظهار موافقت کردند.۷

وهابی‌ها نیز مردم را با زور اسلحه جمع کرده و به سوی بقیع حرکت دادند و آن‎چه گنبد و ضریح در شهر مدینه و بیرون از شهر بود، ویران کردند. از جمله‎ی آن‎ها گنبد و بارگاه ائمه‎ی بقیع علیهم‎السلام. گنبدهای متعلق به عبدالله و آمنه، والدین رسول‎الله و حرم دختران و همسران پیامبر و حرم جناب ابراهیم فرزند رسول‎الله و گنبد مالک ابن انس و عثمان نیز تخریب گردید. وهابیون از ترس عواقب کار خود، از تخریب حرم نبوی خودداری کردند.



عکس‎العمل نسبت به تخریب بقیع

با انتشار خبر تخریب بقیع، بخصوص بارگاه امامان مدفون در آن قبرستان، احساسات عمومی در ایران سخت جریحه‌دار شد که منجر به واکنش‌های شدیدی از طرف مقامات عالی‎رتبه‎ی مملکتی از جمله رئیس‎الوزرای وقت شد. به همین مناسبت مرحوم مدرس در همان روز هشتم شهریور ۱۳۰۴ ش مطابق با دهم صفر ۱۳۴۴ ق در مجلس شورای اسلامی نطقی ایراد کرد و بعد از آن، تشکیل کمیسیون ویژه برای پیگیری موضوع را به شکل جدی دنبال کرد. مراجع، علما و حوزه‌های علمیه پیوسته با ارسال نامه و مخابره‎ی تلگراف خواستار

برخورد قاطع با عوامل تخریب قبور اماکن متبرکه شدند.۸

آن زمان تاکنون اقدامات فراوانی در جهت برداشتن محدودیت‌ها در مورد قبور ائمه‎ی طاهرین صورت گرفته که همگی بدون نتیجه باقی مانده‌ است.



پی‎نوشت

۱. تاریخ حرم ائمه بقیع / ص۶۱.

۲. رحله ابن جبیر / ص۱۵۳.

۳. رحله ابن بطوله / ص۸۹.

۴. مراه الحرمین / ص۴۲۷.

۵. سفرنامه میرزا محمدحسین فراهانی / ص۲۳۸.

۶. رحله ابن جبیر / ص۱۷۳.

۷. تاریخ حرم ائمه بقیع / ص۵۱.

۸. همان، ص ۵۴ ـ ۵۲.

نام شما

آدرس ايميل شما
نظر شما