روان شناسى عزادارى (2)

شماره پنجم ماهنامه خیمه - جمادی الاول و الثانی۱۴۲۴ - مرداد ۱۳۸۲

اشاره:

در شماره ى قبل با بيان مطالبى در خصوص «مراسم عزاداى از ديدگاه متوان دينى» بحث روان شناسى عزادارى آغاز گرديد.

«چيستى عزادارى»، «بررسى معناى عزادارى در عرف عام و از ديدگاه روان شناسى» و «داغ ديدگى» از جمله عناوين اين مقاله در شماره ى پيشين خيمه بوده است. روان شناسى از منظر يك روان شناس اجتماعى و بحث و بررسى در خصوص عزادارى به عنوان يك مراسم اجتماعى، از ساير مباحث اين مقاله مى باشد.



مراسم عزادارى يك گروه اجتماعى

انسان موجودى اجتماعى است و بخش بسيارى از زندگى خود را در گروه ها مى گذراند. گروه هاى خانواده، مدرسه، هم بازى ها، هم سالان، هم كاران، گروه هاى مذهبى، سياسى، اجتماعى و....، از گروه هايى هستند كه ما معمولاً بخش جالب توجهى از زندگى خود را با آن ها مى گذرانيم. گروه هاى مذهبى نيز در همين رديف است و به عنوان يك گروه سياسى بررسى مى شود.



تعريف گروه

گروه، متشكل از دو يا چند نفر است كه با هم تعامل دارند؛ در اهدافى مشتركند؛ روابط پايدارى با هم دارند؛ به نحوى به هم وابسته اند و خود را عضوى از گروه تلقى مى كنند (بارون و بايرن، 1977) از اين تعريف، چند ويژگى براى گروه به دست مى آيد:

۱- تعامل دارند.

۲- وابسته اند؛ به نحوى كه آن چه براى يك فرد اتفاق مى افتد، بر ديگران نيز مؤثر است.

۳- روابط آن ها پايدار است و چه بسا روزها و هفته ها و ماه ها و سال ها ادامه دارد و منشأ آثارى در جنبه هاى دراز مدت زندگى، مثل ازدواج هم مى شود.

۴- اهداف مشترك دارند كه براى رسيدن به آن با هم تلاش و همكارى مى كنند.

۵- اين تعامل در قالب گروه، معمولاً به گونه اى نظام مند است كه هر عضو، جايگاهى دارد و خودش و ديگران، او را در آن جايگاه مى شناسند.

۶- خود را بخشى از گروه مى دانند.

گروه، با اين تعريف و ويژگى هايى كه ذكر شد، كاركردهاى روانشناختى متعددى دارد؛ بعضى از آن كاركردها عبارتند از:

۱- بخشى از نياز روانى ما به تعلق داشتن را برآورده مى سازد.

۲- با راحتى بيشترى به اهداف مشترك مى رسيم.

۳- دانش و اطلاعاتى به دست مى آوريم كه در بيرون گروه، برايمان ميسّر نيست.

۴- در مقابل دشمن مشترك احساس امنيت بيشتر برايمان حاصل مى شود.

۵- در ايجاد و تغيير احساسات و عواطف، باعث تسهيل اجتماعى ما مى شود.

۶- ويژگى جمعى بودن بعضى برنامه ها، باعث استدامه و استمرار برنامه مى شود.

۷- به اعتماد نفس بيشتر فرد كمك مى كند.

۸- فوايد جانبى اش مثل مشاورها، دوست يابى ها، شغل يابى ها، قرض الحسنه ها، ديد و بازديدها به هنگام بيمارى و مشكلات، نيز از طريق گروه هاى مذهبى، حاصل مى شود.

۹- هنجارهاى گروه (خوب يا بد)، معمولاً مورد پذيرش همه ى اعضا قرار مى گيرد (افراد به جهت اهميتى كه براى گروه قائل هستند، از اختلافات كوچك مى گذرند و گاهى به واقع، تغيير نگرش مى دهند.

۱۰- اين گروه ها مى تواند شروع و مبنايى باشد براى شروع و شكل دهى كارهاى تشكيلاتى آشكار و مخفى وانجام دادن كارهاى فرهنگى، اجتماعى، سياسى و گاهى نظامى.

يكى از نمونه هاى اين حركت، اقدامات سيد جمال الدين اسدآبادى بود؛ او از مراسم ساده ى مذهبى شروع كرد و در نهايت، تشكيلاتى شكل داد كه حكومت مصر، ناچار به اخراج ايشان از كشور مصر شد.

تمام كاركردهايى كه براى گروه هاى اجتماعى ذكر شد، در گروه هاى مذهبى نيز وجود دارد. براى اجتناب از تفصيل، به توضيح آن ها نمى پردازيم؛ امّا بسيارى از آن كاركردها را در قالب يك حديث در سخنان امام على(ع) مى خوانيم. آن حضرت مى فرمايد: «هر گاه كسى به مسجد رفت و آمد كند، يكى از بهره هاى هشت گانه را نصيب خود خواهد كرد:

۱- يافتن يك برادر دينى و دوستى كه در مسير الهى با او همراه باشد.

۲- علمى جديد بر علوم او اضافه خواهد شد.

۳- نشانه اى از نشانه ها و آيات محكم الهى بر او روشن خواهد شد.

۴- رحمت مورد انتظارش را از جانب خدا دريافت خواهد كرد.

۵- سخنى مى شنود كه باعث دورى و اجتناب او از پستى ها مى شود.

۶- يا سخنى كه موجب هدايت او به راه راست خواهد شد.

۷- يا باعث ترك گناهى از خوف الهى مى شود.

۸- يا حجب و حياى او پيش ديگران، او را از گناه باز خواهد داشت.



هيجان هاى روانى ناشى از عزادارى

بيشترين و مهم ترين تأثيرى كه مراسم عزادارى بر شركت كنندگان دارد، تأثيرات روانى است و اكثر شركت كننده ها نيز در پى همين نوع تأثيرات هستند. احساس لذتى خاص به آن ها دست مى دهد؛ آرامشى مى يابند كه در كمتر مجلسى و گروهى از نوع ديگر، حاصل مى شود. چهره ى افراد عزادار، در مجالس عزادارى، غم بار مى شود، گريه مى كنند يا حالت گريه به خود مى گيرند؛ امّا اين غم از نوعى ديگر و متفاوت با غم و غصه هاى زندگى روزمره است. غم معنويت است، غم آخرت است. غم مظلوميت مظلومان است. غمى است كه منشأ حركت است و كنش ورى اجتماعى افراد را افزايش مى دهد نه كاهش؛ عامل نابهنجار در زندگى افراد نمى شود، بلكه در مواردى نقش درمانى ايفا مى كند. براى زندگى نشاط مى آفريند.

بديهى است كسانى، كه خود به صورت مستمر و يا به صورت مقطعى، در زمان هاى خاص از سال در اين گروه ها و مراسم شركت مى كنند و اكثر قريب به اتفاق مردم مذهبى (شيعه) با اين مراسم، موافق هستند و آن را مى پسندند و از آن استقبال مى كنند.

افرادى نيز هستند كه با عزاداى مخالفند و براى اين مخالفت، استدلال هايى نيز دارند؛ به بعضى از دليل هاى آن اشاره مى كنيم:

۱- ما دليل و برهانى از متن دين، براى عزادارى نداريم و اين نوعى بدعت محسوب مى شود.

۲- بر فرض اين كه دلايل كل و عام بر جواز عزادارى نيز داشته باشيم، امّا چه لزومى دارد كه براى كسانى عزادارى كنيم كه قرن ها پيش شهيد شده و به مقام والايى رسيده اند؟

۳- عزادارى كردن، مخالفت با قضا و قدر الهى است. ما بايد بپذيريم و تسليم باشيم.

۴- عزادارى و ازدياد اين مراسم در طول سال به مناسبت هاى مختلف، باعث شده است كه جامعه از شادى ها به دور باشد و بيشتر احساس غمگينى كند و در نتيجه باعث افزايش فراوانى افسردگى در جامعه بشود.

اين اشكال، گاهى از زبان و قلم بعضى از صاحب نظران روان شناسى در كلاس هاى درس و در مقالات نيز مطرح شده است.

ما با بررسى مختصرى كه در باب بعضى هيجان هاى روانى؛ مثل اندوه و گريه، شادى و خنده، افسردگى، عزت نفس و... و تأثير مراسم عزادارى بر روى آنها، انجام مى دهيم، در باب اشكالات روان شناختى مطرح شده اظهار نظر خواهيم كرد و نيز با بررسى اى كه در متون دين انجام خواهيم داد، در مورد اشكالات دينى مطرح شده، اتخاذ موضع مى كنيم.

ادامه دارد ...