کد مطلب : ۸۶۰۲
نوآوری و بدعت در مجالس عزاداری و سوگواری
سید منصور مجدالاشرافی
شماره 29-30 ماهنامه خیمه – محرم 1428- بهمن 1385
بدعت پدیده‌ای اجتماعی ـ فرهنگی و برآیندی مبتنی بر تفکر متفاوت و دیگرگون انسان‌هاست که در آن فرد، افراد یا گروه‌ها برای تغییر در مشی معمول جامعه و یا ایجاد تحول در فرهنگ، روش نویی را تجویز و ارائه می‌نمایند. نارسایی و عدم رضایت از وضعیت موجود، احساس کاستی و کمبود در فرهنگ، به دست آوردن جایگاه، شأنیت و وجهه‌ی خاص، ایجاد منافع شخصی یا گروهی، به انحراف کشیدن فرهنگ یا از بین بردن آن، و تحت فشار قرار دادن روش‌ها و برنامه‌های شکلی و محتوایی، از مواردی هستند که باعث بروز و ظهور بدعت می‌شود. توجه به این نکته ضروری است که بدعت‌ها می‌توانند موافق و مورد پسند واقع شده و یا بالعکس ممکن است خلاف عرف جامعه و غیر قابل قبول باشد. در صورتی که بدعت و نوآوری مورد پسند جامعه بوده و اعتقاد به اجرای آن استمرار پیدا کند، در کنار فرهنگ قرار گرفته سپس وارد آن شده و قسمتی از فرهنگ می‌شود. عکس مطلب فوق نیز محتمل است؛ یعنی بدعت‌گذاری و بدعت‌آفرینی مورد پسند جامعه نبوده و پس از بروز و ظهور، در مدت زمان کوتاهی از طرف افکار عمومی و جامعه پس زده شده و به دست فراموشی سپرده می‌شود. ناگفته نماند روند عادی و معمول حاضر در جامعه نیز در ابتدا نوآوری و بدعت بوده اما کم‌کم و به مرور مورد قبول واقع شده و به عنوان فرهنگ پذیرفته می‌شود. به هر حال در طول تاریخ تمام جوامع انسانی دست‌خوش بدعت‌ها بوده و یکی از دلایل جنبش و پویایی جامعه نیز بدعت‌ها می‌باشد.
نوآوری و بدعت در دین مبین اسلام و در بین مسلمانان تعریف خاص دارد. در مواقعی که بدعت‌آفرینی و نوآوری با نصّ صریح قرآن، دستورات شرع مقدس اسلام و سیره و سنت معصومین علیهم‌السلام مغایر و غیر هم‌مسیر باشد، بدون هیچ تردید و جای تأمل، مردود و مطرود شمرده می‌شود اما اگر نوآوری و بدعت‌گذاری و به تعبیری بدیع بودن به جهت تحول مثبت و روزآمد شدن، در راستای نشر، ترویج، گسترش و تبیین و تبلیغ مبانی دینی، اجتماعی و انسانی باشد و هیچ خللی را بر ارکان نظام مقدس اسلامی، سیره‌ی اهل‌بیت و معصومین علیهم‌السلام وارد نکند، اشکالی بر آن وارد نیست بلکه ستودنی و قابل پیگیری نیز می‌باشد. به عبارتی بدعت و نوآوری در اسلام در صورت عدم مغایرت با آموزه‌های دینی و مبانی اخلاقی و انسانی با پذیرش از سوی جامعه دارای جایگاه شده و مانا خواهد شد. در فرهنگ عاشورا، فلسفه قیام اباعبدالله الحسین(ع) که قسمتی از اسلام شیعی است همواره مورد توجه خاص و عام و دوست و دشمن بوده است و هر کدام به نحوی در صدد تغییر و تحول در آن بوده‌اند. دوستان اهل‌بیت(ع) به جهت گسترش و نشر آن و دشمنان به جهت ایجاد اخلال و از میان برداشتن آن فعالیت کرده‌اند. در خصوص دشمنان بحثی نمی‌کنیم اما دوستان اهل‌بیت (ع) که قصد ابراز ارادت داشته‌اند، بدعت‌هایی را ایجاد و در مجالس عزاداری بروز داده‌اند که اگرچه قسمتی از آن قابل قبول بوده و به نوعی به ایجاد جذابیت در هیأت‌های مذهبی کمک می‌کند اما قسمتی از آن نیز به عنوان آسیب‌های فرهنگ عاشورا شناخته شده و به نوعی تحریف محسوب می‌شود و باعث انحراف در اصل و اساس برنامه‌های تعظیم مراسم دینی بوده و باعث وهن اهل‌بیت نیز می‌باشد. برای شناسایی مسیر درست می‌توان ایده‌ها و نوآوری‌ها و بدعت‌ها را با دستورات اسلام سیره و سنت معصومین و افکار بلند و متعالی امام حسین(ع) تطبیق داد. اگر ایده‌های ارائه شده در راستای اهداف گفته شده قرار گرفت، پسندیده و قابل قبول است، در غیر این صورت، مردود شمرده می‌شود. در فرهنگ تشیع و اهداف بند قیام حضرت اباعبدالله الحسین(ع) که فرازهای بی‌شمار آن در جای جای کتب و آثار بزرگان آمده است، امر به معروف و نهی از منکر و رعایت دستورات دین مبین اسلام، احترام و رعایت حال خواهر و برادر دینی و هم‌نوع خود، توجه به بهداشت و سلامت نفس و روح و روان (حق‌الله، حق‌النفس، حق‌الناس) تأکید فراوان شده است. حال با توجه به این که برگزاری جلسات دینی عزاداری و سوگواری و تعظیم مناسبت‌های مذهبی که از باب استحباب آن دنبال می‌شود و هدف غایی آن تقرب هرچه بیشتر به درگاه خداوند متعال است، ظرافت زیادی داشته و باید دقت شود که در نحوه برگزاری، توسعه و ترویج آن حقی پایمال نشده و معصیتی رخ ندهد و واجبی ترک نشود. در بعضی از جلسات عزاداری و سوگواری، بویژه در ایام محرم و صفر بدایع و نوآوری‌های زیر صورت می‌گیرد که تطبیق آن با مبانی اسلامی و احادیث معصومین(ع) و درست یا نادرست بودنش با شما می‌باشد.
پی‌نوشت:
1. استفاده از ابزار و آلات و وسایلی که باعث جرح و زخم و آسیب بر بدن می‌شود.
2. استفاده از بلندگوها و ابزار صوتی غیر عادی با صدای بسیار بلند و آزار دهنده.
3. طراحی و استفاده از تصاویر و شمایلی که منتسب به اهل‌بیت(ع) بوده و هیچ کدام وجه تاریخی و مستند ندارد و بعضی از این تصاویر حتی باعث وهن اهل‌بیت می‌باشند.
4. نداشتن ظاهر مناسب و عریان شدن در انظار عمومی برای سینه‌زنی و زنجیرزنی.
5. طولانی شدن زمان جلسات عزاداری تا بعد از نیمه‌های شب.
6. هزینه کردن نذورات مردمی در جهت تهیه ابزار و آلات تزئینی.
7. تداخل عزاداران مرد و زن.
8. استفاده از آلات موسیقی مثل ارگ، پیانو و...
9. استفاده نکردن از سخنران و واعظ و عدم توجه به محتوا.
بدعت پدیده‌ای اجتماعی ـ فرهنگی و برآیندی مبتنی بر تفکر متفاوت و دیگرگون انسان‌هاست که در آن فرد، افراد یا گروه‌ها برای تغییر در مشی معمول جامعه و یا ایجاد تحول در فرهنگ، روش نویی را تجویز و ارائه می‌نمایند. نارسایی و عدم رضایت از وضعیت موجود، احساس کاستی و کمبود در فرهنگ، به دست آوردن جایگاه، شأنیت و وجهه‌ی خاص، ایجاد منافع شخصی یا گروهی، به انحراف کشیدن فرهنگ یا از بین بردن آن، و تحت فشار قرار دادن روش‌ها و برنامه‌های شکلی و محتوایی، از مواردی هستند که باعث بروز و ظهور بدعت می‌شود. توجه به این نکته ضروری است که بدعت‌ها می‌توانند موافق و مورد پسند واقع شده و یا بالعکس ممکن است خلاف عرف جامعه و غیر قابل قبول باشد. در صورتی که بدعت و نوآوری مورد پسند جامعه بوده و اعتقاد به اجرای آن استمرار پیدا کند، در کنار فرهنگ قرار گرفته سپس وارد آن شده و قسمتی از فرهنگ می‌شود. عکس مطلب فوق نیز محتمل است؛ یعنی بدعت‌گذاری و بدعت‌آفرینی مورد پسند جامعه نبوده و پس از بروز و ظهور، در مدت زمان کوتاهی از طرف افکار عمومی و جامعه پس زده شده و به دست فراموشی سپرده می‌شود. ناگفته نماند روند عادی و معمول حاضر در جامعه نیز در ابتدا نوآوری و بدعت بوده اما کم‌کم و به مرور مورد قبول واقع شده و به عنوان فرهنگ پذیرفته می‌شود. به هر حال در طول تاریخ تمام جوامع انسانی دست‌خوش بدعت‌ها بوده و یکی از دلایل جنبش و پویایی جامعه نیز بدعت‌ها می‌باشد.
نوآوری و بدعت در دین مبین اسلام و در بین مسلمانان تعریف خاص دارد. در مواقعی که بدعت‌آفرینی و نوآوری با نصّ صریح قرآن، دستورات شرع مقدس اسلام و سیره و سنت معصومین علیهم‌السلام مغایر و غیر هم‌مسیر باشد، بدون هیچ تردید و جای تأمل، مردود و مطرود شمرده می‌شود اما اگر نوآوری و بدعت‌گذاری و به تعبیری بدیع بودن به جهت تحول مثبت و روزآمد شدن، در راستای نشر، ترویج، گسترش و تبیین و تبلیغ مبانی دینی، اجتماعی و انسانی باشد و هیچ خللی را بر ارکان نظام مقدس اسلامی، سیره‌ی اهل‌بیت و معصومین علیهم‌السلام وارد نکند، اشکالی بر آن وارد نیست بلکه ستودنی و قابل پیگیری نیز می‌باشد. به عبارتی بدعت و نوآوری در اسلام در صورت عدم مغایرت با آموزه‌های دینی و مبانی اخلاقی و انسانی با پذیرش از سوی جامعه دارای جایگاه شده و مانا خواهد شد. در فرهنگ عاشورا، فلسفه قیام اباعبدالله الحسین(ع) که قسمتی از اسلام شیعی است همواره مورد توجه خاص و عام و دوست و دشمن بوده است و هر کدام به نحوی در صدد تغییر و تحول در آن بوده‌اند. دوستان اهل‌بیت(ع) به جهت گسترش و نشر آن و دشمنان به جهت ایجاد اخلال و از میان برداشتن آن فعالیت کرده‌اند. در خصوص دشمنان بحثی نمی‌کنیم اما دوستان اهل‌بیت (ع) که قصد ابراز ارادت داشته‌اند، بدعت‌هایی را ایجاد و در مجالس عزاداری بروز داده‌اند که اگرچه قسمتی از آن قابل قبول بوده و به نوعی به ایجاد جذابیت در هیأت‌های مذهبی کمک می‌کند اما قسمتی از آن نیز به عنوان آسیب‌های فرهنگ عاشورا شناخته شده و به نوعی تحریف محسوب می‌شود و باعث انحراف در اصل و اساس برنامه‌های تعظیم مراسم دینی بوده و باعث وهن اهل‌بیت نیز می‌باشد. برای شناسایی مسیر درست می‌توان ایده‌ها و نوآوری‌ها و بدعت‌ها را با دستورات اسلام سیره و سنت معصومین و افکار بلند و متعالی امام حسین(ع) تطبیق داد. اگر ایده‌های ارائه شده در راستای اهداف گفته شده قرار گرفت، پسندیده و قابل قبول است، در غیر این صورت، مردود شمرده می‌شود. در فرهنگ تشیع و اهداف بند قیام حضرت اباعبدالله الحسین(ع) که فرازهای بی‌شمار آن در جای جای کتب و آثار بزرگان آمده است، امر به معروف و نهی از منکر و رعایت دستورات دین مبین اسلام، احترام و رعایت حال خواهر و برادر دینی و هم‌نوع خود، توجه به بهداشت و سلامت نفس و روح و روان (حق‌الله، حق‌النفس، حق‌الناس) تأکید فراوان شده است. حال با توجه به این که برگزاری جلسات دینی عزاداری و سوگواری و تعظیم مناسبت‌های مذهبی که از باب استحباب آن دنبال می‌شود و هدف غایی آن تقرب هرچه بیشتر به درگاه خداوند متعال است، ظرافت زیادی داشته و باید دقت شود که در نحوه برگزاری، توسعه و ترویج آن حقی پایمال نشده و معصیتی رخ ندهد و واجبی ترک نشود. در بعضی از جلسات عزاداری و سوگواری، بویژه در ایام محرم و صفر بدایع و نوآوری‌های زیر صورت می‌گیرد که تطبیق آن با مبانی اسلامی و احادیث معصومین(ع) و درست یا نادرست بودنش با شما می‌باشد.
پی‌نوشت:
1. استفاده از ابزار و آلات و وسایلی که باعث جرح و زخم و آسیب بر بدن می‌شود.
2. استفاده از بلندگوها و ابزار صوتی غیر عادی با صدای بسیار بلند و آزار دهنده.
3. طراحی و استفاده از تصاویر و شمایلی که منتسب به اهل‌بیت(ع) بوده و هیچ کدام وجه تاریخی و مستند ندارد و بعضی از این تصاویر حتی باعث وهن اهل‌بیت می‌باشند.
4. نداشتن ظاهر مناسب و عریان شدن در انظار عمومی برای سینه‌زنی و زنجیرزنی.
5. طولانی شدن زمان جلسات عزاداری تا بعد از نیمه‌های شب.
6. هزینه کردن نذورات مردمی در جهت تهیه ابزار و آلات تزئینی.
7. تداخل عزاداران مرد و زن.
8. استفاده از آلات موسیقی مثل ارگ، پیانو و...
9. استفاده نکردن از سخنران و واعظ و عدم توجه به محتوا.
