خورشيد طلبان

شماره ششم ماهنامه خیمه - رجب المرجب1424 - شهریور1382


رويكرد مبارك و ميمونى كه در سال هاى اخير به برپايى جلسات مدّاحى و محفل هاى «دعا و توسل» در كشور ما، بويژه نزد جوانان طلاب و دانشجويان پديد آمده است؛ اگر چه هنوز حالتى ابتدايى دارد و از گستردگى فراگير و پشتوانه ى فكرى عميقى برخوردار نيست، امّا حكايت گر يك تحول اميدوار كننده و ان شاءاللّه دوران ساز در كشور ما است. اگر جريان رويكرد عميق انتقادى نسبت به مبانى و اصول مدّاحى، فراگير شود و عمق يابد، بى ترديد مى تواند سرآغاز يك رستاخيز بزرگ فرهنگ - مذهبى، جهت عبور از تونل وحشت خرافه گرايى و سطحى نگرى به تعاليم خاندان وحى، در محافل دينى باشد.

شرايط خاص كنونى در عرصه ى مدّاحى، انجام كاوش هاى نظرى و نقد و بررسى هاى مبنايى را در اين زمينه، براى مجامع ادبى و نهادهاى دينى و فرهنگى ما، به يك ضرورت مبرم و اجتناب ناپذير بدل ساخته است.

امروزه هنر مدّاحى، علاوه بر ضرورت پاى بندى به شيوه ى پيشينيان و حفظ قالب هاى گذشته ى خود، نيازمند نوعى تحول و بازنگرى بر اساس ديدگاه هنرى پويا و بالنده مى باشد تا ارتباطى استوار، صميمى، عاطفى و عقلانى با مخاطبان خويش برقرار كند.

اجراى برنامه هاى كهنه و منجمد ديروزى نه براى بيان مفاهيم عظيم آرمانى، انسانى، وحيانى و ولايى ما مناسب و رسا است و نه مى تواند مفيد و گويا باشد.

بر اهل تفكر و تحقيق، اين حقيقت آشكار است كه در آيين مدّاحى، بيان معارف، فضايل، مناقب، مدايح و مراثى خاندان عصمت و طهارت - عليهم السلام - همراه با استدلال بر حقانيت آل رسول اللّه(ص) و انتقاد از مخالفان اين خداندان پاك، نهفته است.

صاحبان منصب والاى مدّاحى، علاوه بر آنكه سوز و گداز رايحه ى محبت و ارادت به اهل بيت(ع) را در محافل و مجالس مى پراكنند، بايد به رفتار عملى و شيوه ى زندگى و سيره ى آنان، در اشعار و سرودهايى كه با نواى گرم و دلنشين خود مى خوانند، بپردازند و مخاطبان خود را به فضيلت هاى رفتارى آن آسمانيان متوجه سازند.

در آسمان ستايش و مدح خاندان وحى و رسالت، ستارگان تابناكى ظهور كردند و چنان درخشيدند كه ديده ى ديده وران را خير ساختند و چنان هنرنمايى كردند كه صاحبان انديشه و ذوق را دچار حيرت و شگفتى ساختند.

در طول تاريخ، آيين مدّاحى مورد تفسير و تحليل هاى گوناگون قرار گرفته و هر كس به فراخور فكر و انديشه و اعتقادات و اطلاعاتى كه در اين مذهب داشته، آن را به گونه اى تفسير كرده است؛ عده اى به ابعاد معنوى و ولايى آن عنايت كرده اند و گروهى جنبه هاى ظاهرى و مادى آن را بيشتر مورد توجه قرار داده اند.

ليكن در آفاقى پرفروغ تر و گسترده تر، ديدگاهها، نگرشها، رهنمودها و انديشه ورزيهاى مقام معظم رهبرى حضرت آيت اللّه العظمى خامنه اى - مدظله العالى - است كه همه ساله در زادروز ولادت حضرت فاطمه ى زهرا(س) خطاب به جامعه ى مداحان، ستايشگران اهل بيت (عليهم السلام) ارائه مى فرمايند.

در اينجا شايسته است به يكى از برجسته ترين توصيه هاى مقام معظم رهبرى - مدظله العالى - خطاب به مداحان و ستايشگران اهل بيت اشاره شود، كه فرمودند:

«كارى كنيد كه خواندن شما و شعر شما اثر مورد نياز اسلام و مسلمين را ايجاد كند. امروز خوشبختانه انعكاس امواج صداى خيرخواهان و مصلحان و ستايشگران حقيقت در جامعه ى ما، به طور واضح، در دنيا انعكاس پيدا كرده است. هر چه بيشتر بايد اين انعكاس را رسا كرد و كارى كرد كه تأثيرگذار باشد.

وقتى از فاطمه ى زهرا(س) - كه اسوه ى همه ى خيراتى است، كه كسى از يك انسان انتظار دارد - حرف مى زنيم، طورى حرف بزنيم كه من و شما و همه از آن درس بگيريم. اين فضيلت گويى ها و منقبت گويى ها بسيار خوب و لازم است؛ چون پيوند عاطفى را برقرار نگه مى دارد. تعبيرات لطيف و همراه با استعاره و لطايف بديع هم خيلى لازم و خوب است، امّا اينها همه چيز نيست؛ در كنار اين، بايد فضيلت هاى رفتارى فاطمه ى زهرا - سلام اللّه عليها - را هم، كه زن و مرد و دختر جوان و زن فعال در صحنه هاى گوناگون، همه مى توانند از آن الگو بگيرند، در شعر و مدحتان بگنجانيد. مگر نمى گوييم فاطمه ى زهرا الگوست؟ اگر فقط از مقامات معنوى يا تشبيهات ذوقى استفاده كرديم،

كسى كه مى خواهد الگو بگيرد، از چه الگو بگيرد؟ آن چيزى را هم كه مى تواند سرمشق عملى و رفتارى باشد، بايد در شعرها بياوريد.»

براى عينيّت بخشيدن به اين بيانات حكيمانه بايد ضمن برنامه ريزى و استخراج نكات مهم، بر روى آن تأملى ژرف و دقتى شايسته بشود. اميدواريم آن روز دور نباشد كه ببينيم بسيارى از آرمانهاى فرزند برومند و خلف صالح حضرت امام خمينى(ره) مقام معظم رهبرى - مدظله العالى - درباره ى ذاكران و مدّاحان اهل بيت - عليهم السلام - تحقق پيدا كرده است.