وظيفه‏ جوان هيأتى در دوره ‏ى غيبت امام مهدى (ع)

شماره هفتم ماهنامه خیمه - شعبان المعظم 1424 - مهر1382


يكى از امتيازات مهم جوانان جامعه ى اسلامى نسبت به جوانان ساير جوامع، اين است كه جوانان مؤمن و متعهد جامعه ى اسلامى «تكليف مدار»هستند، همواره در زندگى خود مى كوشند تا وظايف و مسؤوليت هايشان را خوب بشناسند و زمينه ى انجام كامل آنها را فراهم سازند بر اين اساس اگر مى بينيم كه در مراحل مختلف زندگى به گروه هاى اجتماعى خاصى مى پيوندند، در حقيقت اين كار را با هدف به جاى آوردن وظايفى كه بر عهده دارند، انجام مى دهند و گرنه هيچيك از اين دسته بندى ها خود به خود، براى آنها هدف محسوب نمى شود؛ بلكه آنچه كه براى آنان اهميت دارد، دستيابى به بستر و امكانات و شرايطى است كه بتوانند از عهده ى مسؤوليت هايشان در شرايط گوناگون برآيند. بنا بر اين اگر مى بينيم يك روز به انجمن اسلامى مدرسه مى پيوندند و روز ديگر به عضويت بسيج در مى آيند و در موقعيتى خاص در قالب حضور در هيأت عزادارى مسجد محل و... به فعاليت مى پردازند، در تمامى اين چالش ها در پى انجام وظيفه هستند.

هر چند در شرايط كنونى جهان در نتيجه ى پيشرفت خارق العاده ى صنايع و توسعه ى تكنولوژى ارتباطات، تحوّلات بسيار سريع انجام مى گيرد و با اهداف گوناگون نظام هاى فكرى و اعتقادى، نظريه هاى سياسى، اجتماعى و فرهنگى متفاوتى مطرح مى شود و از آنجا كه نوع اين نظريه ها و تئورى ها از جهان بينى مناسبى برخوردار نيستند، اصول و ارزشهاى انسانى را ناديده گرفته و در نتيجه بهره بردارى از ابزارهاى تبليغاتى با قدرت، زير ساخت هاى نظام هاى اعتقادى و ارزشى جوامع مختلف را زير سؤال برده و باور و عقيده ى اقشار مختلف اين جوامع را در حقانيت اين نظام هاى اعتقادى و ارزشى، دچار ترديد مى كنند، پر واضح است كه قشر جوان اين جوامع به جهت عدم برخوردارى از تجربه ى كافى و محدوديت توان علمى و اعتقادى، زودتر تحت تأثير قرار گرفته، در تشخيص وظيفه، دچار مشكل مى شوند؛ بر اين اساس تقويت مبانى اعتقادى و ارتقاى هر چه بيشتر توان علمى اين قشر در حفظ كيان جوامع، بسيار كار ساز است.

در جوامع اسلامى به بركت تعليمات روشنگرانه ى قرآن و رهنمودهاى حياتبخش اهل بيت (ع) براى شرايط مختلف، راه كارها و دستور العمل هاى مناسبى ارائه شده است كه به كارگيرى اين راه كارها و پيروى از اين دستور العمل ها تمام خطرات را بر طرف ساخته، همه ى توطئه ها را نقش بر آب مى سازد.

از آنجا كه در دوره ى نهان زيستى امام مهدى (ع)، جوامع اسلامى با انواع خطرات مواجه مى شوند در مجموعه ى آموزه هاى اولياى الهى، به منظور در امان ماندن از اين خطرات، وظايفى براى آحاد جامعه ى اسلامى ذكر شده است. بدون ترديد در شرايط كنونى كه دشمنان انقلاب با به كار بستن انواع ترفندها مى كوشند از هر طريق ممكن، جوانان مسلمان را نسبت به اصول اعتقادى و نظام ارزشى الهى، بى توجه نموده، از اين رهگذر زمينه ى حاكميت پيدا كردن ارزش هاى مورد نظر خود را فراهم سازند، هيچ راه كارى به جز انجام وظايف و مسؤوليت هايى كه براى شرايط دوره ى غيبت در روايات اهل بيت (ع) مشخص شده است، كار ساز نخواهد بود؛ چرا كه اين وظايف،با توجه به وضع موجود و شرايط بوجود آمده و توانمندى هاى افراد، پيش بينى شده است كه از باب نمونه به برخى از آنها اشاره مى گردد:



1- شناخت آموزه هاى دينى

در دوران غيبت امام مهدى (ع) سخت ترين تكليف، پايبندى به احكام دين و رعايت ارزشهاى دينى است؛ چرا كه در اين دوره، عوامل تهديد كننده ى آموزه هاى دينى و زمينه هاى منحرف كننده از صراط مستقيم و اعتقادات صحيح دينى، بسيار زياد خواهد شد؛ به همين جهت بيشترين توصيه ها و تأكيدها در خصوص زمان غيبت به مراقبت از دين اختصاص دارد. امام كاظم (ع) در روايتى مى فرمايد:«وقتى پنجمين فرزند من غايب گرديد، در مورد دين خود بسيار مراقب باشيد و خدا را در حفظ و حراست آن فراموش نكنيد؛تا مبادا كسى شما را از دينتان دور سازد.»(1)

پر واضح است كه حفظ دين هم همانند تمام كارها شيوه و روش بخصوصى دارد كه بايد آن را مدّ نظر داشت؛ از جمله راه هاى حفظ دين، تلاش بر آموزش صحيح احكام و آموزه هاى آن است و به دنبال آموزش كامل، درست عمل كردن به دستورات و رهنمودهاى آن مطرح مى گردد، كه غفلت از هر يك از اين دو امر، انسان را از دستيابى به حقيقت باز مى دارد. در ضمن همانگونه كه هر موضوعى متخصص خاصى دارد، آموزه هاى دينى نيز كارشناسان مخصوصى دارد كه بايد از آنها تعاليم دينى را بياموزيم كه در دوره ى غيبت نائبان عام امام زمان (ع)- كه عبارتند از مراجع تقليد- اين مسؤوليت رابرعهده دارند و الّا به صرف اينكه كسى چند كلمه عربى مى داند و چند جلد كتاب خوانده است، نمى تواند راهنماى ما در امور دينى باشد. متأسّفانه عليرغم تخصصى شدن همه ى امور، برخى - به غلط - گمان مى كنند كه شناختن وظايف دينى نياز به تجربه و تخصص خاصى ندارد و علّت بسيارى از نابسامانى هاى موجود در عرصه ى دين و تعليمات دينى از چنين ديدگاه غلطى ناشى مى شود.

در هر حال از سختى ديندارى و حفظ سلامت اعتقادات صحيح در كلمات اهل بيت (ع) با تعابير مختلفى ياد شده است كه از جمله ى آنها روايتى است از امام صادق (ع)؛ آن حضرت در اين باره مى فرمايند: «صاحب اين امر (امامت) غيبتى دارد كه در آن زمان كسى كه خود را حفظ كند، همانند كسى است كه شاخه ى پر از خار را (كه درختچه ى پر از خارهاى سوزن مانند است) با دست بتراشد؛ از شما كيست كه بتواند تيغ ها را با دست خود بگيرد؟... در دوره ى غيبت، بنده اگر مى خواهد اعتقاد سالم خود را حفظ كند، بايد تقواى الهى را رعايت كرده همواره پايبند احكام دينى باشد.»(2) بنابراين يكى از وظايف مهم دوران غيبت، دقت در آموزه هاى دينى و تلاش در عمل به دستور العمل هاى آن است كه اوّلا، اين آموزه ها از آشنايان به حقايق دينى تحصيل شود و ثانيا، در عمل به رهنمودها و احكام دينى، هيچگونه كوتاهى و سستى انجام نگيرد.



2- امام شناسى

با توجه به جايگاه امامت در بينش اسلامى و اينكه هرگز زمين، خالى از حجّت و انسان بدون رهبر و امام معصوم نخواهد بود، چون هدايت كامل انسان بر اساس تعاليم عاليه ى اسلامى، تنها از طريق پيروى از رهنمودهاى روشنگرانه ى امام ميسّر است كه علاوه بر آشنايى با سنت ها و قوانين حاكم بر نظام هستى، از تمام مصالح انسان و حقيقت تعاليم انبياى الهى آگاه باشد. بر اين اساس، از وظايف اساسى تك تك افراد جامعه است كه در هر دوره اى بكوشند تا امام آن عصر را بشناسند و به تمام مسؤوليت هايى كه در قبال او دارند، به طور كامل عمل كنند. اين موضوع به اندازه اى اهميت دارد كه در برخى از روايات، عدم كسب معرفت لازم در شناخت امام معصوم در رديف كفر و بى ايمانى و از لغزش هاى غير قابل بخشش به حساب آمده است. از پيامبر اكرم (ص)نقل شده است كه آن حضرت فرمودند:«هر كس بميرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهليت مرده است.»(3)

و در يكى از ادعيه ى معروف، كه خواندن آن در دوره ى غيبت، بيشتر مورد تأكيد واقع شده است، مى خوانيم: «پروردگارا! امام و حجّت خود را بر من بشناسان. اگر از شناساندن حجّتت مرا محروم سازى، در حقيقت من از دين و آئينم دور گشته ام و به وادى هلاكت و گمراهى گرفتار آمده ام.»(4)

صد البته ميزان شناخت امام و كم و كيف آن، با توجه به نياز افراد و توان علمى و استعدادهاى ذاتى افراد، فرق مى كند؛ عمده آن است كه اين شناسايى در حدى باشد كه آدمى در هنگام مواجه شدن با تهديدات فكرى و اعتقادى و شبهه افكنى هاى دشمنان، بتواند راه صحيح را از باطل تشخيص دهد و از دچار گشتن به گمراهى و انحراف در امان بماند و گرنه شناخت كامل حجّت الهى براى افراد عادى-با توجه به محدوديت توان علمى و فكرى- غير ممكن است.



3- تهذيب نفس و خود سازى

دقت در حفظ سلامت نفس و پاك نمودن آن از هرگونه آلودگى و آراسته كردن آن به فضايل اخلاقى، هميشه ضرورت دارد؛ چرا كه انسان با اين دو كار است كه به مراتب عالى كمال دست مى يابد واز سقوط در مراتب پست حيوانى در امان مى ماند. خود سازى و اهتمام به اصلاح نفس در شرايط غيبت امام (ع) كه زمينه ى لغزش و انحراف از مسير رشد و تعالى معنوى و گرفتار شدن به انواع رذايل فراهم است، از اهميت بيشترى برخوردار است؛ چون اين كار، علاوه بر كمك به باقى ماندن در مسير كمال و سعادت،از جمله بستر هايى است كه در فراهم سازى زمينه ى ظهور امام زمان (ع) بسيار مؤثّر است.بر طبق سخنان اولياى الهى، تا زمانى كه يك دسته انسان هاى مهذّب و آراسته به ارزشهاى اخلاقى -كه صلاحيت در سلك ياران امام عصر(عج) در آمدن را داشته باشند- در روى زمين پيدا نشوند، شرايط براى ظهور آن حضرت آماده نخواهد شد و با توجه به اين ضرورت و حقيقت است كه امام صادق (ع) به شيعيان مى فرمايد:« هر يك از شما كه دوست دارد در زمره ى ياران قائم آل محمّد (ص) باشد، همواره در حال انتظار به سر ببرد؛ پرهيزگارى را پيشه ى خود سازد و به اخلاق نيكو خود را آراسته سازد.»(5)

حتى در يكى از توقيعات مبارك امام عصر (عج)- كه آن را به عالم بزرگ شيعه، شيخ مفيد نوشته اند- چنين آمده است كه:«يكى از عوامل طولانى شدن دوره ى غيبت و در نتيجه تأخير ظهور، اعمال ناشايست و گناهانى است كه از شيعيان ما سر مى زند و آنان از ديدار امام شان محروم مى سازد.»(6)



4- اصلاحات اجتماعى

از آنجا كه از شرايط بسيار مهم رشد ارزش هاى انسانى و فراهم شدن زمينه حاكميت يافتن احكام و مقررات الهى، وجود بستر مناسب در سطح اجتماع است، لذا توجه به انجام اصلاحات واقعى و بر طرف ساختن موانع تحقق ارزش و همينطور از بين بردن شرايط مناسب براى ايجاد و رشد و گسترش آلودگى ها، يك امر بسيار ضرورى است. درتعاليم روشنگرانه ى اسلام به اين كار، اهتمام زيادى مبذول شده است و به اين موضوع، تحت عناوين مختلفى از جمله اصل امر به معروف و نهى از منكر، تأكيد بسيارى گرديده است؛ به گونه اى كه در جهان بينى اسلامى، حتّى آن دسته از مردم كه توجه لازم به امور اجتماعى و حل مشكلات برادران دينى خود ندارند، خارج از زمره ى امت اسلامى شمرده شده اند.(7)

گذشته از آن، بر طبق روايات مربوط به شرايط و زمينه هاى ظهور امام زمان (عج) تا آمادگى هاى لازم فكرى، فرهنگى و اجتماعى در جامعه ى اسلامى و امت اسلام براى پذيرش و يارى امام (عج) ايجاد نشود، امر ظهور نخواهد يافت. از طرف ديگر، تحصيل اين قبيل از آمادگى ها، به بستر سالم اجتماعى نياز دارد كه افراد در محيط آن،بتوانند به كسب مهات ها و كمالات لازم موفق شوند و پر واضح است اين بستر سازى بستگى به آن دارد كه يك احساس مسؤوليت همگانى و مشاركت عمومى همه جانبه در مسير پاكسازى فضاى كلى جامعه در انديشه ى تك تك افراد ايجاد شود. همانطور كه اشاره شد، اين كار در قالب طرح و برنامه هايى چون امر به معروف و نهى از منكر در مجموعه ى تعاليم عاليه ى اسلامى پيش بينى شده است كه بر طبق اين اصل، همه ى مردم موظفند از طريق تحصيل آشنايى كامل با شرايط و احكام آن، به اصلاح نارسايى هاى اجتماعى و حفظ سلامت كامل فضاى عمومى جامعه بپردازند تا علاوه بر فراهم شدن مقدمات ظهور، امكان زندگى مناسب بر اساس احكام اسلامى در دوران غيبت براى مردم فراهم گردد.



پي نوشت:

1- اصول كافى؛ كتاب الحجة، باب فى الغيبة، ج 2.

2- همان؛ ج 2.

3- اصول كافى، ج 1، ص 377.

4- همان، ج 5.

5- اثباة الهداة، ج 3، ص 422، ح 14.

6- غيبت نعمانى؛ ص 200، ج 16.

7- من اصبح ولايهتم بامورالمسلمين فليس بمسلم، ميزان الحكمة؛ ج 4، ص 531.