روزنه ای به سوی نور

شماره 23 ـ جمادی الاول و جمادی الثانی 1427 ـ خرداد و تیر 1385


* فاطمه خورشید انسانیت

حقیقت وجود حضرت فاطمه‏ی زهرا سلام‏الله‏علیها اقیانوس پاک و باصلابتی است که خداوند تبارک و تعالی به رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم هدیه نمود تا سرمشقی برای انسان‏ها و به خصوص بانوان در تمامی اعصار، مکان‏ها و مراحل گوناگون زندگی باشد و چگونه زیستن و خداگونه رفتار نمودن را به آدمیان بیاموزد. فاطمه سلام‏الله‏علیها شجره‏ی طیبه است، و حاصل عمر پیامبر، و مقصد و مقصود و میوه‏ی دل پدر. در میان خانواده‏ی پیام‏دار وحی، نقش وی از چنان برجستگی‏ای برخوردار است که می‏تواند منعکس‏کننده‏ی تمام توجهات پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم به حضرت صدیقه‏ی کبری باشد. زاده شدن در خانه‏ای که نور وحی بر آن می‏بارید و نشو و نما در فضای توحید، پیمان زندگی بستن با مردی که تمام ارزش‏های برتر انسانی در وجودش تجلی یافته است، فاطمه را از محورهای اساسی درک اسلام و تشیع قرار داده است. تمام لحظه‏های زندگی فردی و اجتماعی این بانو برای جوامع انسانی درس است. فاطمه سلام‏الله‏علیها چون خورشید جهان‏تاب و همه‏جانبه است. همه می‏توانند از فروغ فروزانش نور بگیرند و با این فیض به سوی هدایت، فضیلت و رستگاری گام بردارند.

فاطمه سلام‏الله‏علیها امّ‏ابیها خوانده شد، یعنی چنان لیاقتی به دست آورد که برای پدرش، مادر باشد. آن هم در زمانی که پیامبر آیات کوبنده را برای مردم می‏خواند و در صحنه‏ی مبارزه بود. در واقع پیامبر‏پروری می‏کرد، این رابطه فراتر از مسائل عاطفی‏ای بود که معمولاً دختران در خصوص پدران بروز می‏دهند، بلکه حمایت از یک حرکت فراگیر جهانی بود که بعثت نبی اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم آن را آغاز کرد.

فاطمه سلام‏الله‏علیها در خانه‏ی علی علیه‏السلام هم از امامت و ولایت پشتیبانی می‏نمود و در عرصه‏ی سیاست نیز پس از غصب مقام خلافت، قدم پیش نهاد و آتش‏فشان خشمی مقدس گردید و مشروعیت قدرت حاکم را زیر سئوال برد و آن را نپذیرفت.

پس باید فاطمه سلام‏الله‏علیها را از ایام فاطمیه به متن جامعه بیاوریم و موانع و سدّها را از میان برداریم تا این رودخانه‏ی پاک معنویت و معرفت به سوی تمامی دشت‏های تشنه‏ی انسان‏ها جاری گردد.

در ذیل به معرفی کتاب‏هایی درباره‏ی این شخصیت بی‏دیل می‏پردازیم.



1. فاطمه‏سلام‏الله‏علیها، برترین بانو

به قلم مرحوم آیت‏الله سید عبدالحسین شرف‏الدین، ترجمه‏ی رهبر اصفهانی، قم، انتشارات دارالفکر

نویسند‏ی این کتاب به دلیل قدرت و توانایی ویژه در نگارش و اطلاعات گسترده در تاریخ اسلام و نیز لطف خاصی که خداوند به وی عنایت نموده، شایستگی تألیف چنین اثری را داشته و توانسته است به مقدار زیادی پرده‏‏ها را کنار زده، سیمای روشن و پرفروغ حضرت فاطمه سلام‏الله‏علیها را در میان انسان‏هایی برجسته تا اندازه‏ای ترسیم کند.

کتاب حاضر در دو فصل سامان یافته که نخستین فصل، چهار بخش دارد.

در بخش اول نویسنده برای اثبات عظمت و شخصیت بانوی بزرگ اسلام، در دو محور، بحث خود را پی گرفته است. محور اوّل دیدگاه قرآن و دومین محور، سخنان رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم می‏باشد.

نویسنده اعتقاد دارد در آیه‏ی مباهله سه فضیلت بزرگ برای اهل بیت پیامبر یعنی علی، فاطمه، حسن و حسین‏ علیهم‏السلام دیده می‏شود:

1. رسول خدا مباهله را توسط آنان انجام می‏دهد و تأکید می‏فرماید که من دعا می‏کنم و شما هم آمین بگویید. 2. انتخاب آنان برای چنین امر خطیری و این که آنان از میان تمامی مسلمانان برای مباهله برگزیده شده‏اند. 3. از طرف خداوند امر به مباهله به این بزرگان محول شد.

مؤلف ذیل تفسیر آیه‏ی تطهیر، مقام عصمت را برای حضرت فاطمه‏ی زهرا سلام‏الله‏علیها به اثبات می‏رساند و می‏افزاید، حضرت محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم این آیه را تلاوت می‏کردند و به صورت‏های گوناگون می‏فهمانیدند که اختصاص به اهل بیت علیهم‏السلام دارد. حتی بعد از نزول آیه، پیامبر پس از طلوع فجر، هنگامی که از در خانه‏ی فاطمه سلام‏الله‏علیها عبور می‏فرمود، تأکید می‏نمود: الصلوه یا اهل بیت النبوه، و به دنبالش آیه‏ی تطهیر را تلاوت می‏نمودند.

همچنین مرحوم شرف‏الدین خاطرنشان می‏نماید، اتفاق و اجماع امامیه بر این است که «قربی» در آیه‏ی مودّت شامل امیر مؤمنان، صدیقه‏ی طاهره و فرزندان ایشان علیهم‏السلام است، و حسنه در این کلام آسمانی، محبت و دوستی آنان می‏باشد. غفور و شکور هم یعنی خداوند مغفرت خود را نصیب کسانی می‏نماید که آنان را دوست دارد و از آنان نیز سپاس‏گزار است. سپس با استناد به منابع روایی معتبر، گفتار مخالفین را نقد و ردّ می‏کند و اشتباهات برخی مفسّران و راویان غرض‏دار را گوشزد می‏نماید.

در چهارمین بخش از فصل اوّل، مؤلف آیات ابرار را مورد بررسی قرار می‏دهد و از این ره‏گذر، فضایل حضرت فاطمهسلام‏الله‏علیها، همسرش و نیز فرزندانش را به اثبات می‏رساند.

نیمه‏ی دوم کتاب که به فصل دوم اختصاص یافته، شامل دوازده حدیث می‏باشد که رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم در خصوص شخصیت حضرت فاطمه سلام‏الله‏علیها مطرح نموده‏اند.

پدید‏آورنده‏ی کتاب، پس از ذکر برخی از این احادیث می‏نویسد:

طبق صریح روایات متواتر و اخبار زیادی که از طریق خاندان پیامبر و ائمه‏ی اطهار علیهم‏السلام رسیده است، فاطمه دختر پیامبر از سه زن پاک‏دامن یعنی مریم، آسیه و خدیجه فضیلت افزون‏تری دارد. این روایات به هیچ‏ وجه قابل تأویل و توجیه نیستند و در این نظر که فاطمه بهترین و ارزنده‏ترین زنان عالم است، عده‏ای از بزرگان اهل سنت با ما هم‏عقیده‏‏اند، و بسیاری از محققان آنها به این مطلب تصریح نموده‏اند. بنهانی، دانشمند معاصر اهل سنت می‏گوید: جمعی زیاد از محققین از علما، بر برتری فاطمه سلام‏الله‏علیها بر زنان عالم اذعان نموده‏اند که از جمله‏ی آنان، سبکی، سیوطی، زرکشی و مقریزی می‏باشند.



2. فاطمه‏ی زهراسلام‏الله‏علیها، از ولادت تا شهادت

آیت‏الله سیدمحمدکاظم قزوینی، ترجمه‏ی علی کرمی، قم، نشر مرتضی

کتاب پس از سخن ناشر، مترجم و مؤلف در شانزده بخش، تدوین یافته است. در اولین بخش، مؤلف از شخصیت فرزانه و جایگاه والای حضرت فاطمه سلام‏الله‏علیها سخن می‏گوید، سپس قلم‏های مسموم را به نقد می‏کشد و انگیزه‏های حملات مغرضان و بداندیشان را برمی‏شمارد و نمونه‏هایی را آورده و پاسخ علامه‏ی امینی را می‏آورد.

در بخش دوم با عنوان رویشگاه پاک و پاکیزه‏ی این درخت تناور و پرثمر، ولادت و نشو و نمای حضرت فاطمه سلام‏الله‏علیها را به خواننده گوشزد می‏کند. در سومین بخش، ذیل نام‏ها و نشانه‏های ضمنی، اشاره‏ به نام‏های نُه‏گانه‏ی حضرت فاطمه ‏سلام‏الله‏علیها از این بانو با تکیه بر قرآن و حدیث ذکری به میان می‏آورد. در بخش چهارم به زندگی و مراحل رشد حضرت فاطمهسلام‏الله‏علیها پرداخته شده و در بخش پنجم از ازدواج این شخصیت سخن به میان آمده است. در بخش بعدی، سرای پرشکوه و پرمعنویت فاطمه‏ی اطهر سلام‏الله‏علیها به علاقه‏مندان معرفی شده است. سیمای فاطمه سلام‏الله‏علیها در قرآن، ویژگی‏های اخلاقی و انسانی، روند تاریخ و آینده‏ی امّت، ماجرای غم‏انگیز فدک، خطبه‏ی جاودانه‏ی با همتای جاودانه‏اش، با زنان مهاجر و انصار، در آستانه‏ی شهادت و موقوفات و صدقات او، موضوع بحث‏های بعدی کتاب را تشکیل می‏دهند.

مؤلف ذیل ویژگی‏های اخلاقی یادآور می‏شود:

حضرت فاطمه سلام‏الله‏علیها در پارسایی و انفاق در راه خدا از مقام بسیار والایی برخوردار بود. آن حضرت در زندگی خویش از یک سو به ثروتی اندک و امکاناتی ناچیز قناعت می‏نماید و از سوی دیگر راه فضیلت و کمال را برای خود برمی‏گزیند. زرق و برق دنیا در نظرش بسیار ناچیز و حقیر جلوه می‏کند و از سویی نیز نفرت خویش را از ریخت و پاش‏ها، ولخرجی‏ها و خوش‏گذرانی‏ها به روشن‏ترین صورت اعلام می‏دارد.

بر این اساس حضرت فاطمه سلام‏الله‏علیها برای پیش گرفتن راه و رسم مترقی و آسمانی پدر پیش‏قدم بود. هم‏چنین سراسر زندگی پرافتخار آن حضرت تا واپسین لحظات، عبادت خدا بود؛ ضمن آن که به محرومان طعام می‏داد و آب به بینوایان می‏رسانید؛ مقدرات الهی را به مردم آموزش می‏داد؛ از ایثار و فداکاری در راه حق ابایی نداشت؛ ساده‏زیستی، مسئولیت اداره‏ی جامعه‏ی کوچک خانه و تحمل محرومیت‏ها، همه در زندگی او جاری بود، و اینها را جدا از هم نمی‏دانست.



3. زندگانی فاطمه‏ی زهراسلام‏الله‏علیها

دکتر سیدجعفر شهیدی، چاپ هشتم، تهران، دفترنشر فرهنگ اسلامی

در این کتاب درباره‏ی موضوعاتی چون بررسی اسناد و مدارک، صحرای عربستان، خدیجه، تولد فاطمه سلام‏الله‏علیها، نام و لقب فاطمه سلام‏الله‏علیها، تربیت‏های نخستین زهرا سلام‏الله‏علیها، سختی‏های دوران کودکی، حرمت فاطمه سلام‏الله‏علیها نزد پیامبر، فدک، فتح مکه، وصایای پیامبر و رحلت حضرت، دادخواهی زهرا سلام‏الله‏علیها و سند خطبه‏ی آن بانو، رحلت و به خاک سپرده‏ شدنش، از دیگر مباحث کتاب است.

نویسنده در آغاز کتاب دو حرکت متضاد را مطرح می‏نماید که پس از رحلت پیامبر در مدینه رخ داد، یکی جنبشی که می‏کوشید سیره‏ی رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم را در اداره‏ی جامعه‏ی اسلامی دنبال کند، و در واقع می‏خواست نگاهبان سنت نبی اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم باشد، و دیگری حرکتی که از مسیر سنت فاصله گرفت و در نظام جامعه‏ی اسلامی تجدید نظر کرد و تغییراتی در اداره‏ی تشکیلات اسلامی به وجود آورد.

فاطمه و شوهرش، خاندان پیامبر و تنی چند از یاران آنان، پیشروان حرکت نخستین بودند و گروهی دیگر رهبری حرکتی غیر از آن را عهده‏دار گشتند.

رویداد‏های پیاپی، دختر پیامبر را وادار نمود که خود در صف مقدم سنت‏گرایان قرار گیرد. او با سخن‏رانی، اندرز، اعتراض، ناخشنودی نمودن و سرزنش، سنت‏شکنان و یا تجدیدطلبان را از فرجام نامطلوب روشی که در پیش گرفته بودند، آگاه ساخت.

هنوز بیش از ربع قرن از این فریاد اعتراض نمی‏گذشت که نسل آن روز، این حقیقت را در یافت و عاقبت نامیمون سنت‏شکنی را به چشم خود دید. اما دیگر کار از کار گذشته بود و متجاوز از نیم قرن نگذشت که به یک‏باره نظام سیاسی و قوانین مدنی‏ای که با چنان تلاش، فداکاری و رنج و دشواری پی‏ریزی شده بود، به هم خورد و روش حکومت الهی به سیرت دوره‏ی جاهلی باز گشت.

مؤلف در فراز دیگری از کتاب به زندگانی حضرت زهرا سلام‏الله‏علیها می‏پردازد و می‏افزاید: سراسر زندگی او نمونه است، بانویی آراسته به فضیلت و خوی انسانی، دختر پیامبر همچنان که در حیات عادی، برجسته بود، در اطاعت از پروردگارش نیز نظیر نداشت. امام صادق علیه‏السلام از پدران خویش، از حسن بن علی علیه‏السلام روایت می‏کند: مادرم شب‏های جمعه را تا بامداد در محراب عبادت می‏ایستاد و چون دست به دعا برمی‏داشت، مردان و زنان باایمان را دعا می‏کرد. اما درباره‏ی خود چیزی نمی‏گفت. روزی به او گفتم: مادر! چرا برای خود نیز همچون دیگران دعای خیر نمی‏کنی؟ فرمود: فرزندم! همسایه مقدم است.

تسبیحات حضرت فاطمه سلام‏الله‏علیها نیز شهرت دارد و در کتاب‏های شیعه‏ و سنی و دیگر اسناد، روایت گردیده است.

سید بن طاووس در کتاب الاقبال خود نیز دعاهایی از حضرت فاطمه سلام‏الله‏علیها روایت کرده که پس از نمازهای یومیه خوانده می‏شود. همچنین ادعیه‏ای از آن حضرت نقل گردیده که در پاره‏ای گرفتاری‏ها خوانده می‏شود.

دکتر شهیدی در بخش دیگری از کتاب به سال دهم هجرت اشاره دارد. سالی که در آن پیامبر به مردم توصیه می‏کند از قرآن و عترت جدا نشوند و نیز در بازگشت از سفر مکه، حضرت علی علیه‏السلام را به عنوان جانشین راستین خود معرفی می‏کند. چون حضرت رسول صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلّم از سفر باز می‏گردد، محزون می‏شود و اشک در چشمانش حلقه می‏زند. پدرش گفتار پرگهر خود را با این جمله خاتمه می‏دهد: و تو ای دخترم، نخستین کسی از خاندان من هستی که به پدرت خواهی پیوست. لبخندی بر لبان زهرا نقش می‏بندد، حاضران سبب آن اشک اول و این لبخند را می‏پرسند. او پاسخ می‏دهد که پدر در آغاز خبری ناراحت‏کننده داده و سپس وی را به موضوعی دیگر نوید داده است. آری زهرا نه طاقت جدایی از پدر را دارد و نه می‏تواند زندگی در آن اجتماع را که هر لحظه برایش مشکلی به وجود می‏آورند تحمل نماید.

دادخواهی فاطمه سلام‏الله‏علیها از بحث‏های جالب کتاب است. زیرا او نمی‏تواند در برابر گروهی که امتیازات قومی و نژادی را بر شایستگی‏های معنوی و معرفتی ترجیح داده‏اند، خاموش بنشیند، و لذا در مسجد به دفاع از ولایت می‏پردازد و انحراف گروهی را افشا می‏کند.