مقتل یازیچی سی مرحوم «مراغه لی ملاحسین دخیل»

شماره 23 ـ جمادی الاول و جمادی الثانی 1427 ـ خرداد و تیر 1385



مراغه‏لی ملاحسین دخیل، مرثیه ادبیاتی‌نین بؤیوک استادلاریندان‌دیر. کربلا حادثه‌سینی 7 جیلدده «دخیل» آدی‌ ایله یازمیشدیر.

«ملاحسین دخیل»ین شعرلری یوکسک سویه‌ده اولدوغو حالدا، چوخ ساده اوره‌گه یاتان و آخیجی‌دیر. او، یازدیغی بیر شعرده کربلا مئیدانینی بئله نظمه چکمیشدیر:

بوه نه گولشن چشمه‌ساری جوی خون

نوجوانلار نعشی، سرو واژگون

قانه باتمیش طره‌لر دیر سونبولو

پنبه‏ی داغ جراحت‌دیر گولو

بیر طرف گوللر تمام اولموش خزان

بیر طرف مبهوت دورموش باغبان

بیر طرف بی‌همّ اسه‏ر باد سموم

بیر طرف زاغ و زغن ائیله‏ر هجوم

قدسیان اول گولشنه حیران هامی

وادی حیرتده سرگردان هامی

بیربئله گولشنده آغلار بولبولو

قان ایچینده تربیت تاپمیش گولو

ائتدیلر دقتله چون هریان نظر

گؤردولر آچمیش زبان، سوسن دئیه‌ر:

بو چمن دیر بوستان کربلا

مقتل پیر و جوان کربلا

بیر طرف قان ایچره یاتمیش بیر جوان

حلق پاکینده اولور آل قان روان

آشیان مرغ پیکان پیکری

پای تا سر زخم، جسم انوری

بس کی ده‌یمیش تیر و خنجر آبدار

هر سر مویی آچیب بیر چشمه‌سار

ام لیلانین علی‏اکبری

کربلا سرداری‌نین گول پیکری

گؤردولر بیر یاندا دوشموش خوار و زار

بیر اوجا قامتلی قولسوز شهریار

بس کی جسمیندن اولوب هر یان روان

کوه و صحرانی ائدیب دریای قان

کیمدی یاران اول غریب ناامید

تشنه‌لر سقاسی عباس شهید

ملاحسین دخیل‏ین یازدیغی مقتل 7 جیلدده توپلانمیشسادا، آنجاق بوگون بیزیم الیمیزده اولان «کلیات دخیل» آدلی مقتلی مکمل دگیلدیر

بونا گؤره‌ ده بیز، ملاحسین دخیل‏ین مرثیه ادبیاتی ساحه‌سینده‏کی باجاریق و رولونو، مکمل شکیلده عکس ائتدیره بیلمه‏ییریک. اونون صحنه‌سازلیغی نه‌قده‌ر گئنیش، گوجلو و رنگارنگ اولورسادا، گیریزلری و قوشدوغو رجزلر ایسه او قده‌ر هیجانلاندیریجی و حماسه‌لی دیر.

اؤرنک اولاراق بحر طویل فورماسیندا علی‏اکبرین دیلینجه یازدیغی رجزلره دقت یئتیره‌ک:

«بیلین ای لشگر کفار، بدطینت و بدفطرت و بی‌غیرت و بی‌عار، جفاجوی جفاکار، خطادیده، خطاکار؛ منم شبه پیمبر، منم نایب حیدر، منم مثل غضنفر، منم صاحب خنجر؛ بیر جوانم کی وجاهت‏ده، صلابت‏ده، سخاوت‏ده، ملاحت‏ده، طراوت‏ده، طلاقت‏ده، لطافت‏ده، نجابت‏ده، منه یوخدو برابر؛ نه نبی و نه ولی و نه نقیب و نه نجیب و نه فلک‏ده ملک مهر و مه انجم.»

و یا بو شعر دقت ائده‌ک:

سیزده اگر یزید بداختر نشانی ‌وار

گوندن ایشیق دیر بیزده پیمبر نشانی ‌وار

من نایب حسین و حسین وارث علی

منده حسین و حیدر و صفدر نشانی ‌وار

واردیر آتام حسین‏ده چون صورت علی

ائتسه قبول منده ده قنبر نشانی ‌وار

اولماز حریف کیمسه منه، منده بی‌خلاف

عباس نامدار دلاور نشانی ‌وار.

ملاحسین دخیل‏ین شعرلرینه دقت یئتیردیکده اونون سون درجه‌ده قدرتلی اولدوغدونو گؤروروک. شعرلری آخیجی و روان اولدوغدو حالدا، بدیعیّات صنعتلری چوخ مهارتله اؤز یئرینده ایشلنمیشدیر. او، اوره‌گی‌نین سؤزونو چوخ راحات و آسان شکیلده شعر دیلی ایله بیان ائده ‌بیلمیشدیر. مختلف ادبی صنعتلردن فایدالانیب چوخ درین مضمونلو شعرلر یاراتمیشدیر. تشبیه، مبالغه و غلو صنعتیندن چوخ باجاریقلا استفاده ائتمیشدیر. مثال اوچون حضرت ابوالفضل علیه‏السلام حاققیندا سؤیله‌دیگی بیر مدحیّه‌نی بورادا درج ائدیریک:

چکردی نعره‌لر شیر ژیان تک

یئتیب کفاره مرگ ناگهان تک

ائده‌ردی حمله‌لر مانند حیدر

دولانیردی یئر اوسته آسمان تک

تؤکولدو جسملر خاکه، قالیب روح

خزاندا خالی قالمیش آشیان تک

داغیتدی لشگری هر سمته حیران

بعینه یول ایتیرمیش کاروان تک

الینده تیغ، چیگنینده سو مشکی

آخار قان هریانا آب روان تک

سودان چوخ احتیاط ائیله‏ردی لاکین

سو مشگی باغرینی ائتمیشدی قان تک

*

بیرداها بو شعرده ایشلنمیش صنعتلره خصوصیله تشبیه صنعتینه دقت ائده‌لیم: شیر ژیان تک نعره چکمک، یئر اوسته آسمان کیمی فیرلانیب حمله ائتمک، روحسوز جسملری بوش قالمیش آشیانا بنزه‌تمک و داغیلمیش لشگری یول ایتیرمیش کاروانا اوخشاتماق و بو کیمی ترکیبلر و صنعتلر یالنیز اونون بو شعری دئییل بلکه بوتون یاردایجیلیقلاری همین خصوصیتده‌ دیر.

داها بیر شعرینی دقت آلتینا آلیریق:

بزم وصاله بیر گول خندان گتیرمیشم

قونداق ایچینده دسته‏ی ریحان گتیرمیشم

قورخوم بو دور کی لاییق درگاه اولماسین

چون چوخ سولوبدو رنگی پریشان گتیرمیشم

هرنه واریمدی وئرمیشم اما خجالتم

بیر بو قالیب الیمده ‌کی قوربان گتیرمیشم

*

و یا خانیم زینب سلام‏الله‏علیها نین دیلینده‌ن بئله سؤیله‌میشدیر:

سنین وصالین ایله عادت ائیله‌ین گؤنلوم

قبول ائتسه قیلیب ترک اضطراب ائتمز

شب فراق اولاجاق گؤزلریم ستاره‌شمار

حسابسیز تؤکولر اشک، بیر حساب ائتمز

قوروسا اشکی تؤکر گؤزلریم جیگر قانی

بیری کی مالک دریادی فکر آب ائتمز

بو گول اوزوم کی گؤروب سندن التفات الین

یقین کی، سیلی شمر لعینه تاب ائتمز

گؤزوم کی صبح و مسا ناظر جمالین دیر

صباح روز قیامت اولونجا خواب ائتمز

عاشق ادبیاتینا حصر اولان «دئییشمه» صنعتی مرثیه ادبیاتینا گلینجه باشقا شکیلده افاده اولونور. بورادا دئییشمه‌لر، کفر ایله ایمان آراسیندا باش وئریر. مرحوم ملاحسین دخیل ده اؤز مقتلی‌نین بیر مهم حیصه‌سینی بو ساحه‌ده حصر ائتمیشدیر. هله رجزلردن و مئیدان آراسیندا اوخونان حماسی شعرلردن گؤز یوماراق بیر سیرا باشقا دئییشمه‌لر ده راستلاشیریق، بو دئییشمه‌لر مختلف صحنه‌لر یاراتماقلا برابر افاده اولونموشدور. اؤرنک اولاراق بورادا شمر ملعون ایله حضرت ابوالفضل علیه‏السلامین دئییشمه‏سینی ذکر ائدیریک:

شمرین دیلیندن حضرت عباسه خطاباً بئله دئییر:

عرض ائت حسین فاطمه‌یه اولماسین ملول

بو اوّل مصیبت دیر چوخ اوسانماسین

گلسین یزید بیعتینی ائیله‌سین قبول

عورتلر ایچره ‌خیمه آرا دالدالانماسین

یوخسا علی‏اکبرینی ائیلره‌م شهید

رحم ائیله‌سین کی، قانه ایله ‌زولفی بویانماسین

قونداق ایچینده اصغره ووررام بلا اوخون

حشره کیمی یاتیب یوخودان بیر اویانماسین

اولمام بو جور و ظلمه رضا تا کی، زینبین

دروازه‏ی دمشقه قطاری دایانماسین

لب‏تشنه باشینی کسره‏م چون باباسی‌نین

ساقی کوثر اولماغینا آرخالانماسین.

حضرت ابوالفضعلیه‏السلام‏ین دیلینده‌ن شمر ملعونه خطاباً جاواب وئریر:

ای شمر ابن سعده آپار بو پیامیمی

تا خوابگاه شیره او روبه دولانماسین

بیعت ائده یزیده حسین ابن فاطمه؟

چوخ مشکل امر دیر بو سؤزو هئچ اینانماسین

بو زاده‏ی رسول دور اول زاده‏ی زنا

بو فکر خامی ترک ائله‌سین چوخ دایانماسین

گلسین حسین فاطمه‏یه بیعت ائیله‌سین

تا ابن‏سعد سایه‌سینه دالدالانماسین

من فخر ائیلره‌م کی حسین جان‏نثاری‌یم

او بیعت یزیده بئله آرخالانماسین

*

سون اولاراق ملاحسین دخیل‏ین بؤیوک شاعیر فضولی‌نین بیر عرفانی غزلیندن استقبال ائتمیش غزلینی درج ائدیریک، بو غزل حضرت امام حسینعلیه‏السلامین دیلیندن سؤیلنمیش بیر عرفانی غزل دیر:

ئویله مست جام عشقم بیلمزه‌م صهبا نه ‌دیر

آب کوثر هاردا دیر یا ساغر مینا نه ‌دیر

بزم! وحدت، شمر! ساقی، زخم! ساغر، قان! شراب

بانگ نوشانوش ‌دور، فریاد و واویلا نه ‌دیر

زینبیم یاددان چیخیب، بیلمه‏م سکـینه‏م هاردا دیر

جلوه‌گاه عشقده دونیا و مافیها نه ‌دیر

ئوز ئوزومو من فراموش ائتمیشم هئچ بیلمزه‌م

ریزه ـ ریزه دوغرانان صدپاره بو اعضا نه‌ دیر

باش وئرن من، باش کسن سن، قیل و قال ائتمک نه‏چون

بیر نفر مظلومو ئولدورمکده بو غوغا نه ‌دیر

ایندی یئل طـوفان ائـده‌ر، تـوز تـورپاغی ائیلر کفن

یار کویوندا شهیده خلعت دونیا نه ‌دیر