برنامه سازی هنر است نه...

شماره 24 - رجب 1427 - مرداد 1385

حسن مطلع کلام، این سخن حکیمانه‏ی رهبر فرزانه‏ی انقلاب را قرار می‏دهیم که در جمع رئیس و مدیران صداوسیما فرمودند:

راجع به دین مردم، صداوسیما چه نقش و چه موضع و چه مسئولیتی دارد؟ طبیعتاً از وظایف صداوسیما، ارتقاء معرفت دینی و ایمان دینی است. معرفت و ایمان با هم تفاوت دارد. هم ایمان مردم باید تقویت شود، هم معرفت و شناخت آنها. باید توجه داشت ایمانی که مردم پیدا می‏کنند، سست، عوامانه، سطحی و قشری نباشد؛ به شدت از این پرهیز شود. اکتفا نشود به تغلیظ احساسات مردم و تشریفات افراطی. تأکید بر این چیزها به طور افراطی، اصلاً مفید نیست و به هیچ وجه تبلیغ دین محسوب نمی‏شود.

و:

برنامه‏ی دینی باید نسبت به دین شبهه‏زدا باشد، نه شبهه‏زا. من گاهی بعضی از بیانات دینی را از تلویزیون یا از رادیو گوش می‏کنم و می‏بینم شبهه ایجاد می‏کند! حدیث سستی، حرف نامعقولی، مطلبی که در جمع مثلاً بیست نفری یا پنجاه نفری یک عده مؤمن مخلص، گفتنش خوب است و ایمان آنها را زیاد می‏کند. در سطح میلیونی مردم به زبان آوردن، جز این که ایمان عده‏ای را سست و در ذهنشان تردید ایجاد کند، هیچ فایده‏ی دیگری ندارد. از این چیزها باید پرهیز کرد. بیان دینی و تبیین دینی باید شبهه‏زدا، روشن، قوی، هنرمندانه و متنوع باشد؛ شبهه‏زا و کلیشه‏ای نباشد.

بیشتر از 5-6 سال است که مراسم‏های مداحی و مراثی اهل بیت علیهم‏السلام وارد فاز جدیدی شده است و به قول برخی هیأتی‏ها «کار مداحان، ساده شده است!». در همین مدت هم شاهد بوده‏ایم که رسانه‏های جمعی، به‏ویژه رادیو و تلویزیون یا همان صداوسیما که مخاطبان بی‏شماری هم در سراسر کشور دارد، به این مقوله پرداخته‏اند و با این موج همراه شده‏اند، به طوری که کمتر مراسم یا مناسبت مذهبی بوده که صدا و سیما از کنار آن به راحتی گذشته و به آن بی‏توجه مانده باشد. پخش مراسم‏های دعا و نوحه‏خوانی، مراسم سینه‏زنی و عزاداری، دعوت از مداحان معروف و غیرمعروف در ویژه‏برنامه‏های تلویزیونی و مصاحبه‏ با مداحان، تنها گوشه‏ای از برنامه‏های صداوسیما در مناسبت‏های مذهبی بویژه ایام محرم و صفر و ایام فاطمیه سلام‏الله‏علیها بوده و هست. هرچند برخی از این برنامه‏ها توانسته در راستای فرهنگ‏سازی برای جامعه‏ی مداحان و به طور کلّی اقشار مردم مفید باشد، اما نباید از این نکته هم غفلت کرد که برنامه‏های صداوسیما به خصوص پخش برنامه‏های مداحی از تلویزیون بیش از آن که هدف کیفیت‏سازی را برآورده سازد، به سمت کمیّت‏گرایی سوق می‏یابد و این مسأله از آن جهت می‏تواند یک آفت جدی تلقی شود که بدانیم صداوسیما و به طور کلی رسانه‏های جمعی باید در موضوعات و مسائل اجتماعی و فرهنگی، جریان‏ساز و هدایتگر باشند نه صرفاً نظارت‏کننده و یا یک همراه و همگام. به تعبیر گویاتر، تلویزیون و یا حتی رادیو باید در مسأله‏ی پخش مراسم‏های مداحی و یا حتی سخنرانی به دنبال اهداف متعالی که همان اهداف اسلام ناب محمدی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏و‏سلم است، باشند نه اینکه تنها برای رفع تکلیف به تصویربرداری از چند مراسم مداحی و پخش آن از رسانه‏ی ملی که به فرموده‏ی حضرت امام دانشگاه عمومی است، اکتفا کند.

این‏گونه به نظر می‏رسد که برخی سازندگان برنامه‏های تلویزیونی بدون توجه به ظرافت‏های کار مداحی که بداهه‏خوانی محسوب می‏شود، و به یقین در آن احتمال خطا و لغزش بسیار است، به دنبال آن هستند که به هر طریق ممکن برنامه یا به عبارتی ویژه‏برنامه‏ی مناسبتی خویش را روی آنتن ببرند و معمولاً در این راستا سعی می‏کنند برنامه‏های مداحان و یا سخنرانان معروف که مورد اقبال مردم هم هستند، پوشش دهند.

عنایت به این مسأله‏ی حساس که امر مداحی به نوعی با کلام و سیره‏ی اهل بیت علیهم‏السلام ارتباط دارد و مخاطبان رسانه‏ی ملی، عموم مردم از کودک 5-6 ساله تا پیرمرد 70-80 ساله است، به نظر می‏رسد نوعی نظارت و کنترل بر نحوه‏ی برنامه‏سازی‏های مذهبی تلویزیون با توجه به آفات و آسیب‏های فراوان، حول برنامه‏های مداحی امروز ضروری است.

در این باره به اعتقاد نگارنده، ذکر دو نکته حیاتی است.

1. مسئولان صداوسیما همان‏گونه که در یک حرکت ارزنده، شورای تلاوت قرآن را در سازمان بنیان نهادند تا بر جریان برنامه‏های قرآنی صداوسیما نظارت کند، می‏توانند با تشکیل هیأتی مرکب از مداحان متعهد به اصول مداحی و شناخته شده، همچنین جمعی از خطبا و سخنرانان مورد وثوق و برخی از کارشناسان و صاحب‏نظران مسائل فرهنگی و مذهبی، ب‏ویژه اساتید برجسته‏ی حوزه و دانشگاه، تا حدود زیادی جلوی آفات پخش زنده‏ی مداحی از رادیو و تلویزیون را گرفته و با نظارت جدی بر چنین برنامه‏هایی به فرهنگ‏سازی در این مقوله بپردازند.

2. حقیقت امر آن است که در سالیان اخیر، خلأ برنامه‏سازی در امور مداحی مبتنی بر کار کارشناسی و پژوهش در صداوسیمای کشورمان به خوبی احساس می‏شود. با توجه به مطالب گفته شده در بالا، لازم است دست‏اندرکاران امر با صدق نیت و خلوص راستین خود به سمت ساخت برنامه‏های بامحتوا و فرهنگ‏ساز در ایام و مناسبت‏های خاص و مذهبی بروند و تا حد ممکن کمتر به پخش کامل یک برنامه‏ی ‏مداحی اقدام کنند.