کد مطلب : ۱۲۹۵۳
گفتگو با دکتر مهاجری
مهم‌ترین کارکرد اجرای مناسک، تمرین جامعه‌پذیری دینی است
فرهنگ-خیمه: همه می‌دانیم دین و فرآیند اجرای آن در جوامع بشری متفاوت است، اما این موضوع که دین چه کارکردهایی در روند حرکت جامعه دارد، مسئله‌ای است که بارها و بارها مورد مطالعه جامعه‌شناسان قرار گرفته است.
به زعم بسیاری از جامعه‌شناسان دین و اجرای مناسک آیینی به جامعه پویایی و نشاط می‌بخشد. برای بررسی بیشتر ابعاد جامعه‌شناسی اجرای مناسک آیینی و مذهبی به سراغ دکتر اصغر مهاجری پژوهشگر، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه می‌رویم تا جویای اطلاعات بیشتری در این مورد باشیم. این گفت‌وگو را دنبال کنید.
تعریف جامعه‌شناسان از دین چیست؟
یکی از بحث‌های اساسی که در جامعه‌شناسی به ویژه در جامعه‌شناسی دینی معتقد است دین فقط جنبه‌های اخروی‌گرایانه و معنوی‌مدار و آن سوی دنیای متافیزیکالی ندارد؛ بلکه دین یکی از پدیده‌های مهم اجتماعی و نهادهای بنیادی در جامعه است که به افراد آن جامعه برای داشتن زندگی رو به جلو، توسعه‌محور، آرامش‌گونه و آرامش‌محور کمک می‌کند، بنابراین نگاه جامعه‌شناسی به دین نگاهی بسیار عمیق است، یعنی قسمت‌های اخروی و متافیزیکالی معنوی و عرفانی آن در حوزه‌های معرفتی دیگر است.
یک بعد دنیوی و اجتماعی هم دارد که علم به ویژه علم جامعه‌شناسی آن را بررسی می‌کند و به اذعان جامعه‌شناسی دین، جزو معدود پدیده‌ها و نهادهای اجتماعی است که همیشه در فراخناک تاریخ وجود داشته است.
دین برای اینکه به بشر، فرهنگ، جامعه، پویایی و زندگی سالم کمک کند باید شیوه‌ها و روش‌هایی را به کار ببرد تا قوام پیدا کند؛ چون قوام دین قوام جامعه است. بعضی از دین‌ها پویا هستند، مثل دین اسلام که پویایی ویژه‌ای دارد و متناسب با مقتضیات زمان، پاسخگوی مسائل، نیازها و احتیاجات بشر است و از طرفی به کانون زلال وحی متصل است زیرا لازم دارد خود را بیمه کند تا بتواند جامعه را بیمه کند.
با این توضیح، مناسک آیینی چه جایگاهی در ادیان دارند؟
یکی از ابزارها، شیوه‌ها و کاربست‌هایی که موجب طراوت، تازگی و پویایی دین و حرکت آن روبه جلو می‌شود اجرای مناسک و مراسم است؛ بنابراین مناسک و اجرای بهینه، شایسته و درست آنها اگر درست اجرا شوند، موجب بالندگی و شادابی دین می‌شوند.
اگر مناسکی که به دین طراوت می‌دهد، به روز باشد و از آخرین روش و دانش بشری استفاده کند، ممکن است روند پویایی دین و فرآیند استمرار آن را بسیار قوی کند؛ مثلاً در شعائر دین اسلام مناسکی به نام حج وجود دارد؛ اگر مناسک حج از یافته‌های پژوهشی و یافته‌های دانش انسان امروز استفاده کند، یکی از عظیم‌ترین مناسکی است که انحصاراً در اختیار انسان است و نه فقط موجب پالایش دین، بلکه موجب شفافیت و گسترش اسلام می‌شود.
در کشورهای مسلمان، به دلیل وجود و اجرای درست و متناسب مناسک با آخرین دستاوردهای دانش بشری، از آن بهره می‌برند. آنها هم رو به توسعه حرکت می‌کنند و مشکلاتشان در سطح سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حل می‌شود؛ بنابراین اجرای درست و بالندة مناسک دینی موجب بالندگی، طراوت و سرزندگی و حرکت روبه جلوی دین است و همة اینها موجب حرکت توسعه‌محور و روبه‌جلوی جامعه می‌شود.
اگرچه شما پیشینه مناسک آیینی را به وسعت تاریخ معرفی کردید؛ اما اولین جوامعی که این مناسک را با جدیت بیشتر دنبال کردند کدام هستند؟
به گواه جامعه‌شناسی تاریخی و دانش ادیان، از زمانی که انسان‌ها گروه‌های اجتماعی را شکل دادند و بر اساس ضمیر و فطرت نهادی خود به دین وحدانیت خداوند گرایش داشتند و مراسم و مناسک را مبتنی بر آن انجام می‌دادند، می‌توان ردّپای دین و مناسک دینی را اگرچه با نام‌های مختلف، در جوامع بشری پیدا کرد؛ یعنی این پیشینه در شکل‌گیری اولین گروه‌های اجتماعی دیده می‌شود زیرا برخی از قراردادهای اجتماعی و آیینی به محض شکل‌گیری گروه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد که نهاد دین از جمله اصیل‌ترین آنها است که ممکن است نهاد خانواده، نهاد قدرت یا سیاست روش‌های مختلف و نهادهای آموزش، نهادهای بعدی باشند.
به زعم جامعه‌شناسان پنج نهاد اصلی داریم که هر جامعه‌ای آن را به شکل‌های مختلف توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته در اختیار دارد. یکی از این پنج نهاد، دین است. می‌خواهم از این بحث استفاده کنم و به جامعة ایرانی برسم. جامعة ایرانی تحت هر عنوانی به نام دولت ایران، در هیچ زمانی بدون دین و غیرموحد نبوده است. جوامع بسیاری را می‌شناسیم که غیرموحد بوده و دین زلالی نداشته‌اند؛ ولی جامعة ایرانی تنها جامعه دیندار و موحد بوده است.
پس ایدئولوژی دینی در جامعه ایران سابقه‌ای دیرینه دارد؟
مطالعات نشان می‌دهد از خصیصه‌های جامعة ایرانی که امروز هم باید از آن به عنوان سرمایه استفاده کرد دین‌محوری است؛ بنابراین اگر بخواهیم برای توسعه، رشد اقتصادی، آموزش، تغییر رفتارهای شهروندی و ایجاد بنیادها و ستون‌های قوی حقوق شهروندی برنامه‌ریزی کنیم، زمانی موفق می‌شویم که بتوانیم از داشته‌های دین استفاده کنیم.
هرگاه جامعة ایرانی در برهه‌های مختلف، از دین در قالب‌های متفاوت در مدیریت جامعه استفاده کرده و آن را به ایدئولوژی ملی نزدیک شده موفق بوده است.
در تاریخ ایران ایدئولوژی دینی با ایدئولوژی ملی متحد شده و نتیجه آن ورق زرینی در تاریخ ایران بوده است، مثلاً ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید نمونه‌ای از آن است همچنین ملی شدن صنعت نفت در زمان مشروطیت و شکل‌گیری حکومت سربداران در زمانی دیگر.
حتی قبل از اسلام، در دوره داریوش یا دوره ساسانیان می‌بینیم که وقتی ملت ایران به دین نزدیک می‌شود، موفقیت‌های بزرگی را کسب می‌کند. بنابراین در جامعة ایرانی، یکی از شاهراه‌های مطمئن برای حرکت رو به جلو و توسعه، استفاده از داشته‌ها و ظرفیت‌های دینی است؛ زیرا در طول تاریخ همراه با این مناسک، آیین‌های دینی همراه بوده است. حتی اجرای مراسم و مناسک زرتشتی در ایران کاملاً جنبة رستاخیزی و رستگاری داشت، بنابراین ما هم‌اکنون دینی پویا، جوان و دینی داریم که قادر است به سؤال‌ها پاسخ دهد.
کدام دوره در تاریخ ایران، اهتمام و علاقه بیشتری در زمینة برگزاری مراسم مذهبی و عزاداری داشته‌اند؟
در جامعه‌شناسی دینی دو واژه «دین» و «مذهب» داریم که تفاوت‌هایی با هم دارد. دین، سنتی، نهادی، آرام و عمیق است و مذهب آرمان‌گرا، تغییر‌طلب، هیجانی، احساسی و پویاست، بنابراین بعضی از مذهب‌ها در ادامة مسیر خود در طول تاریخ تبدیل به دین می‌شوند. مذهب، وابسته به دین ولی دارای ویژگی‌های خاصی است.
با شکل‌گیری غلیان‌های مذهبی در ایران اجرای مناسک و مراسم دینی شدت گرفت، چون از ویژگی‌های مناسک، غلیان‌محوری، پوششی، احساسی و هیجانی است. وقتی ایرانی‌ها به مذهب نزدیک می‌شوند اجرای مناسک آنها هم افزایش می‌یابد، مثلاً ایرانیان در دورة سربداران بنا به دلایل سیاسی یا به هر علت دیگری به مذهب شیعه رو می‌آورند در نتیجه غلیان‌ها و مراسم و مناسک مذهبی در بین آنها افزایش می‌یابد، چون نوعی آرمان‌گرایی است و در آرمان‌گرایی بسیاری از نکته‌ها بزرگ می‌شوند، مثل خونخواهی قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و تازه نگه‌داشتن شعارهای اصیل دینی؛ به این جهت که مذهب به شعارهای اصیل که آرمان‌گرایانه و مطلوب‌محور است، بازمی‌گردد.
اجرای مناسک در کدام مذاهب بیشتر است؟
اجرای مناسک در کشورهایی مثل لبنان یا قسمتی از پاکستان که مذهب‌های پویایی مانند شیعه دارند یا کشور هند به علت تنوع مذهبی که به غیر از مذهب شیعه فرقه‌های دیگر در آن وجود دارد، بیشتر به چشم می‌خورد.
غلیان‌ها و مراسم مناسکی در جامعه‌ای که به طرف مذهب حرکت کند و آن را محور قرار دهد، بیشتر و نشان‌دهنده سلول‌های بیدارتر و هشیارتر در آن جامعه برای حرکت رو به جلو به سمت آینده است.
در مذهب شیعه یک آرمان‌گرایی و امید در آینده به نام قیام حضرت مهدی (عج) وجود دارد که انگیزه‌ای خاص برای حرکت به سمتی که عدالت‌محور و آرمانی است ایجاد می‌کند و این مذهب امیدواری و پشتیبانی می‌دهد، بنابراین هر چه ما تفکر مذهبی‌تر و محوری‌تر داشته باشیم، اجرای مناسک بیشتر به چشم می‌خورد.
انجام مراسم مذهبی در جامعة امروز ما که اعم از برگزاری مراسم شادی یا عزاداری اهل بیت (ع) است چه تأثیری در بافت اجتماع دارد؟
اجرای درست، شایسته، به‌هنگام و به‌روز مناسک موجب جریان خون تازه در رگ‌های جامعه و به لحاظ کارکردهای جامعه‌شناسی باعث انسجام اجتماعی و تلاش و پشتکار بیشتر برای رسیدن به بعضی از اهداف می‌شود. از طرف دیگر به قشر سنی جوان کمک می‌کند که امیدوارانه‌تر به تلاش‌های خود بیفزایند و صاحب برنامه شوند.
مهم‌ترین کارکرد اجرای مناسک، تمرین جامعه‌پذیری دینی است که این جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری دینی به فرآیند دینی کردن کودکان، نوجوانان و جوانان بیشتر کمک می‌کند.
تحلیل شما از جامعه امروز ایران و برگزاری مراسم مذهبی و آیینی چیست؟
در ارتباط با اجرای مناسک و آیین‌های مذهبی «چشم‌ها را باید شست، جور دیگر باید دید». به نظر من از این سرمایة اجتماعی و فرهنگی به درستی استفاده نمی‌شود و نکات انحرافی در این مناسک زیاد است. ما از همة ظرفیت‌ها و یافته‌های دینی که به توسعه کمک زیادی می‌کند، استفاده نمی‌کنیم. دین حتی در حوزه دنیوی رستگارکننده و نجات‌بخش است و رویکرد ما در اجرای مناسک باید این باشد.
اگر ما خواستار فعالیت اقتصادی و در عین حال توسعه و آرامش هستیم باید به دین که پویا و جوان است رجوع کنیم. اول اینکه بر روی اجرای مناسک و مراسم مذهبی در ایران پژوهش شود، اگر این پژوهش اتفاق نیفتد مطمئناً راهکارهای جدیدی نخواهیم داشت.
دوم اینکه باید روش‌های جدیدی ابداع کرد که متناسب با تغییرات اجتماعی جامعه انجام گیرد. روزی روش‌های سنتی برای اجرای مناسک خوب بود، اما امروز خوب و کارآمد نیست و پویایی ندارد.
باید روی فرهنگ‌پذیری و جامعه‌پذیری دینی و مناسکی در ایران حساب ویژه‌ای باز کرد. من معتقدم که توانمندی و ظرفیت آن بیشتر است ما می‌توانیم به یکی از جمله‌های پیامبر (ص) که جبران خلیل جبران به زیبایی مطرح می‌کند، تکیه کنیم که «فرزندان شما فرزندان شما نیستند آنان دختران و پسران زندگی هستند، چون تیر در کمانش بگذارید و به آینده‌شان پرتاب کنید، اگر قرار است شبیه هم شوید تلاش نکنید که آنها را شبیه خود سازید، بلکه تلاش کنید که شما شبیه آنان شوید.»
به زعم بسیاری از جامعه‌شناسان دین و اجرای مناسک آیینی به جامعه پویایی و نشاط می‌بخشد. برای بررسی بیشتر ابعاد جامعه‌شناسی اجرای مناسک آیینی و مذهبی به سراغ دکتر اصغر مهاجری پژوهشگر، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه می‌رویم تا جویای اطلاعات بیشتری در این مورد باشیم. این گفت‌وگو را دنبال کنید.
تعریف جامعه‌شناسان از دین چیست؟
یکی از بحث‌های اساسی که در جامعه‌شناسی به ویژه در جامعه‌شناسی دینی معتقد است دین فقط جنبه‌های اخروی‌گرایانه و معنوی‌مدار و آن سوی دنیای متافیزیکالی ندارد؛ بلکه دین یکی از پدیده‌های مهم اجتماعی و نهادهای بنیادی در جامعه است که به افراد آن جامعه برای داشتن زندگی رو به جلو، توسعه‌محور، آرامش‌گونه و آرامش‌محور کمک می‌کند، بنابراین نگاه جامعه‌شناسی به دین نگاهی بسیار عمیق است، یعنی قسمت‌های اخروی و متافیزیکالی معنوی و عرفانی آن در حوزه‌های معرفتی دیگر است.
یک بعد دنیوی و اجتماعی هم دارد که علم به ویژه علم جامعه‌شناسی آن را بررسی می‌کند و به اذعان جامعه‌شناسی دین، جزو معدود پدیده‌ها و نهادهای اجتماعی است که همیشه در فراخناک تاریخ وجود داشته است.
دین برای اینکه به بشر، فرهنگ، جامعه، پویایی و زندگی سالم کمک کند باید شیوه‌ها و روش‌هایی را به کار ببرد تا قوام پیدا کند؛ چون قوام دین قوام جامعه است. بعضی از دین‌ها پویا هستند، مثل دین اسلام که پویایی ویژه‌ای دارد و متناسب با مقتضیات زمان، پاسخگوی مسائل، نیازها و احتیاجات بشر است و از طرفی به کانون زلال وحی متصل است زیرا لازم دارد خود را بیمه کند تا بتواند جامعه را بیمه کند.
با این توضیح، مناسک آیینی چه جایگاهی در ادیان دارند؟
یکی از ابزارها، شیوه‌ها و کاربست‌هایی که موجب طراوت، تازگی و پویایی دین و حرکت آن روبه جلو می‌شود اجرای مناسک و مراسم است؛ بنابراین مناسک و اجرای بهینه، شایسته و درست آنها اگر درست اجرا شوند، موجب بالندگی و شادابی دین می‌شوند.
اگر مناسکی که به دین طراوت می‌دهد، به روز باشد و از آخرین روش و دانش بشری استفاده کند، ممکن است روند پویایی دین و فرآیند استمرار آن را بسیار قوی کند؛ مثلاً در شعائر دین اسلام مناسکی به نام حج وجود دارد؛ اگر مناسک حج از یافته‌های پژوهشی و یافته‌های دانش انسان امروز استفاده کند، یکی از عظیم‌ترین مناسکی است که انحصاراً در اختیار انسان است و نه فقط موجب پالایش دین، بلکه موجب شفافیت و گسترش اسلام می‌شود.
در کشورهای مسلمان، به دلیل وجود و اجرای درست و متناسب مناسک با آخرین دستاوردهای دانش بشری، از آن بهره می‌برند. آنها هم رو به توسعه حرکت می‌کنند و مشکلاتشان در سطح سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حل می‌شود؛ بنابراین اجرای درست و بالندة مناسک دینی موجب بالندگی، طراوت و سرزندگی و حرکت روبه جلوی دین است و همة اینها موجب حرکت توسعه‌محور و روبه‌جلوی جامعه می‌شود.
اگرچه شما پیشینه مناسک آیینی را به وسعت تاریخ معرفی کردید؛ اما اولین جوامعی که این مناسک را با جدیت بیشتر دنبال کردند کدام هستند؟
به گواه جامعه‌شناسی تاریخی و دانش ادیان، از زمانی که انسان‌ها گروه‌های اجتماعی را شکل دادند و بر اساس ضمیر و فطرت نهادی خود به دین وحدانیت خداوند گرایش داشتند و مراسم و مناسک را مبتنی بر آن انجام می‌دادند، می‌توان ردّپای دین و مناسک دینی را اگرچه با نام‌های مختلف، در جوامع بشری پیدا کرد؛ یعنی این پیشینه در شکل‌گیری اولین گروه‌های اجتماعی دیده می‌شود زیرا برخی از قراردادهای اجتماعی و آیینی به محض شکل‌گیری گروه‌های اجتماعی شکل می‌گیرد که نهاد دین از جمله اصیل‌ترین آنها است که ممکن است نهاد خانواده، نهاد قدرت یا سیاست روش‌های مختلف و نهادهای آموزش، نهادهای بعدی باشند.
به زعم جامعه‌شناسان پنج نهاد اصلی داریم که هر جامعه‌ای آن را به شکل‌های مختلف توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته در اختیار دارد. یکی از این پنج نهاد، دین است. می‌خواهم از این بحث استفاده کنم و به جامعة ایرانی برسم. جامعة ایرانی تحت هر عنوانی به نام دولت ایران، در هیچ زمانی بدون دین و غیرموحد نبوده است. جوامع بسیاری را می‌شناسیم که غیرموحد بوده و دین زلالی نداشته‌اند؛ ولی جامعة ایرانی تنها جامعه دیندار و موحد بوده است.
پس ایدئولوژی دینی در جامعه ایران سابقه‌ای دیرینه دارد؟
مطالعات نشان می‌دهد از خصیصه‌های جامعة ایرانی که امروز هم باید از آن به عنوان سرمایه استفاده کرد دین‌محوری است؛ بنابراین اگر بخواهیم برای توسعه، رشد اقتصادی، آموزش، تغییر رفتارهای شهروندی و ایجاد بنیادها و ستون‌های قوی حقوق شهروندی برنامه‌ریزی کنیم، زمانی موفق می‌شویم که بتوانیم از داشته‌های دین استفاده کنیم.
هرگاه جامعة ایرانی در برهه‌های مختلف، از دین در قالب‌های متفاوت در مدیریت جامعه استفاده کرده و آن را به ایدئولوژی ملی نزدیک شده موفق بوده است.
در تاریخ ایران ایدئولوژی دینی با ایدئولوژی ملی متحد شده و نتیجه آن ورق زرینی در تاریخ ایران بوده است، مثلاً ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید نمونه‌ای از آن است همچنین ملی شدن صنعت نفت در زمان مشروطیت و شکل‌گیری حکومت سربداران در زمانی دیگر.
حتی قبل از اسلام، در دوره داریوش یا دوره ساسانیان می‌بینیم که وقتی ملت ایران به دین نزدیک می‌شود، موفقیت‌های بزرگی را کسب می‌کند. بنابراین در جامعة ایرانی، یکی از شاهراه‌های مطمئن برای حرکت رو به جلو و توسعه، استفاده از داشته‌ها و ظرفیت‌های دینی است؛ زیرا در طول تاریخ همراه با این مناسک، آیین‌های دینی همراه بوده است. حتی اجرای مراسم و مناسک زرتشتی در ایران کاملاً جنبة رستاخیزی و رستگاری داشت، بنابراین ما هم‌اکنون دینی پویا، جوان و دینی داریم که قادر است به سؤال‌ها پاسخ دهد.
کدام دوره در تاریخ ایران، اهتمام و علاقه بیشتری در زمینة برگزاری مراسم مذهبی و عزاداری داشته‌اند؟
در جامعه‌شناسی دینی دو واژه «دین» و «مذهب» داریم که تفاوت‌هایی با هم دارد. دین، سنتی، نهادی، آرام و عمیق است و مذهب آرمان‌گرا، تغییر‌طلب، هیجانی، احساسی و پویاست، بنابراین بعضی از مذهب‌ها در ادامة مسیر خود در طول تاریخ تبدیل به دین می‌شوند. مذهب، وابسته به دین ولی دارای ویژگی‌های خاصی است.
با شکل‌گیری غلیان‌های مذهبی در ایران اجرای مناسک و مراسم دینی شدت گرفت، چون از ویژگی‌های مناسک، غلیان‌محوری، پوششی، احساسی و هیجانی است. وقتی ایرانی‌ها به مذهب نزدیک می‌شوند اجرای مناسک آنها هم افزایش می‌یابد، مثلاً ایرانیان در دورة سربداران بنا به دلایل سیاسی یا به هر علت دیگری به مذهب شیعه رو می‌آورند در نتیجه غلیان‌ها و مراسم و مناسک مذهبی در بین آنها افزایش می‌یابد، چون نوعی آرمان‌گرایی است و در آرمان‌گرایی بسیاری از نکته‌ها بزرگ می‌شوند، مثل خونخواهی قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و تازه نگه‌داشتن شعارهای اصیل دینی؛ به این جهت که مذهب به شعارهای اصیل که آرمان‌گرایانه و مطلوب‌محور است، بازمی‌گردد.
اجرای مناسک در کدام مذاهب بیشتر است؟
اجرای مناسک در کشورهایی مثل لبنان یا قسمتی از پاکستان که مذهب‌های پویایی مانند شیعه دارند یا کشور هند به علت تنوع مذهبی که به غیر از مذهب شیعه فرقه‌های دیگر در آن وجود دارد، بیشتر به چشم می‌خورد.
غلیان‌ها و مراسم مناسکی در جامعه‌ای که به طرف مذهب حرکت کند و آن را محور قرار دهد، بیشتر و نشان‌دهنده سلول‌های بیدارتر و هشیارتر در آن جامعه برای حرکت رو به جلو به سمت آینده است.
در مذهب شیعه یک آرمان‌گرایی و امید در آینده به نام قیام حضرت مهدی (عج) وجود دارد که انگیزه‌ای خاص برای حرکت به سمتی که عدالت‌محور و آرمانی است ایجاد می‌کند و این مذهب امیدواری و پشتیبانی می‌دهد، بنابراین هر چه ما تفکر مذهبی‌تر و محوری‌تر داشته باشیم، اجرای مناسک بیشتر به چشم می‌خورد.
انجام مراسم مذهبی در جامعة امروز ما که اعم از برگزاری مراسم شادی یا عزاداری اهل بیت (ع) است چه تأثیری در بافت اجتماع دارد؟
اجرای درست، شایسته، به‌هنگام و به‌روز مناسک موجب جریان خون تازه در رگ‌های جامعه و به لحاظ کارکردهای جامعه‌شناسی باعث انسجام اجتماعی و تلاش و پشتکار بیشتر برای رسیدن به بعضی از اهداف می‌شود. از طرف دیگر به قشر سنی جوان کمک می‌کند که امیدوارانه‌تر به تلاش‌های خود بیفزایند و صاحب برنامه شوند.
مهم‌ترین کارکرد اجرای مناسک، تمرین جامعه‌پذیری دینی است که این جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری دینی به فرآیند دینی کردن کودکان، نوجوانان و جوانان بیشتر کمک می‌کند.
تحلیل شما از جامعه امروز ایران و برگزاری مراسم مذهبی و آیینی چیست؟
در ارتباط با اجرای مناسک و آیین‌های مذهبی «چشم‌ها را باید شست، جور دیگر باید دید». به نظر من از این سرمایة اجتماعی و فرهنگی به درستی استفاده نمی‌شود و نکات انحرافی در این مناسک زیاد است. ما از همة ظرفیت‌ها و یافته‌های دینی که به توسعه کمک زیادی می‌کند، استفاده نمی‌کنیم. دین حتی در حوزه دنیوی رستگارکننده و نجات‌بخش است و رویکرد ما در اجرای مناسک باید این باشد.
اگر ما خواستار فعالیت اقتصادی و در عین حال توسعه و آرامش هستیم باید به دین که پویا و جوان است رجوع کنیم. اول اینکه بر روی اجرای مناسک و مراسم مذهبی در ایران پژوهش شود، اگر این پژوهش اتفاق نیفتد مطمئناً راهکارهای جدیدی نخواهیم داشت.
دوم اینکه باید روش‌های جدیدی ابداع کرد که متناسب با تغییرات اجتماعی جامعه انجام گیرد. روزی روش‌های سنتی برای اجرای مناسک خوب بود، اما امروز خوب و کارآمد نیست و پویایی ندارد.
باید روی فرهنگ‌پذیری و جامعه‌پذیری دینی و مناسکی در ایران حساب ویژه‌ای باز کرد. من معتقدم که توانمندی و ظرفیت آن بیشتر است ما می‌توانیم به یکی از جمله‌های پیامبر (ص) که جبران خلیل جبران به زیبایی مطرح می‌کند، تکیه کنیم که «فرزندان شما فرزندان شما نیستند آنان دختران و پسران زندگی هستند، چون تیر در کمانش بگذارید و به آینده‌شان پرتاب کنید، اگر قرار است شبیه هم شوید تلاش نکنید که آنها را شبیه خود سازید، بلکه تلاش کنید که شما شبیه آنان شوید.»
