حفّاری غیرقانونی در زیارتگاه‌های محلی افغانستان

جهان: به نقل از شاهدان عینی از برخی نقاط افغانستان حاکی از آن است که در سال‌های اخیر بسیاری از زیارتگاه‌های محلی این مردم‌، شبانه مورد حفاری قرار گرفته اند .

کمتر مناطقی را در افغانستان می‌توان یافت که زیارتگاه‌های در آن وجود نداشته باشد‌. این زیارتگاه‌ها به صورت‌های گونانگون و در محل‌های مختلف بنا شده و به تناسب موقعیت، باورها و فلسفه وجودی هر کدام مورد احترام و توجه قرار دارند.
درباره زمان تاسیس بسیاری از این زیارتگاه‌ها‌، اطلاعات چندانی در دست نیست که در چه زمان و توسط چه کسانی و به چه انگیزه‌ای درست شده‌اند‌. برخی از کارشناسان‌، دخالت باورهای خرافی‌، تقدس‌گرایی و عوام فریبی را منتفی نمی‌دانند‌. از این روست که این زیارتگاه‌ها را به دسته‌های زیر می‌توان تقسیم کرد‌.

۱- قبور سادات و علما‌: اصولاً عناوینی‌، چون سید‌، روحانی‌، پیر و.... طبق باورهای سنتی و قدیمی در میان مردم افغانستان‌، در هر زمانی مورد احترام و توجه بوده است‌. بنابراین‌، کسانی که عناوین یاد شده را با خود داشته‌اند‌، بخاطر جایگاه ویژه خود در اجتماع‌، بعد از مرگ نیز مردم‌، آنان را در نقطه‌های قابل توجه دفن نموده و آن قبرها را زیارتگاه خود قرار داده‌اند‌. قبیله سادات با استفاده از احساسات مذهبی عامه مردم، در این زیارتگاه سازی نقش فعال داشته‌اند‌؛ به خصوص اگر سیدی با خود عنوان روحانی را داشته‌، موقعیت بیشتری را کسب نموده است‌.

قبور علما در مرتبه بعدی این زیارتگاه‌ها قرار داشته و نسبت به قبور سادات زیارتگاه شده‌، بسیار کم می‌باشند‌، چرا که کمتر عالمی این اقبال را داشته است تا با به دست آوردن موقعیت اجتماعی بالا‌، توانسته باشد با سادات‌، رقابت نماید.

۲- گذرگاه‌های اولیاء‌: طبق برخی از باورهای عامیانه این گذرگاه وقدمگاهها‌، منتسب به اولیای خدا‌، (ائمه‌، صالحان و امامزادگان‌) می‌باشند‌. بر اساس این باورها‌، برخی از اولیای الهی در زمان حیات خویش‌، از آن محل‌ها عبور کرده و برخی از جاهها را به عنوان زیارتگاهی به نام آنها سفارش کرده‌اند‌. این زیارتگاه‌ها که بیشتر جنبه یاد بودی و نمادین دارد‌، باز هم به خاطر اعتقادات مذهبی‌، از احترام برخوردار بوده‌، در طول سال شاهد عبور و مرور زایران خویش می‌باشند‌.

۳- زیارتگاه‌های بی‌نام و نشان‌: این زیارتگاه‌ها به وفور در نقاط مختلف افغانستان‌، چون فراز تپه ها ، کنار زمین های زراعتی ، کنار راه ها و میان قریه‌ها وجود دارند‌. این زیارتگاه‌ها که فقط با نصب یک پرچم و یا هر پارچه‌ای‌، مشخص شده تا سال‌های اخیر‌، مانند دو زیارتگاه دیگر مورد احترام و توجه قرار داشت‌؛ تا آنجا که درصد توجه زنان بیشتر از مردان بوده است . در هر حال‌، کسی از فلسفه وجودی این زیارتگاه‌ها و زمان تاسیس آنها چیزی نمی‌داند‌. اما بر اساس باورهای عامیانه که رنگ تقدس به همراه دارد‌، جرآت کاویدن آن‌ها هم وجود نداشته و اکنون نیز به صورت علنی وجود ندارد‌.

به گفته باستانشناسان در زمان قدیم‌، بسیاری از مردم‌، زیورآلات‌، سکه‌ها و اشیای عتیقه خویش را در محل‌های یاد شده و محل‌های دیگر دفن نموده و برای اینکه محل مورد نظر را گم نکرده باشند‌، پرچمی را به عنوان زیارتگاه نصب کرده‌اند که در گذر ایام و اتفاقات پیش آمده‌، محل مورد نظر دست نخورده باقی مانده است‌.

شایع شدن این اظهارات بر این حفاری‌ها بیشتر دامن زده است و گفته می‌شود که ان‌جی‌او ها و موسسات خارجی در گم شدن و حفاری زیارتگاه‌های یاد شده‌، نقش مستقیم دارند‌. چرا که این موسسات با انگیزه فعالیت‌های اجتماعی‌، صحی و فرهنگی هر روز با این مردم سروکار داشته و به تحقیقات هدفدار خود ادامه می‌دهند‌. حتی برخی از گزارش‌ها‌، دست داشتن نیروهای ناتو و حافظ صلح سازمان ملل در افغانستان را در این کاوش‌های غیرقانونی‌، رد نمی‌کنند‌؛ به ویژه نقاطی که در زمان‌های قدیم‌، محل جنگ‌های پادشاهان کشور‌گشا و دولت‌ها بوده است‌، زیرا طبق برخی از این گزارش‌ها‌، لشکرهای شکست خورده به جهت ‌بیم از دستیابی لشکر مخالف به بودجه جنگی آنها‌، این بودجه‌ها را در جاهای مورد نظر دفن نموده و با نصب پرچم بر فراز آن (‌زیارتگاه ساختن‌) از خطرات احتمالی‌، جلوگیری کرده‌اند‌؛ به این امید که روزی‌، دوباره به جاهای یاد شده آمده و سرمایه‌هایشان را بردارند.

صرف نظر از تحلیل‌های یاد شده اصل موضوع حفاری‌، واقعیتی است که متاسفانه در جلوگیری آن، دولت افغانستان وحاکمان محلی هیچ تدابیری نسنجیده و اقدام هایی را صورت نمی‌دهد‌. با ادامه این وضعیت‌، بیم آن وجود دارد که ذخایر باستانی و ملی ما بیش از پیش به تاراج رفته و سر از بازارهای دلالان خارجی در خواهد آورد‌. چنانچه ده سال پیش‌، خود شاهد افراد سود‌‌جویی بودم که اقدام به جمع‌آوری نسخه‌های خطی (قرآن‌، شاهنامه‌، حمله حیدری و...) از مناطق هزارستان کرده و آن‌ها را به پاکستان انتقال می‌دادند.