کد مطلب : ۱۶۳۴۰
مرثيه‌سرايي نبايد از شأن و منزلت امامان خارج باشد
گفت‌وگو با غلامرضا کافي
خيمه-گروه انديشه: غلامرضا کافی در سال ۱۳۴۷ در «شهر بابک» کرمان متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاه خود سپری کرد؛ سپس به دانشگاه شیراز راه یافت و کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی از آن دانشگاه دريافت کرد.
کافي از بدو ورود خود به دانشگاه فعاليت‌هاي شعري‌اش را شروع کرد. تاکنون از ایشان ۱۳ عنوان کتاب به چاپ رسیده است. ايشان سه نوبت برنده کتاب سال دفاع مقدس شده‌اند.
وي هم اكنون عضو هيئت علمي دانشگاه شيراز است و چندي پيش «شرح منظومه ظهر» را در نقد و تحليل شعرهاي عاشورايي از آغاز تا به امروز روانه بازار كتاب كرد.
گفتني است؛ شرح منظومه ظهر پايان‌نامه دكتراي، كافي نيز هست و این کتاب برنده کتاب سال ولایت (در سال ۱۳۸۷) شد.
خيمه: برای نگارش و جمع‌آوری اطلاعات کتابتان چند سال وقت صرف کردید و روش جمع‌آوری اطلاعاتتان چه بوده است؟
تقريباً چهار سال برای جمع‌آوری اطلاعات این کتاب وقت صرف کردم؛ به اين صورت که همه منابع مربوط و به ويژه منابع نثر را مورد مطالعه قرار داده و تحلیل‌های خود را در این زمینه ارائه کردم. در کنار این موارد نياز به شناخت وضعیت سیاسی، اجتماعی، تاریخی و همین‌طور شناخت وضعیت عمومی شعر در هر دوره را داشتم و باید آنها را نیز مورد مطالعه قرار می‌دادم که در نهایت همه این موارد را در کتاب ذکر کرده‌ام. اين کتاب در چهار فصل متفاوت گردآوري شده است که در ابتدای هر دوره، وضعیت سیاسی، اجتماعی، تاریخی و اینکه حکومت‌ها در دوران گذشته دارای چه موقیعت‌هايی بوده‌اند را برای خواننده کتاب بيان کرده‌ام و در نهایت شعرها و ویژگی‌های مربوط به همان دوره را مورد بررسی قرار دادهام.»
خيمه: تفاوت کتاب شما با سایر کتاب‌‌ها در همین زمینه، چیست؟
کتابی در اين زمينه وجود ندارد. کتاب آقای مجاهدی که در «شرح منظومه ظهر» آن را نقد و مزيت‌ها و مشکلات آن را بيان کرده‌ام و همچنين کتاب آقای سجادی که بسيار مختصر و حدود ۱۶۰ صفحه است، کتاب‌هاي روش‌مندی نیستند و در آنها تقسیم‌بندی وجود ندارد و ویژگی‌هاي مرثیه در آنها بيان نشده است.
خيمه: هدف اصلی شما از نگارش این کتاب چه بوده است؟ و محور اصلی آن چیست؟
شعر عاشورایی بیشترین زایش را دارد؛ اما هيچ کتاب تحلیلی‌اي در این باره نوشته نشده است؛ براي همين تصمیم گرفتم در این حوزه کار کنم.
در اين کتاب، ویژگی شعر عاشورایی از آغاز تاکنون در دوره‌های مختلف و تأثیراتی که وضعیت سیاسی، اجتماعی و تاریخی دوران‌ها روي آن گذاشته و به طور کلی تأثیری که شعر عاشورایی از شعر فارسی گرفته را مورد بررسی قرار دادهام.
خيمه: براي جهاني شدن نهضت حسيني چه راهکاری را ارائه می‌دهید؛ همچنين برای ترویج فرهنگ سیدالشهدا (ع) چه باید کرد؟
آثار هنري يکي از راهکارهاست؛ مثلاً تعزیه به عنوان هنر در حوزه آییني شناخته شده است و طبعاً تدوین آثار علمی و پژوهشی با قلم شیوا و رثا، رویکرد بسیار خوبی دارد. ما می‌توانیم از موسیقی، از آثار حجمی و تجسمی در این حوزه نیز کمک بگيريم تا به اين وسیله نهضت عاشورا را به همگان معرفی کنيم؛ مثلاً کشور ترکیه، امسال دومین کنگره کربلا را برگزار کرد و از بنده براي شرکت در این مراسم دعوت شد. آنها از اينکه کتاب من به عنوان کتاب سال شناخته شده است اطلاع داشتند.
خيمه: به نظر شما مراسم عاشورایی و مرثیه‌خوانی چه کارکرد مثبتی در جامعه ایجاد می‌کند و نقطه مثبت آن چیست؟
حماسه و سوگ باعث تقویت روحیه، تدبر و مقاومت و پایداری می‌شوند. مراسم عاشورا و مرثيه‌خواني موضوعي آیینی هستند و باعث ترویج برخی از فضیلت‌های اخلاقی می‌شوند و برای ناهنجاری‌ها حکم بازدارندگی دارند.
خيمه: به نظر شما ادبیات اروپایی بر شعر عاشورایی تأثیر گذاشته است؟
نه، من اصلأ بین آنها نزديکي‌اي نمی‌بینم؛ ادبیات عاشورایی جزيي از ادبیات فارسی است.
خيمه: آقاي کافي شما در کتابتان، شعر عاشورایی را به چهار دوره تقسیم‌بندی کرده‌اید؛ کدام يک از اين دوره‌ها را قوی‌تر می‌بینید؟
دوره قاجاریه، دوره بسیار باشکوهی بوده است و بزرگ‌ترین شاعر و شاعران در این دوران بوده‌اند؛ مثل: نیر تبریزی، صفی علی‌شاه.
خيمه: به نظر شما خرافه‌گویی یا همان تحریفات از چه دوره‌ای وارد ادبیات عاشورایی شده‌اند؟
ادبیات به هر حال پذیرنده است؛ به اين معنی که نه امر به معروف و نه، نهی از منکر مي‌کند. ادبیات از این نظر تصمیم‌گیرنده نیست و این موارد را جامعه وارد ادبیات می‌کند و ادبیات ممکن است به آنها دامن بزند یا ممکن است مانع از ترویج آنها شود و اينکه از چه زماني وارد شدند؛ خرافه دارای ۲ بنیان است: «یک: دشمنانگی و دوم: دوستی»
دشمنانگی: «شهید مطهری معتقد است که ربط دادن شهادت امام حسین (ع) به قضا و قدر، کار بنی امیه بود و این موضوع را به اين علت که سرزنش مي‌شدند، رواج دادند.»
دوستي: «دیگری از سر دوستی و به علت تعصب و اشتیاق فراوان است؛ مثل کسی که خانه رستم را به امیرالمؤمنین (ع) و امام حسین (ع) نسبت داده است.»
خيمه: مرثیه‌سرایی باید دارای چه ویژگی‌های باشد؟
اول اينکه باید با شناخت همراه باشد؛ بنابراین امام‌شناسی از ارکان آن است و این شناخت باید شناخت معرفتی باشد، دوم اينکه نباید از شأن و منزلت امامان خارج باشد و سوم هم باید اثري هنری و دارای شأن هنری باشد.
خيمه: به نظر شما یک کتاب چگونه می‌تواند در بین خوانندگان جاودانه بماند؟
وقتی با روح و روان آنها پیوند برقرار کند و در آن لحظه می‌توان گفت؛ به مرز جاودانگی می‌رسد.
کافي از بدو ورود خود به دانشگاه فعاليت‌هاي شعري‌اش را شروع کرد. تاکنون از ایشان ۱۳ عنوان کتاب به چاپ رسیده است. ايشان سه نوبت برنده کتاب سال دفاع مقدس شده‌اند.
وي هم اكنون عضو هيئت علمي دانشگاه شيراز است و چندي پيش «شرح منظومه ظهر» را در نقد و تحليل شعرهاي عاشورايي از آغاز تا به امروز روانه بازار كتاب كرد.
گفتني است؛ شرح منظومه ظهر پايان‌نامه دكتراي، كافي نيز هست و این کتاب برنده کتاب سال ولایت (در سال ۱۳۸۷) شد.
خيمه: برای نگارش و جمع‌آوری اطلاعات کتابتان چند سال وقت صرف کردید و روش جمع‌آوری اطلاعاتتان چه بوده است؟
تقريباً چهار سال برای جمع‌آوری اطلاعات این کتاب وقت صرف کردم؛ به اين صورت که همه منابع مربوط و به ويژه منابع نثر را مورد مطالعه قرار داده و تحلیل‌های خود را در این زمینه ارائه کردم. در کنار این موارد نياز به شناخت وضعیت سیاسی، اجتماعی، تاریخی و همین‌طور شناخت وضعیت عمومی شعر در هر دوره را داشتم و باید آنها را نیز مورد مطالعه قرار می‌دادم که در نهایت همه این موارد را در کتاب ذکر کرده‌ام. اين کتاب در چهار فصل متفاوت گردآوري شده است که در ابتدای هر دوره، وضعیت سیاسی، اجتماعی، تاریخی و اینکه حکومت‌ها در دوران گذشته دارای چه موقیعت‌هايی بوده‌اند را برای خواننده کتاب بيان کرده‌ام و در نهایت شعرها و ویژگی‌های مربوط به همان دوره را مورد بررسی قرار دادهام.»
خيمه: تفاوت کتاب شما با سایر کتاب‌‌ها در همین زمینه، چیست؟
کتابی در اين زمينه وجود ندارد. کتاب آقای مجاهدی که در «شرح منظومه ظهر» آن را نقد و مزيت‌ها و مشکلات آن را بيان کرده‌ام و همچنين کتاب آقای سجادی که بسيار مختصر و حدود ۱۶۰ صفحه است، کتاب‌هاي روش‌مندی نیستند و در آنها تقسیم‌بندی وجود ندارد و ویژگی‌هاي مرثیه در آنها بيان نشده است.
خيمه: هدف اصلی شما از نگارش این کتاب چه بوده است؟ و محور اصلی آن چیست؟
شعر عاشورایی بیشترین زایش را دارد؛ اما هيچ کتاب تحلیلی‌اي در این باره نوشته نشده است؛ براي همين تصمیم گرفتم در این حوزه کار کنم.
در اين کتاب، ویژگی شعر عاشورایی از آغاز تاکنون در دوره‌های مختلف و تأثیراتی که وضعیت سیاسی، اجتماعی و تاریخی دوران‌ها روي آن گذاشته و به طور کلی تأثیری که شعر عاشورایی از شعر فارسی گرفته را مورد بررسی قرار دادهام.
خيمه: براي جهاني شدن نهضت حسيني چه راهکاری را ارائه می‌دهید؛ همچنين برای ترویج فرهنگ سیدالشهدا (ع) چه باید کرد؟
آثار هنري يکي از راهکارهاست؛ مثلاً تعزیه به عنوان هنر در حوزه آییني شناخته شده است و طبعاً تدوین آثار علمی و پژوهشی با قلم شیوا و رثا، رویکرد بسیار خوبی دارد. ما می‌توانیم از موسیقی، از آثار حجمی و تجسمی در این حوزه نیز کمک بگيريم تا به اين وسیله نهضت عاشورا را به همگان معرفی کنيم؛ مثلاً کشور ترکیه، امسال دومین کنگره کربلا را برگزار کرد و از بنده براي شرکت در این مراسم دعوت شد. آنها از اينکه کتاب من به عنوان کتاب سال شناخته شده است اطلاع داشتند.
خيمه: به نظر شما مراسم عاشورایی و مرثیه‌خوانی چه کارکرد مثبتی در جامعه ایجاد می‌کند و نقطه مثبت آن چیست؟
حماسه و سوگ باعث تقویت روحیه، تدبر و مقاومت و پایداری می‌شوند. مراسم عاشورا و مرثيه‌خواني موضوعي آیینی هستند و باعث ترویج برخی از فضیلت‌های اخلاقی می‌شوند و برای ناهنجاری‌ها حکم بازدارندگی دارند.
خيمه: به نظر شما ادبیات اروپایی بر شعر عاشورایی تأثیر گذاشته است؟
نه، من اصلأ بین آنها نزديکي‌اي نمی‌بینم؛ ادبیات عاشورایی جزيي از ادبیات فارسی است.
خيمه: آقاي کافي شما در کتابتان، شعر عاشورایی را به چهار دوره تقسیم‌بندی کرده‌اید؛ کدام يک از اين دوره‌ها را قوی‌تر می‌بینید؟
دوره قاجاریه، دوره بسیار باشکوهی بوده است و بزرگ‌ترین شاعر و شاعران در این دوران بوده‌اند؛ مثل: نیر تبریزی، صفی علی‌شاه.
خيمه: به نظر شما خرافه‌گویی یا همان تحریفات از چه دوره‌ای وارد ادبیات عاشورایی شده‌اند؟
ادبیات به هر حال پذیرنده است؛ به اين معنی که نه امر به معروف و نه، نهی از منکر مي‌کند. ادبیات از این نظر تصمیم‌گیرنده نیست و این موارد را جامعه وارد ادبیات می‌کند و ادبیات ممکن است به آنها دامن بزند یا ممکن است مانع از ترویج آنها شود و اينکه از چه زماني وارد شدند؛ خرافه دارای ۲ بنیان است: «یک: دشمنانگی و دوم: دوستی»
دشمنانگی: «شهید مطهری معتقد است که ربط دادن شهادت امام حسین (ع) به قضا و قدر، کار بنی امیه بود و این موضوع را به اين علت که سرزنش مي‌شدند، رواج دادند.»
دوستي: «دیگری از سر دوستی و به علت تعصب و اشتیاق فراوان است؛ مثل کسی که خانه رستم را به امیرالمؤمنین (ع) و امام حسین (ع) نسبت داده است.»
خيمه: مرثیه‌سرایی باید دارای چه ویژگی‌های باشد؟
اول اينکه باید با شناخت همراه باشد؛ بنابراین امام‌شناسی از ارکان آن است و این شناخت باید شناخت معرفتی باشد، دوم اينکه نباید از شأن و منزلت امامان خارج باشد و سوم هم باید اثري هنری و دارای شأن هنری باشد.
خيمه: به نظر شما یک کتاب چگونه می‌تواند در بین خوانندگان جاودانه بماند؟
وقتی با روح و روان آنها پیوند برقرار کند و در آن لحظه می‌توان گفت؛ به مرز جاودانگی می‌رسد.
گفت‌وگو از الهام غريبي ابر
