کد مطلب : ۲۱۸۳۰
آشنایی با مرز تعزیه اصیل و تئاتر مدرن
ساختار سنتی را دستخوش تغییر نسازیم
محمدحسین ناصربخت، کارشناس نمایش‌های آئینی و مذهبی با بیان این مطلب گفت: با وجود آنکه شاهد حضور نسلی نو و جوان شبیه‌خوان در برگزاری مجالس تعزیه هستیم اما همواره یک و یا چند پیشکسوت هنر تعزیه نیز گروه آنها را همراهی می‌کنند که این مسئله درصد خطا و اشتباه شبیه‌خوانان را در رعایت اصول روایی و موسیقیایی تعزیه به حداقل می‌رساند.
وی ادامه داد: صرفنظر از این مراقبت و ذکر این مسئله که اغلب مجالس تعزیه در شرایط کنونی در سطحی رضایت‌بخش برگزار می‌شوند و شبیه‌خوانان سعی در تبعیت از اصول فنی و هنری تعزیه دارند اما بعضاً برخی مجالس تعزیه با شکل و شیوه سنتی اجرای خود فاصله زیادی دارند که این مسئله یا ناشی از بدعت‌هایی است که معمولاً نسل جوان در این هنر و یا سایر گونه‌های نمایشی می‌گذارند و یا از کم‌تجربگی آنها و اینکه تا رسیدن به نقطه ایده‌آل برای یک اجرای سنتی تعزیه فاصله دارند، نشئت می‌گیرد.
ناصربخت تصریح کرد: نوآوری‌هایی که در زمینه ساختار تعزیه شاهد آن هستیم و مثلاً طراحی لباس و صحنه آن شبیه به تله‌تئاتر و یا تئاترهای روز جهان است تا اندازه زیادی به شبیه‌خوانی و هنر تعزیه لطمه وارد می‌کند و باید به گروه‌هایی که تصور می‌کنند همچنان در حال حفظ و حراست از تعزیه هستند گفت که آنچه آنها تولید و اجرا می‌کنند تعزیه نیست بلکه ملغمه‌ای از گونه‌های سنتی و مدرن نمایش است.
این مدرس تئاتر در ادامه گفت: مواردی هم دیده شده است که مثلاً روی سکویی گروهی در حال خواندن اشعاری منطبق با همان دستگاه موسیقی به کار رفته در تعزیه هستند و گروهی دیگر در پایین سکو به شکل بی‌کلام حرکات نمایشی را که تداعی‌گر روایت موجود در اشعار است، بازی می‌کنند، جالب اینکه نام چنین نمایشی را نیز تعزیه آن هم از نوع مدرن گذاشته‌اند که باید بگویم که تعزیه دارای فرم و ساختاری مشخص و سنتی است و با گذر زمان نمی‌توان آن را دستخوش تغییر کرد و اگر چنین شرایطی به وجود آید، نام این نمایش دیگر تعزیه نیست و بلکه نمایشی تلفیقی با موضوعی دینی است.
حرکت نمادین کاروان‌های عاشورایی در خیابان، شبیه‌خوانی نیست، شبیه‌سازی است
عضو هیئت امنای انجمن تعزیه ایرانیان افزود: حرکت نمایشی و نمادین کاروان‌های عاشورایی و اسرای دشت کربلا از جمله مواردی نمایشی آئینی است که مدتی در فصول مختلف مربوط به دو ماه محرم و صفر باب شده است و با توجه به نواخته شدن موسیقی و احتمالاً اشعاری که در دستگاه موسیقی خوانده می‌شود متأسفانه نام آن را نیز تعزیه گذاشته‌اند که البته بیشتر به کارناوال شبیه است؛ اطلاق نام تعزیه به چنین مراسم‌هایی اگر از جنبه تعزیت و سوگواری باشد بجاست و در غیراینصورت اگر مراد هنر تعزیه و شبیه‌خوانی است که باید گفت این اجرا منطبق با اصول حرفه‌ای شبیه‌خوانی نیست و باید نام آن را شبیه‌سازی گذاشت و نه تنها تحول و احیای تعزیه نیست بلکه عقب‌گرد به زمانی خیلی دور است که هنوز هنر تعزیه وجود خارجی نداشته است.
اولیاءخوان در دستگاه موسیقی، نسخه می‌خواند و اشقیاءخوان خارج از دستگاه موسیقی
ناصربخت در مورد ایراد برخی اشعار و محتوای نامتجانس در تعزیه به ایکنا گفت: نسخ تعزیه، اسنادی مشخص و معتبر با ویژگی‌های آشنا هستند که در مقام اولیاءخوان در دستگاه موسیقی خوانده شده و در مقام اشقیاءخوان خارج از دستگاه و با نوایی خشن؛ با این وجود به شکل سلیقه‌ای گردانندگان تعزیه نوحه‌ها و مراثی را نیز به فراخور زمان در اجرای خود استفاده می‌کنند؛ این مسئله اگر برای ایجاد فضای پرسوز و گداز در تعزیه و در راستای هدف اصلی تعزیه که می‌گوید ابکی و ابکا یعنی گریه کن و بگریان استفاده شود، مانعی ندارد اما از دیدگاه فنی و هنری به اصالت تعزیه لطمه وارد می‌کند.
وی در پایان در توضیح این مسئله که چرا اولیاءخوان در تعزیه در دستگاه موسیقی می خواند و اشقیاءخوان بیانش خارج از ریتم و دستگاه موسیقی است تأکید کرد: موسیقی آوایی آسمانی است، اولیاء و بزرگان دین از آنجا که انسان‌های آسمانی و روحانی بوده‌اند باید بیانی لطیف و برپایه موسیقی داشته باشند که تأثیر حسی و عقلانی آن بر مخاطب بیشتر است، از آن طرف اشقیاءخوان شخصیتی درنده‌خو و خشن دارد و بیان او که در اصطلاح تعزیه به آن «اشتلم» گفته می‌شود و باید اشتلم‌خوانی گونه‌ای ادا شود که برای مخاطب مشمئزکننده باشد.
وی ادامه داد: صرفنظر از این مراقبت و ذکر این مسئله که اغلب مجالس تعزیه در شرایط کنونی در سطحی رضایت‌بخش برگزار می‌شوند و شبیه‌خوانان سعی در تبعیت از اصول فنی و هنری تعزیه دارند اما بعضاً برخی مجالس تعزیه با شکل و شیوه سنتی اجرای خود فاصله زیادی دارند که این مسئله یا ناشی از بدعت‌هایی است که معمولاً نسل جوان در این هنر و یا سایر گونه‌های نمایشی می‌گذارند و یا از کم‌تجربگی آنها و اینکه تا رسیدن به نقطه ایده‌آل برای یک اجرای سنتی تعزیه فاصله دارند، نشئت می‌گیرد.
ناصربخت تصریح کرد: نوآوری‌هایی که در زمینه ساختار تعزیه شاهد آن هستیم و مثلاً طراحی لباس و صحنه آن شبیه به تله‌تئاتر و یا تئاترهای روز جهان است تا اندازه زیادی به شبیه‌خوانی و هنر تعزیه لطمه وارد می‌کند و باید به گروه‌هایی که تصور می‌کنند همچنان در حال حفظ و حراست از تعزیه هستند گفت که آنچه آنها تولید و اجرا می‌کنند تعزیه نیست بلکه ملغمه‌ای از گونه‌های سنتی و مدرن نمایش است.
این مدرس تئاتر در ادامه گفت: مواردی هم دیده شده است که مثلاً روی سکویی گروهی در حال خواندن اشعاری منطبق با همان دستگاه موسیقی به کار رفته در تعزیه هستند و گروهی دیگر در پایین سکو به شکل بی‌کلام حرکات نمایشی را که تداعی‌گر روایت موجود در اشعار است، بازی می‌کنند، جالب اینکه نام چنین نمایشی را نیز تعزیه آن هم از نوع مدرن گذاشته‌اند که باید بگویم که تعزیه دارای فرم و ساختاری مشخص و سنتی است و با گذر زمان نمی‌توان آن را دستخوش تغییر کرد و اگر چنین شرایطی به وجود آید، نام این نمایش دیگر تعزیه نیست و بلکه نمایشی تلفیقی با موضوعی دینی است.
حرکت نمادین کاروان‌های عاشورایی در خیابان، شبیه‌خوانی نیست، شبیه‌سازی است
عضو هیئت امنای انجمن تعزیه ایرانیان افزود: حرکت نمایشی و نمادین کاروان‌های عاشورایی و اسرای دشت کربلا از جمله مواردی نمایشی آئینی است که مدتی در فصول مختلف مربوط به دو ماه محرم و صفر باب شده است و با توجه به نواخته شدن موسیقی و احتمالاً اشعاری که در دستگاه موسیقی خوانده می‌شود متأسفانه نام آن را نیز تعزیه گذاشته‌اند که البته بیشتر به کارناوال شبیه است؛ اطلاق نام تعزیه به چنین مراسم‌هایی اگر از جنبه تعزیت و سوگواری باشد بجاست و در غیراینصورت اگر مراد هنر تعزیه و شبیه‌خوانی است که باید گفت این اجرا منطبق با اصول حرفه‌ای شبیه‌خوانی نیست و باید نام آن را شبیه‌سازی گذاشت و نه تنها تحول و احیای تعزیه نیست بلکه عقب‌گرد به زمانی خیلی دور است که هنوز هنر تعزیه وجود خارجی نداشته است.
اولیاءخوان در دستگاه موسیقی، نسخه می‌خواند و اشقیاءخوان خارج از دستگاه موسیقی
ناصربخت در مورد ایراد برخی اشعار و محتوای نامتجانس در تعزیه به ایکنا گفت: نسخ تعزیه، اسنادی مشخص و معتبر با ویژگی‌های آشنا هستند که در مقام اولیاءخوان در دستگاه موسیقی خوانده شده و در مقام اشقیاءخوان خارج از دستگاه و با نوایی خشن؛ با این وجود به شکل سلیقه‌ای گردانندگان تعزیه نوحه‌ها و مراثی را نیز به فراخور زمان در اجرای خود استفاده می‌کنند؛ این مسئله اگر برای ایجاد فضای پرسوز و گداز در تعزیه و در راستای هدف اصلی تعزیه که می‌گوید ابکی و ابکا یعنی گریه کن و بگریان استفاده شود، مانعی ندارد اما از دیدگاه فنی و هنری به اصالت تعزیه لطمه وارد می‌کند.
وی در پایان در توضیح این مسئله که چرا اولیاءخوان در تعزیه در دستگاه موسیقی می خواند و اشقیاءخوان بیانش خارج از ریتم و دستگاه موسیقی است تأکید کرد: موسیقی آوایی آسمانی است، اولیاء و بزرگان دین از آنجا که انسان‌های آسمانی و روحانی بوده‌اند باید بیانی لطیف و برپایه موسیقی داشته باشند که تأثیر حسی و عقلانی آن بر مخاطب بیشتر است، از آن طرف اشقیاءخوان شخصیتی درنده‌خو و خشن دارد و بیان او که در اصطلاح تعزیه به آن «اشتلم» گفته می‌شود و باید اشتلم‌خوانی گونه‌ای ادا شود که برای مخاطب مشمئزکننده باشد.
مرجع : ایکنا
