آئین‌های خراسانیان در ماه صفر و ایام شهادت امام رضا(ع) بررسی شد

رضا سلیمان‌نوری، کارشناس و پژوهشگر تاریخ و استاد دانشگاه علمی ـ کاربردی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مشهد شامگاه گذشته، ۱۷ آذرماه در سمینار بررسی آئین‌های خراسانیان در صفر در خصوص آئین‌های خراسانیان در ماه صفر به بحث و گفت‌وگو پرداخت.

وی با بیان اینکه خراسانیان در ماه صفر به خصوص شهادت امام رضا(ع) آئین‌های خاصی دارند که هرساله اجرا می‌شود، اظهار کرد: خراسانیان برای مراسم شهادت امام رضا(ع) سه آئین کلی دارند که به آئین حرم مطهررضوی، قرائت زیارت پیامبر(ص) از راه دور در حرم و خطبه‌خوانی ویژه شب شهادت امام رضا(ع) تقسیم می‌شود.

کارشناس ارشد ایران شناسی با اشاره به اینکه تولیت آستان قدس رضوی، امام جمعه مشهد، مقامات و کشوری و خانواده شهدا در مراسم خطبه‌خوانی در حرم امام رضا(ع) شرکت می‌کنند، افزود: این مراسم در شب شهادت امام رضا(ع) در صحن انقلاب اسلامی برگزار می‌شود.

وی ادامه داد: در آغاز خطبه‌خوانی شام شهادت امام رضا(ع) هنگام غروب آفتاب، خدام آستان قدس رضوی در جایگاه مخصوص خدام از چهارراه شهدا خطبه‌گویان یه حرکت در می‌آیند، بعد از لحظاتی در صفوفی منظم با حضور سایر اعضا به عزاداری در حرم مطهری رضوی می‌پردازند.

نوری با اشاره به برگزاری مراسم صبح شهادت امام رضا(ع) ابراز کرد: خدام در آسایشگاه خادمان مراسم خاص خود را اجرا می‌کنند، مراسمی در تالار آئینه‌ها نیز برگزار می‌شود، ضمن اینکه در هنگام شب نیز مراسم روشن کردن شمع در حرم امام رضا(ع) اجرا می‌شود که زائران می‌توانند در صحن کوثر از این مراسم بهره گیرند.

وی با بیان اینکه فردای شهادت امام رضا(ع) یعنی اول ربیع‌الاول نیز دو مراسم خاص در حرم مطهر رضوی اجرا می‌شود، ابراز کرد: پرچم روی گنبد امام رضا(ع) که از اول محرم تبدیل به مشکی شده بود، اولین روز ماه ربیع‌الاول تعویض می‌شود، این کار توسط خدام با سابقه بالای ۲۵ سال انجام می‌شود، همچنین باز تولید نقاره زنی نیز در این روز انجام می‌شود.

برنامه های هیئات عزاداری به مناسبت شهادت امام رضا(ع)

این پژوهشگر تاریخ با اشاره به اینکه یک هیئت بزرگ به نام هیئت متوسلین به امام حسن مجتبی(ع) وجود دارد که سایر دسته‌ها به عنوان زیرمجموعه این دسته در روز شهادت امام رضا(ع) به سمت حرم مطهر رضوی حرکت می‌کنند، گفت: مراسم گل‌مالی هیئت امام رضا(ع) ترک‌ها در مشهد نیز از برنامه‌های ویژه شهادت امام رضا(ع) است، همچنین هییت اردبیلی ها در روز دوم ربیع‌الاول یعنی سوم شهادت امام برای خداحافظی با تقدیم شاخه گل وارد حرم شده و با امام رضا(ع) خداحافظی کرده و به شهر خود باز می‌گردند.

وی به بحث شبیه خوانی شهادت امام رضا(ع) اشاره کرد و گفت: شبیه خوانی متحرک و ثابت در این ایام اجرا می‌شود که موضوع آن نوشیدن جام زهر توسط امام رضا(ع) است که کاشمری‌ها سابقه دیرینه در اجرای این مراسم دارند، همچنین آئین نمادین تشییع پیکر امام رضا(ع) توسط زنان نوغان از مسجد سنگی تا حرم ایشان برگزار می‌شود.

نوری با اشاره به اینکه به دلیل پیاده روی زائران به سمت حرم مطهر رضوی معمولا مراسم در شهرستان‌های اطراف مشهد کمتر اجرا می‌شود، ادامه داد: بر خلاف عاشورا و تاسوعای حسینی(ع) مراسم خاص به مناسبت شهادت امام رضا(ع) در شهرستان‌های اطراف مشهد کمتر دیده شده و بیشتر این مراسم در مسیر پیاده‌روی صورت می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه در گناباد مراسمی شبیه تشییع جنازه زنان نوغان اجرا می‌شود، ابراز کرد: آئین بیرق گردانی پرچم سرخ امام حسین(ع) و پرچم سبز علوی(ع) نیز در شهرستان‌های خراسان بزرگ انجام می‌شود، آئین سنگ‌زنی نیز در روستای درخ بیرجند وجود دارد که این مراسم را نیز در مناطق ترک‌نشین مانند زنجان و اردبیل داریم.

این کارشناس ارشد ایران شناسی به آئین الوداع و شب شام غریبان در طبس اشاره کرد و گفت: مردم به صورت دایره‌وار نزدیک حرم امامزاده موسی کاظم(ع) جمع شده و با زیارت برادر امام رضا(ع) عزاداری می‌کنند، مراسم روضه خوانی نیز در مقبره ملاهادی سبزواری در سبزوار انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه غذاهای مخصوصی آخر صفر توسط خراسانیان تهیه می‌شود، دیکچه، آش بلغور یا آش ابودردا، حلوای بربری و ... را از غذاهای مخصوص این ایام دانست.