کد مطلب : ۳۰۰۲۴
در تعزیت استاد تعزیه‌پژوه؛ مرحوم جابر عناصری
مسلم نادعلی زاده
وقتی خبر درگذشت استاد جابر عناصری را در یکی از شبکه‌های اجتماعی خواندم، بسیار متأثّر شدم و البتّه هنگامی که مطّلع گردیدم که پیکر آن محقّق فرزانه بنا بر وصیّت ایشان بدون اطّلاع‌رسانی و صرفاً با حضور محدود خانواده و برخی دوستانشان تشییع و به خاک سپرده شده است، افسوس خوردم؛ ولی چندان تعجّب نکردم. نام استاد عناصری برای علاقه‌مندان به فرهنگ عامّه و به خصوص تعزیه‌پژوهان آشنا بود و بدیهی است چنانکه اهل هنر و فرهنگ در جریان خبر درگذشتِ آن مرحوم قرار می‌گرفتند، تجلیلی شایسته و تشییعی باشکوه برگزار می‌شد و رسانه‌های مکتوب و شفاهی نیز بیش از این به انعکاس خبر یادشده و تمجید از آن استاد فقید می‌پرداختند؛ ولی سؤال اینجاست که چرا سهم اندیشمندان و اهل هنر در رسانه‌ها و مجامع این کشور، پس از مرگشان بیشتر از زمان حیاتشان است؟ و چرا قدردانیِ ما از هنرمندان و استادانِ درگذشته بیشتر است تا قدرشناسیِ ما از استادان و هنرمندانِ زنده و در قید حیات؟! و این داستان غم‌انگیز تا کی قرار است ادامه یابد؟
تا آنجا که نگارنده اطّلاع دارد، استاد عناصری در سال‌های اخیر از دو مسئله رنج می‌برد: رنج کوچک‌تر، بی‌مهری‌هایی بود که عدّه‌ای حق‌ناشناس در حقّ ایشان روا می‌داشتند و یکی از آن موارد را صاحب این نوشته از نزدیک شاهد بوده است. امّا رنج بزرگ‌ترِ آن استاد مرحوم از کاسبانی بود که بدون کسب صلاحیّت‌های لازم و بی سیر و سلوک در وادی تحقیق و نظر، به انتشار کتب و نگارش مقالاتی می‌پرداختند تا شهرتی به هم بزنند و با نفوذ و پُرروییِ خویش، اهل نظر را از میدان بیرون کنند؛ به خصوص در موضوع تعزیه‌ی بی‌پناه که استاد عناصری، آن را با گوشت و خون بدنش عجین می‌دید و ورود نااهلان را به عرصۀ پژوهش در این حوزه نمی‌پسندید و کاسبی کردن را بر خلاف مصالح هنر مذهبی و آیینی می‌دانست.
جابر عناصری، از خانوادۀ تعزیه بود و پدرش مرحوم علی عناصری از تعزیه‌خوانان بنام اردبیل به شمار می‌رفت. آن مرحوم مدارج دانشگاهی را طی کرده و عمری را در تحقیق و پژوهش گذرانده بود. آثارش در موضوع فرهنگ عامّه و علی‌الخصوص تعزیه، در خور توجّه است. اطّلاع دارم که برخی پژوهش‌هایش ناتمام مانده و اندوها که دیگر آن استاد دانشمند در میان ما نیست و افسوسا که آن پژوهش‌ها ناتمام خواهد ماند. فقدان امثال استاد عناصری، برای اهل تحقیق محسوس است و محروم شدن جامعۀ علمی از قلم و پژوهش‌های ایشان مایۀ افسوس.
زندگی و مرگ بعضی انسان‌ها در این عالَم تفاوت چندانی ندارد؛ ولی استاد عناصری از گروه دیگر بود. آنان که هر روز، هر ماه و هر سال انتظار می‌رود که یادداشتی، مقاله‌ای و کتابی از آنان انتشار یابد و گرهی گشوده گردد و مطلب مبهمی تبیین شود. اکنون آن استاد محقّق نیز از میان ما رفته و غریبانه تشییع شده و روی در نقاب خاک پوشانده است. آنان نیز که در حیاتش وی را آزردند و یاوه‌سرایی کردند، روزی خواهند رفت و ما نیز طعم مرگ را خواهیم چشید؛ ای کاش دیگران و آیندگان بر نبودنِ ما نیز افسوس خورند و توفیق آن را داشته باشیم که همچون استاد عناصری، خدماتی فرهنگی و مواریثی ارزشمند از خود بر جای بگذاریم. روح استاد، شاد و قرین رحمت حق باد!
تا آنجا که نگارنده اطّلاع دارد، استاد عناصری در سال‌های اخیر از دو مسئله رنج می‌برد: رنج کوچک‌تر، بی‌مهری‌هایی بود که عدّه‌ای حق‌ناشناس در حقّ ایشان روا می‌داشتند و یکی از آن موارد را صاحب این نوشته از نزدیک شاهد بوده است. امّا رنج بزرگ‌ترِ آن استاد مرحوم از کاسبانی بود که بدون کسب صلاحیّت‌های لازم و بی سیر و سلوک در وادی تحقیق و نظر، به انتشار کتب و نگارش مقالاتی می‌پرداختند تا شهرتی به هم بزنند و با نفوذ و پُرروییِ خویش، اهل نظر را از میدان بیرون کنند؛ به خصوص در موضوع تعزیه‌ی بی‌پناه که استاد عناصری، آن را با گوشت و خون بدنش عجین می‌دید و ورود نااهلان را به عرصۀ پژوهش در این حوزه نمی‌پسندید و کاسبی کردن را بر خلاف مصالح هنر مذهبی و آیینی می‌دانست.
جابر عناصری، از خانوادۀ تعزیه بود و پدرش مرحوم علی عناصری از تعزیه‌خوانان بنام اردبیل به شمار می‌رفت. آن مرحوم مدارج دانشگاهی را طی کرده و عمری را در تحقیق و پژوهش گذرانده بود. آثارش در موضوع فرهنگ عامّه و علی‌الخصوص تعزیه، در خور توجّه است. اطّلاع دارم که برخی پژوهش‌هایش ناتمام مانده و اندوها که دیگر آن استاد دانشمند در میان ما نیست و افسوسا که آن پژوهش‌ها ناتمام خواهد ماند. فقدان امثال استاد عناصری، برای اهل تحقیق محسوس است و محروم شدن جامعۀ علمی از قلم و پژوهش‌های ایشان مایۀ افسوس.
زندگی و مرگ بعضی انسان‌ها در این عالَم تفاوت چندانی ندارد؛ ولی استاد عناصری از گروه دیگر بود. آنان که هر روز، هر ماه و هر سال انتظار می‌رود که یادداشتی، مقاله‌ای و کتابی از آنان انتشار یابد و گرهی گشوده گردد و مطلب مبهمی تبیین شود. اکنون آن استاد محقّق نیز از میان ما رفته و غریبانه تشییع شده و روی در نقاب خاک پوشانده است. آنان نیز که در حیاتش وی را آزردند و یاوه‌سرایی کردند، روزی خواهند رفت و ما نیز طعم مرگ را خواهیم چشید؛ ای کاش دیگران و آیندگان بر نبودنِ ما نیز افسوس خورند و توفیق آن را داشته باشیم که همچون استاد عناصری، خدماتی فرهنگی و مواریثی ارزشمند از خود بر جای بگذاریم. روح استاد، شاد و قرین رحمت حق باد!
