کد مطلب : ۳۱۶۰۷
دیدگاه امام خمینی درباره اعتکاف/ ارائه تعریف مسجد جامع دشوار است
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین روحانی پور دزفولی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه گفت: «عَکَفَ» ریشه «اعتکاف» و به معنای پایبند بودن به چیزی و مدامت بر آن به قصد تعظیم و تقدیس آن و دارای جنبه‌های منفی و جنبه ارزشی است، همچنان که قرآن این تعبیر را برای بت‌پرستان و حضور مستمر آنان در کنار بت‌هایشان به کار برده است.
وی با بیان اینکه اعتکاف در تعریف شرعی آن همچنان که مرحوم امام خمینی (ره) در «تحریر الوسیله» و آیت‌الله العظمی حکیم در «منهاج الصالحین» بیان کرده‌اند که شخص به منظور عبادت، دست‌کم باید سه روز در مسجد متوقف شود، افزود: روزه گرفتن جزو لوازم اعتکاف است، بنابراین در روزهایی مانند عید فطر و عید قربان نمی‌توان معتکف شد و مسافر نیز نمی‌تواند اعتکاف به جای آورد.
نماینده آیت‌الله العظمی حکیم در تهران درباره رایج شدنِ اعتکاف در ماه رجب، خاطرنشان کرد: توصیه روایات به برگزاری اعتکاف در ماه مبارک رمضان به ویژه در دهه آخر این ماه است. امام صادق (ع) در این باره فرمودند: «کانَ رَسُولُ اللهِ (ص) إذا کانَ الْعَشْرُ الاَواخِرُ اِعْتَکَفَ فِی الْمَسْجِدِ وضربت لَهُ قُبَّةٌ مِنْ شَعْرٍ، وَشَمَّرَ الْمیزَرَ وَطَوی فِراشَهُ: همیشه این گونه بود که در دهة آخر [ماه رمضان] رسول خدا در مسجد معتکف می شد، خیمه ای از پشم برای او بر پا میکردند، و او پردهای می‌آویخت و بستر خواب را جمع می‌کرد» (وسایل الشیعه، کتاب صوم، باب اعتکاف، حدیث اول / وسائل الشیعه، ج۷، ص ۳۹۷، ح۱).
وی ادامه داد: این روایت نشان می‌دهد، اولا، معتکف شدن در ماه رمضان، جزو سیره حضرت محمد (ص) بود، ثانیا، پیامبر (ص) همیشه در زمان اعتکاف، عبادت می‌کرد. بنابراین نباید در روزهای اعتکاف مشغول سخن گفتن درباره دنیا بود. ثالثا معتکف شدن در سایر ایام سال از جمله ماه رجب، اشکالی ندارد. رابعا رایج شدن برخی امورات مذهبی مانند اعتکاف در زمان‌هایی مانند ماه رجب (که ماه ریزشِ رحمت الهی است) از باب عمومات، ایرادی ندارد بلکه فرصتی مناسب برای خودسازی و عبادت است.
وی درباره تعریف مسجد جامع که از شرایطِ برگزاری اعتکاف است، گفت: بعضی از مفاهیم مانند «مسجد جامع» قابل توسعه و تضییق هستند و عرف نیز تاحدودی این مفاهیم را معین و شرح می‌دهند. به دلیل توسعه شهرها و وجود چند مسجد در یک محله، تعریف مسجد جامع نیز تغییر کرده است درحالی که در گذشته بیشتر برنامه های مذهبی و مراسمات تحریم و حتی نماز جمعه در یک مسجد به عنوان «مسجد جامع» برگزار می‌شد. امروزه چنین مسجدی، مفهومی چندپهلو شده است درحالی در گذشته مساجدی مانند مسجد امام حسن عسکری (ع) در قم و مسجد مقدس جمکران، محل برگزاری مهم‌ترین برنامه‌های مذهبی و فرهنگی بوده‌اند. بنابراین امروزه ارایه یک تعریف جامع و مانع از مسجد جامع، دشوار است همچنان که برخی مساجد جامع به دلیل توسعه شهرها، اینک تخریب شده‌اند یا جامعیت گذشته را ندارند.
چهار مسجد اصلی محلِ اعتکاف
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه با بیان اینکه اصل اعتکاف در چهار مسجد است: مسجدالحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه و مسجد بصره، اضافه کرد: مراجع در رساله‌های علمیه تصریح دارند معتکف شدن در تمام شهر مکه که جزو حَرَم است، درست است. ضمنا حضرت علی (ع) در زمان خلافتشان در مسجد بصره، معتکف می‌شدند.
وی ادامه داد: مدت اعتکاف، سه روز است بنابراین انسان می‌تواند سه یا شش یا نه یا ۱۲ روز معتکف باشد که طی دو روز نخست (برای مثال روزهای اول و دوم یا چهارم و پنجم یا هفتم و هشتم) می‌تواند از حالت اعتکاف خارج شود، اما در روزهای سوم (سوم، ششم، نهم و ... ) نمی‌تواند زیرا اعتکاف بر او واجب می‌شود.
مسئول دفترِ تهران آیت‌الله العظمی حکیم درباره رایج‌شدن اعتکاف های دانش‌آموزی و دانش‌جویی طی سال‌های اخبر در ایران و برگزاری کلاس‌های تقویت درسی در آنها، خاطرنشان کرد: توصیه قرآن و روایات، عبادات و نیایش با خداوند و دوری از دعوا، مشاجره و سخن گفتن درباره امورات دنیوی و خرید و فروش است، با این وجود، طرح مباحث علمی مانند دروس رایج مدارس و دبیرستان ها، ایرادی ندارد.
وی با اشاره به سال‌های تبلیغ خود در کشورهای مختلف جهان مانند انگلیس، عراق، لبنان و ...، افزود: اعتکاف در سایر کشورها برگزار می‌شود و من در سال‌های تحصیل در حوزه علمیه نجف اشرف و حضور در کربلا، شاهد برگزاری این مراسم معنوی در شهرهای عراق به ویژه در ماه مبارک رمضان و قرائت مناجات حضرت امیرالمومنین (ع) بودم. من چندین بار در مسجد کوفه، معتکف شدم، همچنان که سایر روحانیون و طلاب، نیز مقید به اعتکاف در مسجد کوفه به ویژه در ماه مبارک رمضان هستند.
اعتکاف، اثر تربیتی دارد
روحانی پور دزفولی تصریح کرد: مرحوم امام خمینی (ره) در «تحریر الوسیله» و آیت‌الله العظمی حکیم در «منهاج الصالحین» اعتکاف را عبادت می‌دانند، بنابراین خودِ این عمل، اثر ارزشی و تربیتی دارد. البته اثر هر عمل معنوی و عبادی مانند اعتکاف با آلوده‌شدن به گناهان، از بین می‌رود.
وی با بیان اینکه علاقمندان می‌توانند درباره اطلاع دقیق‌تر از احکام اعتکاف به رساله‌های عملیه (کتاب روزه، باب اعتکاف) مراجعه نمایند، گفت: امیدوارم جوانان به جای انجام برخی رفتارها و برنامه‌های بی‌اثر و بی‌ثواب، در مساجد معتکف شوند و با راز و نیاز با خداوند متعال، قلب و روح خود را آماده دریافت فضائل معنوی در باقی سال به ویژه ماه مبارک رمضان کنند.
وی با بیان اینکه اعتکاف در تعریف شرعی آن همچنان که مرحوم امام خمینی (ره) در «تحریر الوسیله» و آیت‌الله العظمی حکیم در «منهاج الصالحین» بیان کرده‌اند که شخص به منظور عبادت، دست‌کم باید سه روز در مسجد متوقف شود، افزود: روزه گرفتن جزو لوازم اعتکاف است، بنابراین در روزهایی مانند عید فطر و عید قربان نمی‌توان معتکف شد و مسافر نیز نمی‌تواند اعتکاف به جای آورد.
نماینده آیت‌الله العظمی حکیم در تهران درباره رایج شدنِ اعتکاف در ماه رجب، خاطرنشان کرد: توصیه روایات به برگزاری اعتکاف در ماه مبارک رمضان به ویژه در دهه آخر این ماه است. امام صادق (ع) در این باره فرمودند: «کانَ رَسُولُ اللهِ (ص) إذا کانَ الْعَشْرُ الاَواخِرُ اِعْتَکَفَ فِی الْمَسْجِدِ وضربت لَهُ قُبَّةٌ مِنْ شَعْرٍ، وَشَمَّرَ الْمیزَرَ وَطَوی فِراشَهُ: همیشه این گونه بود که در دهة آخر [ماه رمضان] رسول خدا در مسجد معتکف می شد، خیمه ای از پشم برای او بر پا میکردند، و او پردهای می‌آویخت و بستر خواب را جمع می‌کرد» (وسایل الشیعه، کتاب صوم، باب اعتکاف، حدیث اول / وسائل الشیعه، ج۷، ص ۳۹۷، ح۱).
وی ادامه داد: این روایت نشان می‌دهد، اولا، معتکف شدن در ماه رمضان، جزو سیره حضرت محمد (ص) بود، ثانیا، پیامبر (ص) همیشه در زمان اعتکاف، عبادت می‌کرد. بنابراین نباید در روزهای اعتکاف مشغول سخن گفتن درباره دنیا بود. ثالثا معتکف شدن در سایر ایام سال از جمله ماه رجب، اشکالی ندارد. رابعا رایج شدن برخی امورات مذهبی مانند اعتکاف در زمان‌هایی مانند ماه رجب (که ماه ریزشِ رحمت الهی است) از باب عمومات، ایرادی ندارد بلکه فرصتی مناسب برای خودسازی و عبادت است.
وی درباره تعریف مسجد جامع که از شرایطِ برگزاری اعتکاف است، گفت: بعضی از مفاهیم مانند «مسجد جامع» قابل توسعه و تضییق هستند و عرف نیز تاحدودی این مفاهیم را معین و شرح می‌دهند. به دلیل توسعه شهرها و وجود چند مسجد در یک محله، تعریف مسجد جامع نیز تغییر کرده است درحالی که در گذشته بیشتر برنامه های مذهبی و مراسمات تحریم و حتی نماز جمعه در یک مسجد به عنوان «مسجد جامع» برگزار می‌شد. امروزه چنین مسجدی، مفهومی چندپهلو شده است درحالی در گذشته مساجدی مانند مسجد امام حسن عسکری (ع) در قم و مسجد مقدس جمکران، محل برگزاری مهم‌ترین برنامه‌های مذهبی و فرهنگی بوده‌اند. بنابراین امروزه ارایه یک تعریف جامع و مانع از مسجد جامع، دشوار است همچنان که برخی مساجد جامع به دلیل توسعه شهرها، اینک تخریب شده‌اند یا جامعیت گذشته را ندارند.
چهار مسجد اصلی محلِ اعتکاف
این استاد سطوح عالی حوزه علمیه با بیان اینکه اصل اعتکاف در چهار مسجد است: مسجدالحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه و مسجد بصره، اضافه کرد: مراجع در رساله‌های علمیه تصریح دارند معتکف شدن در تمام شهر مکه که جزو حَرَم است، درست است. ضمنا حضرت علی (ع) در زمان خلافتشان در مسجد بصره، معتکف می‌شدند.
وی ادامه داد: مدت اعتکاف، سه روز است بنابراین انسان می‌تواند سه یا شش یا نه یا ۱۲ روز معتکف باشد که طی دو روز نخست (برای مثال روزهای اول و دوم یا چهارم و پنجم یا هفتم و هشتم) می‌تواند از حالت اعتکاف خارج شود، اما در روزهای سوم (سوم، ششم، نهم و ... ) نمی‌تواند زیرا اعتکاف بر او واجب می‌شود.
مسئول دفترِ تهران آیت‌الله العظمی حکیم درباره رایج‌شدن اعتکاف های دانش‌آموزی و دانش‌جویی طی سال‌های اخبر در ایران و برگزاری کلاس‌های تقویت درسی در آنها، خاطرنشان کرد: توصیه قرآن و روایات، عبادات و نیایش با خداوند و دوری از دعوا، مشاجره و سخن گفتن درباره امورات دنیوی و خرید و فروش است، با این وجود، طرح مباحث علمی مانند دروس رایج مدارس و دبیرستان ها، ایرادی ندارد.
وی با اشاره به سال‌های تبلیغ خود در کشورهای مختلف جهان مانند انگلیس، عراق، لبنان و ...، افزود: اعتکاف در سایر کشورها برگزار می‌شود و من در سال‌های تحصیل در حوزه علمیه نجف اشرف و حضور در کربلا، شاهد برگزاری این مراسم معنوی در شهرهای عراق به ویژه در ماه مبارک رمضان و قرائت مناجات حضرت امیرالمومنین (ع) بودم. من چندین بار در مسجد کوفه، معتکف شدم، همچنان که سایر روحانیون و طلاب، نیز مقید به اعتکاف در مسجد کوفه به ویژه در ماه مبارک رمضان هستند.
اعتکاف، اثر تربیتی دارد
روحانی پور دزفولی تصریح کرد: مرحوم امام خمینی (ره) در «تحریر الوسیله» و آیت‌الله العظمی حکیم در «منهاج الصالحین» اعتکاف را عبادت می‌دانند، بنابراین خودِ این عمل، اثر ارزشی و تربیتی دارد. البته اثر هر عمل معنوی و عبادی مانند اعتکاف با آلوده‌شدن به گناهان، از بین می‌رود.
وی با بیان اینکه علاقمندان می‌توانند درباره اطلاع دقیق‌تر از احکام اعتکاف به رساله‌های عملیه (کتاب روزه، باب اعتکاف) مراجعه نمایند، گفت: امیدوارم جوانان به جای انجام برخی رفتارها و برنامه‌های بی‌اثر و بی‌ثواب، در مساجد معتکف شوند و با راز و نیاز با خداوند متعال، قلب و روح خود را آماده دریافت فضائل معنوی در باقی سال به ویژه ماه مبارک رمضان کنند.
