غالب علمای شیعه بر سلامت قیام مختار اتفاق دارند

چهاردهم ربیع الثانی سالروز قیام مختار به خونخواهی قیام امام حسین (ع) بود. حرکتی که اگرچه به خونخواهی شهدای کربلا صورت گرفت اما پرسش های بسیاری را هم گرداگرد این شخصیت تاریخی ایجاد کرد. آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگو با حجت الاسلام محمد هادی یوسفی غروی، کارشناس برجسته تاریخ اسلام است. حجت الاسلام یوسفی غروی، عضو کمیته مدارج علمی حوزه، عضو شورای کتاب مجمع جهانی اهل بيت، عضو انجمن تاريخ پژوهان كشور، عضو شورای برنامه ريزی رشته ی تخصصی تاريخ اسلام حوزه علمیه قم، عضو مجمع انديشه ی اسلامی (مجمع الفكر الاسلامي)، عضو کمیته حوزه ای فقه و مبانی حقوق، علوم قرآن و حدیث و ادبیات عرب است.

 

 

بعضی از شخصیت ها در طول تاریخ مورد وفاق و اتفاق هستند و کسی در آن ها اختلافی یا علامت استفهامی ندارد اما برخی از شخصیت ها این گونه نیستند و درباره آن ها بگو مگو و بحث وجود دارد که از آن جمله می توان به مختار ابن ابی عبید ثقفی است. البته در همین آغاز بحث بگویم که یکی از اشتباهات ما این است که گاه می بینیم که اسم مختار را مختار ابن ابی عبیده ثقفی می نویسند که صحیح نیست. در بحث رجال که به بررسی شخصیت های تاثیرگذار در اسلام و راویان اخبار می پردازد ما کتاب "قاموس الرجال" علامه شیخ محمدتقی شوشتری را داریم که آنجا هم به این بحث می پردازد.  خب اهل سنت همه به اتفاق مختار را یک خارجی یعنی خروج کننده بر خلیفه می دانند و میان مختار و هر خارجی دیگری که علیه خلیفه زمان خروج کرده است فرقی نمی گذارند و مختار را یکی از خوارج بر بنی امیه و حتی بدتر از برخی خوارج دیگر می دانند.

 

 

او را متهم می کنند که مختار مدعی وحی و نبوت بوده است و در این باره حدیثی را به پیامبر (ص)  نسبت می دهند که پیامبر (ص) می فرماید که دو نفر از قبیله ثقیف،  مُبیر یعنی منشا فساد و تباهی هستند و عده زیادی را گمراه می کنند. یکی از این دو را اهل تسنن به حجاج ابن یوسف ثقفی که از عمال بنی امیه بود و بیشترین خونریزی ها را در طول تاریخ اسلام انجام داد تطبیق می دهند و شخص دیگری که در حدیث منسوب به پیامبر (ص) مدعی هستند که پیامبر فرموده او از قبیله ثقیف و آدم کذاب و دروغگویی است تطبیق بر مختار ابن ابی عبید ثقفی می کنند.

 

 

اختلافاتی در این زمینه وجود دارد لذا چندین رساله از چند عالم شیعه برای مختار نوشته شده اما غالب شیعه یعنی 99 درصد بر این باور هستند و می شود گفت از رساله های علمای شیعه که درباره مختار نوشته شده برمی آید که جمله درصدد تنزیه مختار هستند. البته تعدد این رساله ها معنی اش این است که شخصیت مورد نظر مورد اختلاف است و علامت های استفهام درباره او وجود دارد  و توقف های آقایان بر روی مختار به معنای طرح آن علامت های استفهام و تهمت ها و جواب گفتن بر آن هاست.  در مجموع اما اگر ما بخواهیم همه این رساله ها و مکتوبات را بررسی کنیم به طور کلی می توان گفت که نظر اغلب علمای شیعه بر تنزیه مختار است و آنچه در میان مردم هم مشهور است بر همان تنزیه است و عامه مردم هم نظر مثبتی به او دارند چون به هر حال نظر عموم یا به تعبیری عوام، تابع خواص است. این یک قاعده بوده و غالبا در هر برهه ای از تاریخ و هر مکان و هر زمانی نظر عوام، تابع خواص آن مردم بوده است. البته در برخی از مقاطع تاریخی هم اتفاق افتاده که خواص نظری داشته اند و عوام، نظری دیگر.

 

همچنان که اشاره شد نظر غالب شیعه اعم از خواص و عوام بر تنزیه مختار است و آخرین عالم شیعی که رجال نوشته یعنی درباره شخصیت های تاریخی مخصوصا راویان اخبار ائمه یا ملحقین به آن ها تالیف داشته مرحوم آیت الله حاج سید ابوالقاسم خویی نجفی بوده که ایشان در 23 جلد و با مستدرکات 25 جلد  کتاب "معجم رجال الحدیث" را نگاشته اند که به ترتیب الفبا رجال راویان حدیث ائمه و ملحقین را بررسی کرده و در حرف میم به مختار ابن ابی عبید ثقفی پرداخته که راوی خبری از امیرالمومنین  یا ائمه علیهم السلام  بوده است. این عالم شیعی نیز در این کتاب جزو کسانی است که طرف مثبت مختار را گرفته و مختار را تنزیه و اکثر تهمت ها و علامت های استفهام را رد کرده و اخبارش را ضعیف و غیر قابل قبول و در آن سو مختار را اهل نجات دانسته است.

 

در یک کلمه به عنوان بررسی تاریخی روی هم رفته نمی توانیم تابع نظر اهل سنت باشیم که مختار را شخصی آتشی و اهل جهنم دانسته اند و قائل به هلاکت مختار بوده اند. شیعه قائل به این است که مختار اهل نجات است. البته معنای این سخن این نیست که مختار منزه از هر گونه علامت سوال و استفهامی باشد. مختار در میان شیعیان عراق که مرکزیت آن کوفه بود جزو کسانی است که به تعبیری شیعه سیاسی بودند. کسانی که بر سر دوراهی آل ابیطالب و آل ابی سفیان قرار داشتند. البته این ها در تصدی امور مسلمانان و اداره کشور، بنی امیه را بر آل علی ترجیح نمی دادند،  این معنای شیعه سیاسی است. البته وقتی کسی قائل به ترجیح سیاسی باشد معنای این حرف این است که به طریق اولی در بحث اعتقادات، آل علی را به بنی امیه هم ترجیح خواهد داد.