کد مطلب : ۳۲۵۴۳
چرا زمان دقیق شهادت دختر پیامبر (س) مشخص نیست؟
شهادت غریبانه حضرت زهرا سلام‌الله علیها در فاصله کمی از رحلت پدر گرامی‌شان اتفاق افتاده است؛ اما تاریخ دقیق شهادت ایشان در میان روایت‌های مورخان متفاوت است. منابع مختلف، تاریخ‌های متفاوتی را برای این روز اعلام کرده‌اند. ابوالفرج اصفهانی در اثر خود به نام مقاتل الطالبین، روایات متفاوت از مدت‌زمان حیات فاطمه زهرا سلام‌الله علیها بعد از وفات پیامبر صلی‌الله علیه و آله را برمی‌شمرد. او اشاره می‌کند که در منابع مختلف، کمترین زمان ذکرشده در این رابطه ۴۰ روز و بیشترین زمان هشت ماه است. با توجه به رحلت پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در بیست و هشتم صفر، بنا به روایت هفتادوپنج روز، در مورخه سیزدهم تا پانزدهم جمادی‌الاول، شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها است و این ایام را فاطمیه اوّل می‌خوانند؛ اما بنا به روایت نودوپنج روز، شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها در سوم تا پنجم جمادی‌الثانی است و این ایام را فاطمیه دوم می‌خوانند؛ بنابراین؛ ایام فاطمیه جمعاً ۶ روز می‌باشد، ۳ روز در ماه جمادی‌الاول و ۳ روز در ماه جمادی‌الثانی. فاطمیه اول از ۱۳ تا ۱۵ جمادی‌الاول است و فاطمیه دوم از سوم تا پنجم جمادی‌الثانی می‌باشد. این اختلاف روایات حتی در تقویم رسمی کشور نیز ثبت‌شده است؛ به‌نحوی‌که شیعیان عموماً دو روز را در سال به عزاداری ام ابیها می‌نشینند.
البته مبهم بودن تاریخ تولد و تاریخ وفات اختصاص به حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها و سایر امامان علیهم‌السلام،
البته مبهم بودن تاریخ تولد و تاریخ وفات اختصاص به حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها و سایر امامان علیهم‌السلام،
مبهم بودن تاریخ تولد و تاریخ وفات اختصاص به حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها و سایر امامان علیهم‌السلام، ندارد، بلکه خیلی از شخصیت‌های دیگر نیز این‌گونه می‌باشند، مثلاً درباره تاریخ تولد و وفات پیامبران و همین‌طور شخصیت‌هایی دیگر نیز این ابهام وجود دارد.
ندارد، بلکه خیلی از شخصیت‌های دیگر نیز این‌گونه می‌باشند، مثلاً درباره تاریخ تولد و وفات پیامبران و همین‌طور شخصیت‌هایی دیگر نیز این ابهام وجود دارد. ازجمله تاریخ ولادت رسول خدا که اهل سنت ۱۲ ربیع‌الاول، ولی شیعیان تاریخ ولادت حضرت را هفدهم ربیع‌الاول می‌دانند. تاریخ زندگینامه امامان هم از این امر مستثنا نیست.
کدام روایت صحیح است؟
در رابطه با نظر شیعه درباره‌ی این تاریخ، روایات صحیحی از ائمه‌ی اطهار ذکرشده است. ابوالفرج اصفهانی مبنای عقیده‌ی خود را حدیثی از امام باقر علیه السلام قرار داده است که می‌فرماید: زمان رحلت صدیقه کبری سلام‌الله علیها سه ماه بعد از رحلت پیامبر مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله بود.
همچنین مرحوم طبری در کتاب دلایل الامامه روایاتی از حضرت امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که حضرت می‌فرماید: حضرت صدیقه طاهره علیها سلام در ماه جمادی‌الآخر روز سه‌شنبه، سه روز از ماه گذشته در سال یازده هجری از دنیا رفتند؛ بنابراین روایات، زمان وفات صدیقه کبری، 95 روز بعد از رحلت پیامبر دانسته شده است.
اما روایات دیگری در منابع هست که این زمان را بیست روز کمتر و 75 روز می‌داند. مرحوم کلینی در کتاب خود روایتی از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است که می‌فرماید: توقف فاطمه سلام‌الله علیها در این دنیا پس از پدر گرامی‌اش ۷۵ روز بود.
علت اختلاف‌ها در زمان شهادت چیست؟
در این مورد می‌توان به چند عامل اشاره کرد که البته هرکدام از این موارد، نیاز به بحث تفصیلی و مجزایی دارد ولی ما به همین مقدار کوتاه بسنده می‌کنیم:
1- یکی از علل ابهام تاریخ ولادت و شهادت امامان علیه السلام، این است که در آن زمان وسایل ثبت و ضبط ـ مثل امروز ـ وجود نداشت تا به‌طور دقیق این مسائل را تدوین و ثبت کنند. با نبود اداره‌ی ثبت بعد از گذشت یک نسل، تاریخ از بین می‌رود و طبیعی است که به فراموشی سپرده شود.
2- باوجوداینکه علمای شیعه و سنی به خاطر شرایط خاص روزهای پس از رحلت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و شهادت و تدفین مخفیانه و شبانه حضرت زهرا سلام‌الله علیها روایت‌های مختلفی از تاریخ
کدام روایت صحیح است؟
در رابطه با نظر شیعه درباره‌ی این تاریخ، روایات صحیحی از ائمه‌ی اطهار ذکرشده است. ابوالفرج اصفهانی مبنای عقیده‌ی خود را حدیثی از امام باقر علیه السلام قرار داده است که می‌فرماید: زمان رحلت صدیقه کبری سلام‌الله علیها سه ماه بعد از رحلت پیامبر مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله بود.
همچنین مرحوم طبری در کتاب دلایل الامامه روایاتی از حضرت امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که حضرت می‌فرماید: حضرت صدیقه طاهره علیها سلام در ماه جمادی‌الآخر روز سه‌شنبه، سه روز از ماه گذشته در سال یازده هجری از دنیا رفتند؛ بنابراین روایات، زمان وفات صدیقه کبری، 95 روز بعد از رحلت پیامبر دانسته شده است.
اما روایات دیگری در منابع هست که این زمان را بیست روز کمتر و 75 روز می‌داند. مرحوم کلینی در کتاب خود روایتی از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است که می‌فرماید: توقف فاطمه سلام‌الله علیها در این دنیا پس از پدر گرامی‌اش ۷۵ روز بود.
علت اختلاف‌ها در زمان شهادت چیست؟
در این مورد می‌توان به چند عامل اشاره کرد که البته هرکدام از این موارد، نیاز به بحث تفصیلی و مجزایی دارد ولی ما به همین مقدار کوتاه بسنده می‌کنیم:
1- یکی از علل ابهام تاریخ ولادت و شهادت امامان علیه السلام، این است که در آن زمان وسایل ثبت و ضبط ـ مثل امروز ـ وجود نداشت تا به‌طور دقیق این مسائل را تدوین و ثبت کنند. با نبود اداره‌ی ثبت بعد از گذشت یک نسل، تاریخ از بین می‌رود و طبیعی است که به فراموشی سپرده شود.
2- باوجوداینکه علمای شیعه و سنی به خاطر شرایط خاص روزهای پس از رحلت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و شهادت و تدفین مخفیانه و شبانه حضرت زهرا سلام‌الله علیها روایت‌های مختلفی از تاریخ
کی از علل ابهام تاریخ ولادت و شهادت امامان علیه السلام، این است که در آن زمان وسایل ثبت و ضبط ـ مثل امروز ـ وجود نداشت تا به‌طور دقیق این مسائل را تدوین و ثبت کنند. با نبود اداره‌ی ثبت بعد از گذشت یک نسل، تاریخ از بین می‌رود و طبیعی است که به فراموشی سپرده شود.
شهادت آن حضرت ذکر کرده‌اند؛ اما شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین دلیل این اختلاف، شیوه نگارش و رسم‌الخط خاص آن زمان بوده است. در عرف، به دهه دوم جمادی‌الاول، از دهم تا بیستم جمادی‌الاول که بنا بر قول ۷۵ روز، شهادت آن بانوی بزرگوار در آن واقع‌شده است دهه فاطمیه اول و به دهه اول جمادی‌الثانی از اول تا دهم جمادی‌الثانی که طبق قول ۹۵ روز، شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها در آن واقع‌شده است، دهه فاطمیه دوم گفته می‌شود.
در نوشته‌های عربی قدیم از نقطه استفاده نمی‌شده است و کلیه‌ی حروف دارای نقطه نبودند، به همین خاطر اعداد «هفتاد»(سبعون) و «نود» (تسعون) در زبان عربی مانند هم نوشته می‌شده است که برای تاریخ نویسان دوره‌های بعد قابل‌تشخیص از هم نبوده است. بااین‌حال به نظر می‌رسد بر اساس روایت‌های مختلف مورخان شیعه، احتمال شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها در فاطمیه دوم یعنی ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر صلی‌الله علیه و آله بیشتر باشد. هرچند علما و بزرگان دینی توصیه به پاسداشت و عزاداری در هردو تاریخ داشته‌اند.
3- در آن زمان شخصیت نگاری چندان موردتوجه نبود، حال اینکه امروزه شخصیت نگاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد تا جایی که بعضی اشخاص، شخصیت نگاری را حرفه‌ی خود قرار داده‌اند و کتاب‌های مفصلی نیز در این رابطه نگاشته شده است.
4- در طول تاریخ برخی از حوادث مربوط به امامان دستخوش تحولات گردیده است، بدین معنا که برخی نمی‌گذاشتند تاریخ زندگی امامان به‌طور شفاف در تاریخ ثبت گردد. البته علت منع از نقل تاریخ زندگانی ائمه سلام‌الله علیهم اجمعین، کاملاً واضح است. این منع، انگیزه‌ی سیاسی داشته است. حتی از عزاداری برای ائمه نیز در برخی از عصرها جلوگیری به‌عمل‌آمده است. لذا وقتی حضرت زهرا سلام‌الله علیها در شهادت پدر بزرگوارشان رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله، گریه می‌کردند، خلفای جور، آن حضرت را از گریه و عزاداری منع کردند. چون می‌دانستند گریه‌های حضرت صدیقه سلام‌الله علیها، ماهیت شوم آن‌ها را آشکار خواهد کرد.
البته می‌توان گفت، اصل عزاداری در جامعه‌ی عرب، امر
در نوشته‌های عربی قدیم از نقطه استفاده نمی‌شده است و کلیه‌ی حروف دارای نقطه نبودند، به همین خاطر اعداد «هفتاد»(سبعون) و «نود» (تسعون) در زبان عربی مانند هم نوشته می‌شده است که برای تاریخ نویسان دوره‌های بعد قابل‌تشخیص از هم نبوده است. بااین‌حال به نظر می‌رسد بر اساس روایت‌های مختلف مورخان شیعه، احتمال شهادت حضرت زهرا سلام‌الله علیها در فاطمیه دوم یعنی ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر صلی‌الله علیه و آله بیشتر باشد. هرچند علما و بزرگان دینی توصیه به پاسداشت و عزاداری در هردو تاریخ داشته‌اند.
3- در آن زمان شخصیت نگاری چندان موردتوجه نبود، حال اینکه امروزه شخصیت نگاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد تا جایی که بعضی اشخاص، شخصیت نگاری را حرفه‌ی خود قرار داده‌اند و کتاب‌های مفصلی نیز در این رابطه نگاشته شده است.
4- در طول تاریخ برخی از حوادث مربوط به امامان دستخوش تحولات گردیده است، بدین معنا که برخی نمی‌گذاشتند تاریخ زندگی امامان به‌طور شفاف در تاریخ ثبت گردد. البته علت منع از نقل تاریخ زندگانی ائمه سلام‌الله علیهم اجمعین، کاملاً واضح است. این منع، انگیزه‌ی سیاسی داشته است. حتی از عزاداری برای ائمه نیز در برخی از عصرها جلوگیری به‌عمل‌آمده است. لذا وقتی حضرت زهرا سلام‌الله علیها در شهادت پدر بزرگوارشان رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله، گریه می‌کردند، خلفای جور، آن حضرت را از گریه و عزاداری منع کردند. چون می‌دانستند گریه‌های حضرت صدیقه سلام‌الله علیها، ماهیت شوم آن‌ها را آشکار خواهد کرد.
البته می‌توان گفت، اصل عزاداری در جامعه‌ی عرب، امر
ر نوشته‌های عربی قدیم از نقطه استفاده نمی‌شده است و کلیه‌ی حروف دارای نقطه نبودند، به همین خاطر اعداد «هفتاد»(سبعون) و «نود» (تسعون) در زبان عربی مانند هم نوشته می‌شده است که برای تاریخ نویسان دوره‌های بعد قابل‌تشخیص از هم نبوده است.
مرسومی نبوده است. کما اینکه الآن هم در کشورهای عربی که شیعه نیستند، عزاداری در کار نیست. لذا حضرت صادق علیه السلام در روایت‌های زیادی تأکید بر عزاداری بر وجود مقدس اباعبدالله الحسین علیه السلام می‌کنند. معلوم می‌شود مسئله‌ی عزاداری بر سیدالشهدا علیه السلام، یا نبوده و یا بسیار کمرنگ بوده که حضرت تأکید بر انجام آن می‌کردند. وقتی مسئله‌ی عزاداری و مجلس ختم و امثال‌ذلک در کار نباشد، به‌طور طبیعی، تاریخ و شهادت اهل‌بیت علیهم‌السلام، از یادها خواهد رفت و البته به‌طریق‌اولی، تاریخ موالید اهل‌بیت علیهم‌السلام هم به فراموشی سپرده خواهد شد.
5- از سوی دیگر برخی از آثار و منابع که ممکن است، تاریخ ولادت و شهادت امامان در آن‌ها ثبت و ضبط‌شده بود، از بین رفته و در اختیار ما نباشد. چون بسیاری از کتب شیعه در آتش سوخت و خاکستر شد.
6- یکی دیگر از علل اختلاف در نقل‌های تاریخی اختلاف در وجود روزشمارهای مختلف است. مثلاً بعضی از مورخین برحسب ماه شمسی و برخی برحسب ماه قمری و برخی برحسب ماه میلادی و برخی برحسب ماه‌های رومی، تاریخ‌نگاری کرده‌اند. لذا این اختلاف در نحوه تاریخ‌نگاری، موجب ایجاد نقل‌های تاریخی مختلف شده است.
7- از دیگر علل اختلاف در نقل‌های تاریخی می‌توان به وجود کذابین در هر عصر اشاره کرد کما اینکه در روایتی از امام معصوم علیه السلام واردشده که در زمان هرکدام از ما اهل‌بیت، یک کذاب وجود داشته که جعل کذب می‌کرده است؛ و هیچ بعدی ندارد که کذابین در مورد تاریخ ولادت و شهادت اهل‌بیت علیهم‌السلام هم جعل روایت کنند و دروغ‌پردازی کنند.
ولی درعین‌حال تاریخ زندگی امامان ما نسبت به بعضی از شخصیت‌ها دیگر روشن و شفاف‌تر است. بیشتر علمای شیعه درباره یک قول مربوط تاریخ تولد و شهادت امامان اتفاق‌نظر دارند، یعنی یک قول از شهرت بیشتری برخوردار می‌باشد. البته در این زمینه جای کار وجود دارد و می‌توان این نقل‌های تاریخی را جمع‌آوری و به‌گونه‌ای باهم جمع کرد کما اینکه فقهای ما روایات متعارض باب احکام را جمع‌آوری و به‌گونه‌ای باهم سازش داده‌اند.
5- از سوی دیگر برخی از آثار و منابع که ممکن است، تاریخ ولادت و شهادت امامان در آن‌ها ثبت و ضبط‌شده بود، از بین رفته و در اختیار ما نباشد. چون بسیاری از کتب شیعه در آتش سوخت و خاکستر شد.
6- یکی دیگر از علل اختلاف در نقل‌های تاریخی اختلاف در وجود روزشمارهای مختلف است. مثلاً بعضی از مورخین برحسب ماه شمسی و برخی برحسب ماه قمری و برخی برحسب ماه میلادی و برخی برحسب ماه‌های رومی، تاریخ‌نگاری کرده‌اند. لذا این اختلاف در نحوه تاریخ‌نگاری، موجب ایجاد نقل‌های تاریخی مختلف شده است.
7- از دیگر علل اختلاف در نقل‌های تاریخی می‌توان به وجود کذابین در هر عصر اشاره کرد کما اینکه در روایتی از امام معصوم علیه السلام واردشده که در زمان هرکدام از ما اهل‌بیت، یک کذاب وجود داشته که جعل کذب می‌کرده است؛ و هیچ بعدی ندارد که کذابین در مورد تاریخ ولادت و شهادت اهل‌بیت علیهم‌السلام هم جعل روایت کنند و دروغ‌پردازی کنند.
ولی درعین‌حال تاریخ زندگی امامان ما نسبت به بعضی از شخصیت‌ها دیگر روشن و شفاف‌تر است. بیشتر علمای شیعه درباره یک قول مربوط تاریخ تولد و شهادت امامان اتفاق‌نظر دارند، یعنی یک قول از شهرت بیشتری برخوردار می‌باشد. البته در این زمینه جای کار وجود دارد و می‌توان این نقل‌های تاریخی را جمع‌آوری و به‌گونه‌ای باهم جمع کرد کما اینکه فقهای ما روایات متعارض باب احکام را جمع‌آوری و به‌گونه‌ای باهم سازش داده‌اند.
