کد مطلب : ۳۲۷۷۷
به پژوهش در مداحی نگاه نازلی می شود/ اصل بنای مداحی برای اهل‌بیت است و باید در جایگاه خودش بماند
محدثه نعمتی/ دعبل: حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد کاظم شمس، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان قم در گفتگو با خبرنگار بنیاد دعبل خزاعی درباره وضعیت نشر و پژوهش های آیینی و مداحی گفت؛
از نظر شما مداحان چقدر بر دینداری مردم تاثیر دارند و این اثر گذاری را چطور تحلیل می کنید؟
اصل مداحی و آنچه به عنوان سابقه مداحی مطرح شده طبیعتا به عنوان ذکر مصائب اهل بیت (ع) است و ما عمده ترین مداحی و عزاداری را برای حضرت سیدالشهدا (ع) داریم که از سوی اهل بیت (ع) دستور موکد شده است.
ما در مداحی یک بحث شور و شعور داریم، و آن چیزی که مایه دوام دینداری و فهم دینی است، یادگرفتن اعتقادات و احکام درست است که مردم یاد بگیرند و به آن عمل کنند. چراکه انتقال پیام و معرفت ائمه اطهار (ع)، ضامن دینداری مردم است.
آنچه از آیات قرآن بر می آید با احساس و محبت کاملا عجین شده است و درمواردی ذکر مصیبت ائمه اطهار (ع) را آرام کننده دانسته‌اند، حتی یاد کردن در عبادات باعث لطافت قلب می شود و روح صیقل بیشتری پیدا می کند.
در واقع اگر کار مداحی در راه اهل بیت(ع) انجام شود، انسان را برای درک معارف الهی آماده می کند، چراکه کار نوحه و مداحی از طریق احساسات در بهترین حالت به مستمع منتقل می شود و زمینه‌های محبت را بیشتر می کند.
البته باید در نظر گرفت؛ اگر بنا باشد به مداحی اکتفا شود و بخواهیم مفاهیم دینی را از طریق مداحی اعلام کنیم، کفایت نمی کند و با جسارت می توان گفت در بعضی از مواقع تبدیل به مخدر هم می شود، اما اگر به عنوان نقطه‌ای شروع کننده و آشنایی قرار بدهیم زمینه پذیرش را فراهم کرده و سکویی برای انتقال معارف اهل بیت (ع) است.
به عنوان یک کارشناس فرهنگی آیا می توان گفت که پژوهش و نگاه علمی در حوزه مداحی و شعر و نوحه مورد غفلت قرار گرفته است؟
شاید در باور کسانی که باید در حوزه های دینی کار کنند، همیشه به سطح مباحث مداحی و رویکرد پژوهش و محتوایی نگاه نازلتری می شود و در سالهای اخیر کم توجهی بیشتری به آنها شده است، البته اگرچه ما بزرگان و شعرهای ارزشمندی در این عرصه داریم که شخصیت های علمی، مذهبی و فرهنگی والایی آن اشعار را سروده اند و آن شعر ها از محتوای بالایی برخوردار است. اما در حوزه مربوط به مصائب اهل بیت(ع) نگاه علمی نمی شود.
آیا امروز نگاه علمی به این حوزه می شود؟
نه! یکی از علت های اصلی اش هم این است که آن کسانی که باور دارند و میتوانند با توان علمی وارد این حوزه شوند، شاید کمتر به این زمینه می پردازند. البته از طرفی دیگر استفاده از جنبه های ابزاری است که ما در حوزه شعر آیینی به آن مبتلا شده ایم. به خصوص بعد از انقلاب مقداری این هجمه روی این جهت اثر داشته است.
ما در زمان هشت دفاع مقدس منوط به ضرورت و حماسه ای که خلق شده و انقلاب ما نیز برگرفته از عاشورا بود. ما باید در نظر داشته باشیم که اصل بنای مداحی برای اهل بیت (ع) است و باید در جایگاه خودش باشد و بماند.
مسیری که امروز به غلط می روند و شکلهای خاصی به خودش می گیرد و به دسته بندی های سیاسی می رسد، یعنی ما جهت گیری های سیاسی که داریم، چه در شعرها در قالب نوحه بیان میشود و نیز مداحان از این نگاه زاویه ای باز می کنند و وارد حوزه سیاست می شوند.
گفتنی است که همه این عناصر باعث دور شدن از محتوای شعر و نوحه می شود و همچنین وقتی مردم ایران علاقه مند به اهل بیت (ع) هستند اما مداح به همراه ذکر مصائب، خودش را درگیر مسائل جناحی می کند خواه ناخواه به روی مستمع تاثیر خواهد گذاشت و باعث رنجش می شود.
آثاری که در حوزه مداحی منتشر شده عموما بازاری و سطحی است. موافقید با این نظر؟ کم کاری از نویسنده است یا ناشر یا مشکل مخاطب است؟
ناشران معمولا دنبال بازار می گردد، اگرچه ناشر به دنبال فضای فرهنگی باشد، طبیعتا بازار و کشش به آن پاسخگو نیست. البته باید در نظر داشت که مصرف کنندگان بازار یکی هم مداحان و مستعمان هیئت ها هستند. نوع نوحه ها و به دنبال آن فعالیت ناشران به مذاق مصرف کننده باز می گردد.
برخی معتقدند این مخاطب است که سمت و سوی جلسات مذهبی و هیئت ها و محتوای آنها را مشخص می کند. نظر شما چیست؟
بحث تولید در فرهنگ و هنر مداحی نیز آنگونه است که براساس ذائقه مخاطب پیش می رود، اما مهم تولید کنندگانی مانند مداحان، شاعران و نویسندگانی هستند که آنها را به مستمع می رسانند. قطعا تولید کنندگان فرهنگی و هنری نباید بی تعهدی کنند.
از نظر شما نقش حکومت ها در هدایت و جهت دهی به هیئت ها چقدر است؟
به صورت طبیعی همه حکومت ها دوست دارند که اهداف خود را در افکار عمومی جامعه سوق بدهند و جزو مواردی است که جامعه با تبلیغات آن اهداف خودش را پیش می برد. درواقع نه تنها حکومت بلکه جریانهایی که در داخل جامعه وجود دارد تاثیرگذار هستند و حتی متولیان هیئت ها هم بر چگونگی برپایی هیات اثر می گذارند.
از نظر شما مداحان چقدر بر دینداری مردم تاثیر دارند و این اثر گذاری را چطور تحلیل می کنید؟
اصل مداحی و آنچه به عنوان سابقه مداحی مطرح شده طبیعتا به عنوان ذکر مصائب اهل بیت (ع) است و ما عمده ترین مداحی و عزاداری را برای حضرت سیدالشهدا (ع) داریم که از سوی اهل بیت (ع) دستور موکد شده است.
ما در مداحی یک بحث شور و شعور داریم، و آن چیزی که مایه دوام دینداری و فهم دینی است، یادگرفتن اعتقادات و احکام درست است که مردم یاد بگیرند و به آن عمل کنند. چراکه انتقال پیام و معرفت ائمه اطهار (ع)، ضامن دینداری مردم است.
آنچه از آیات قرآن بر می آید با احساس و محبت کاملا عجین شده است و درمواردی ذکر مصیبت ائمه اطهار (ع) را آرام کننده دانسته‌اند، حتی یاد کردن در عبادات باعث لطافت قلب می شود و روح صیقل بیشتری پیدا می کند.
در واقع اگر کار مداحی در راه اهل بیت(ع) انجام شود، انسان را برای درک معارف الهی آماده می کند، چراکه کار نوحه و مداحی از طریق احساسات در بهترین حالت به مستمع منتقل می شود و زمینه‌های محبت را بیشتر می کند.
البته باید در نظر گرفت؛ اگر بنا باشد به مداحی اکتفا شود و بخواهیم مفاهیم دینی را از طریق مداحی اعلام کنیم، کفایت نمی کند و با جسارت می توان گفت در بعضی از مواقع تبدیل به مخدر هم می شود، اما اگر به عنوان نقطه‌ای شروع کننده و آشنایی قرار بدهیم زمینه پذیرش را فراهم کرده و سکویی برای انتقال معارف اهل بیت (ع) است.
به عنوان یک کارشناس فرهنگی آیا می توان گفت که پژوهش و نگاه علمی در حوزه مداحی و شعر و نوحه مورد غفلت قرار گرفته است؟
شاید در باور کسانی که باید در حوزه های دینی کار کنند، همیشه به سطح مباحث مداحی و رویکرد پژوهش و محتوایی نگاه نازلتری می شود و در سالهای اخیر کم توجهی بیشتری به آنها شده است، البته اگرچه ما بزرگان و شعرهای ارزشمندی در این عرصه داریم که شخصیت های علمی، مذهبی و فرهنگی والایی آن اشعار را سروده اند و آن شعر ها از محتوای بالایی برخوردار است. اما در حوزه مربوط به مصائب اهل بیت(ع) نگاه علمی نمی شود.
آیا امروز نگاه علمی به این حوزه می شود؟
نه! یکی از علت های اصلی اش هم این است که آن کسانی که باور دارند و میتوانند با توان علمی وارد این حوزه شوند، شاید کمتر به این زمینه می پردازند. البته از طرفی دیگر استفاده از جنبه های ابزاری است که ما در حوزه شعر آیینی به آن مبتلا شده ایم. به خصوص بعد از انقلاب مقداری این هجمه روی این جهت اثر داشته است.
ما در زمان هشت دفاع مقدس منوط به ضرورت و حماسه ای که خلق شده و انقلاب ما نیز برگرفته از عاشورا بود. ما باید در نظر داشته باشیم که اصل بنای مداحی برای اهل بیت (ع) است و باید در جایگاه خودش باشد و بماند.
مسیری که امروز به غلط می روند و شکلهای خاصی به خودش می گیرد و به دسته بندی های سیاسی می رسد، یعنی ما جهت گیری های سیاسی که داریم، چه در شعرها در قالب نوحه بیان میشود و نیز مداحان از این نگاه زاویه ای باز می کنند و وارد حوزه سیاست می شوند.
گفتنی است که همه این عناصر باعث دور شدن از محتوای شعر و نوحه می شود و همچنین وقتی مردم ایران علاقه مند به اهل بیت (ع) هستند اما مداح به همراه ذکر مصائب، خودش را درگیر مسائل جناحی می کند خواه ناخواه به روی مستمع تاثیر خواهد گذاشت و باعث رنجش می شود.
آثاری که در حوزه مداحی منتشر شده عموما بازاری و سطحی است. موافقید با این نظر؟ کم کاری از نویسنده است یا ناشر یا مشکل مخاطب است؟
ناشران معمولا دنبال بازار می گردد، اگرچه ناشر به دنبال فضای فرهنگی باشد، طبیعتا بازار و کشش به آن پاسخگو نیست. البته باید در نظر داشت که مصرف کنندگان بازار یکی هم مداحان و مستعمان هیئت ها هستند. نوع نوحه ها و به دنبال آن فعالیت ناشران به مذاق مصرف کننده باز می گردد.
برخی معتقدند این مخاطب است که سمت و سوی جلسات مذهبی و هیئت ها و محتوای آنها را مشخص می کند. نظر شما چیست؟
بحث تولید در فرهنگ و هنر مداحی نیز آنگونه است که براساس ذائقه مخاطب پیش می رود، اما مهم تولید کنندگانی مانند مداحان، شاعران و نویسندگانی هستند که آنها را به مستمع می رسانند. قطعا تولید کنندگان فرهنگی و هنری نباید بی تعهدی کنند.
از نظر شما نقش حکومت ها در هدایت و جهت دهی به هیئت ها چقدر است؟
به صورت طبیعی همه حکومت ها دوست دارند که اهداف خود را در افکار عمومی جامعه سوق بدهند و جزو مواردی است که جامعه با تبلیغات آن اهداف خودش را پیش می برد. درواقع نه تنها حکومت بلکه جریانهایی که در داخل جامعه وجود دارد تاثیرگذار هستند و حتی متولیان هیئت ها هم بر چگونگی برپایی هیات اثر می گذارند.
