تشت زنی ماه رمضان در تربت حیدریه؛ سنتی فراموش شده

در خصوص چرایی به ورطه فراموشی کشیده شدن آیین و سنن باستانی دلایل زیادی می توان مطرح کرد، اما شاید یکی از شاخص ترین این علت ها تغییر سبک زندگی به واسطه رشد تکنولوژی و اخلاقیات جدید دانست.
یک پژوهشگر اجتماعی اهل تربت حیدریه در پیوند با موضوع ضمن بیان این که یکی از سنت های پسندیده در تربت حیدریه تشت زنی بود، به خبرنگار ایرنا گفت: این بدان معنا است که معمولا مردم برای بیدار کردن یکدیگر در وقت سحر، از صدای تشت، بشکه و بعدها از طبل یا دهل استفاده می کردند.
محمدرضا سالار مقدم افزود: اجرای سنت به این شکل بود که در هر محله یک یا دو نفر تشت به دست به پشت بامی بلند رفته و با نواختن آن، فرا رسیدن سحر را به دیگران اطلاع می دادند که البته امروزه تلفن جایگزین تشت و بشکه و طبل شده و برخی با زنگ تلفن دیگران را از خواب بیدار می کنند بدون اینکه مکالمه ای رد و بدل شود.

آیین شوخنی یا شب خوانی
وی در ادامه به مراسم آواز خوش سحرخوانی (شوخنی یا شب خوانی) اشاره و اظهار داشت: این آیین امروزه بیشتر در روستاهای تربت حیدریه به شکل های خاص و متنوع برگزار می شود و به این ترتیب است که فردی خوش صدا هنگام سحر به پشت بام رفته و با صدای بلند شروع به خواندن دعاهای متناسب با سحر می کند.

برپایی دوره ختم قرآن کریم
سالار مقدم که مدیر مسول هفته نامه نوید خراسان نیز هست، در ادامه به برپایی مجالس دوره و ختم قرآن اشاره کرد و گفت: از دیرباز و پس از افطار مردم هر محله در مسجد یا خانه ای گرد آمده و اقدام به قرائت قرآن می کردند و معمولا فردی که از همه به خواندن قرآن مسلط تر بود، هدایت چنین مجالسی را برعهده می گرفت.
وی افزود: این فرد کار نوبت دهی به افراد و غلط گیری را انجام می داد و بچه ها از این دوره های قرآن به دو دلیل فراگیری قرائت قرآن و دیگری بازی گوشی و استفاده از پذیرایی آخر جلسه، استقبال می کردند و در شب پایان ماه مبارک رمضان نیز بر دوره های قرآن شور و شعف خاصی حکم فرما بود.
سالار مقدم گفت: این بدان خاطر بود که در این شب مشخص می شد سوره توحید به چه کسی تعلق می گیرد و هر کسی که این سوره به او افتاده باشد باید با شیرینی و میوه از دیگران پذیرایی کند که خوشبختانه این سنت هنوز نیز در بین مردم تربت حیدریه وجود دارد.

سنت افطاری دادن
وی در بخش دیگری به سنت افطاری دادن اشاره کرد و افزود: معمولا خانواده های متمول برای فیض بردن بیشتر از ماه رمضان در این ماه یک یا چند بار افطاری می دهند و تعداد زیادی از آشنایان را برای صرف افطار دعوت می کنند.
سالار مقدم گفت: همینکه مردم صدای روح نواز ربنا را از رادیو یا تلویزیون می شنوند، می دانند باید خود را آماده باز کردن روزه کنند که بسیاری ابتدا چای می نوشند و بعد از اقامه نماز شروع به خوردن می کنند.
وی همچنین اظهار داشت: در قدیم قوت غالب مردم در وقت سحر، آبگوشت بود که هنوز نیز در بسیاری از روستاهای تربت حیدریه آبگوشت غذای اصلی سحر را تشکیل می دهد.

پخت نان جو
یک پژوهشگر محلی و کارشناس ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن نیز به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از سنت های مرسوم در تربت حیدریه، پخت نان جو در آستانه ایام شهادت حضرت امیرالمؤمنین(ع) است که در شب های قدر در بسیاری از خانه ها نان جو وجود دارد و در سفره های افطار خود نان جو همراه با ماست می خورند و عده ای نیز میزان بیشتری نان جو تهیه و در بین نمازگزاران مساجد توزیع می کنند.

جشن 27 ماه رمضان
آرزو علومی بایگی افزود: یکی دیگر از سنت های مردم خطه تربت حیدریه جشن 27 رمضان است که بر این اساس مردم در این شب که در واقع شب قتل ابن ملجم مرادی است، به برپایی جشن و شادی تا هنگام سحر، می پردازند و غذای خاص این شب نیز کله ‌پاچه‌ یا به اصطلاح محلی (سر سقط) است که وقت افطار و سحر میل می کنند.

آوازهای محلی
وی در بخش دیگری به معرفی پاره ای از آوازهای محلی ویژه ماه رمضان پرداخت که در قالب سحرخوانی یا مناجات سحری و یا شوخنی اجرا می شوند:
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند، گرد در و بام دوست پرواز کنند
هر جا که دری بود به شب می بندند، الا در دوست را که شب باز کنند

طلوع صبح خندان است برخیز، همه عالم گلستان است برخیز
تو در خواب و رفیقانت رفتند، ره دور و بیابان است برخیز

صبح است خدایا به تو می گویم راز، ای خالق ذوالجلال، ای بنده نواز
هر کس که به درگاه تو آید به نیاز، نومید ز درگاه تو کی گردد باز

ای آنکه به ملک خویش پاینده تویی، از ظلمت شب صبح نماینده تویی
درهای امید بر رخ ما بسته شده، بگشای خدایا که گشاینده تویی