کد مطلب : ۳۳۱۸۶
حجت الاسلام دکتر حمید پارسانیا
امام حسین (ع) و رسوایی بنی امیه
استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به واکنش امامان شیعه (ع) به تحریفات زمانه اشاره کرد و گفت: قیام امام حسین (ع) و قیام‌های بعد از آن نقش مهمی در رسوایی تحریفات سیاسی و دینی حاکمیت داشتند. این یکی از اقداماتی بود که توسط اهل بیت (ع) در عرصه فرهنگ عمومی انجام شد. قدم بعدی زیر سؤال بردن مشروعیت امویان بود که موجب شد بنی امیه با بحران مشروعیت مواجه شود. این وضعیت موجب شد تا بنی عباس با تکیه به شعار حمایت از آل الله، قدرت را به دست گیرند.
پارسانیا با بیان اینکه دوران عباسیان نه تنها از دوره امویان بهتر نبود، بلکه مواضع بدتری علیه فرهنگ اسلامی اتخاذ کردند، گفت: وقتی بنی امیه به حکومت رسید تلاش کرد تا نوعی پوشش اسلامی برای کارهای خود درست کند، جعل حدیث بخشی از کار آن‌ها بود، جهت گیری این احادیث به گونه‌ای بود که قدرت عباسیان را توجیه کند. وی با اشاره به سیاست منع خردورزی در حکومت عباسیان اظهار گرد: در راستای این سیاست فرقه «عثمانی» را که در دوره بنی امیه پایه گذاری شده بود را به صورت تعدیل شده در قالب فرقه‌های ظاهر گرایانه و اهل حدیث در آوردند. آن‌ها قائل به قداست خلیفه بودند.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) به موضع گیری امام صادق (ع) در برابر این سیاست‌ها اشاره کرد و گفت: در حالی که عباسیان تلاش می‌کردند، مشروعیت خود را حفظ کنند، صادقین (ع) تلاش کردند تا مشروعیت آن‌ها را زیر سؤال ببرند.
استاد دانشگاه تهران غنا بخشی به فرهنگ اسلامی را وظیفه امام صادق (ع) در برابر عباسیان عنوان کرد و افزود: غنا بخشی به فرهنگ اسلامی، مرجعیت وحی در تعالیم دینی، آموزش نقل احادیث و مقابله با مکتب ظاهرگرایان برای عمق بخشی به مباحث دینی و علمی اسلامی از اقدامات امام صادق (ع) در این ایام بود.
دکتر پارسانیا موضع‌گیری امام را مقابله جدی با تهاجم فرهنگی دانسته و تصریح کرد: نمی‌توانیم این اقدام فرهنگی امام صادق (ع) را در حد یک جهت گیری سیاسی تقلیل دهیم. همانطور که خطبه‌های امیرالمؤمنین (ع) را که دوره خلافت ایشان بیان شده است، نمی‌توانیم به بیاناتی که صرفا محتوای سیاسی دارد، تقلیل دهیم زیرا هدف این خطبه‌ها غنا بخشی به حوزه‌های معرفتی نسل‌هایی است که در آینده از دل فرهنگ اسلامی بیرون می‌آیند. وی تأکید کرد: این جریان فرهنگی که مولا علی (ع) راه اندازی کردند در دوره صادقین (ع) فرصت مخاطب سازی یافت و در بین جوانان و نخبگان جامعه جایگاه واقعی خودش را پیدا کرد.
فعالیت‌های فکری و فرهنگی ائمه معصومین (ع):
دکتر پارسانیا با بیان اینکه حوزه‌ای که امام صادق (ع) در مدینه ایجاد کردند، نقش تعیین کننده‌ای برای جریان‌های فرهنگی و فکری داشت، گفت: دانشگاه جعفری توانست آن جریان‌های پراکنده فکری را از آسیب‌های جدی نجات دهد و به اصلاح آن‌ها بپردازد. در این حوزه تنها شیعیان خاص امام حضور ندارند، بلکه پیروان مکاتب دیگر فکری جامعه نیز در این جلسات درس حاضر می‌شدند و از تعالیم آن حضرت بهره‌مند می‌شدند.
وی افزود: نقشی که امام (ع) در این مقطع تاریخی انجام دادند، جریان گسترده و عمیق فرهنگی را ایجاد کرد که بنی عباس نمی‌توانست نسبت به آن بی تفاوت باشد بنابراین ناگزیر از تدبیر در برابر این جریان فرهنگی شیعی بودند. آنچه عباسیان در برابر فرهنگ شیعی انجام دادند شبیه عملکرد امویان با آموزه‌های نبوی است، با این تفاوت که مقابله بنی امیه وسیعتر و ساده‌تر بود و در دوره بنی عباس پیچیده‌تر.
استاد دانشگاه باقرالعلوم به اقدامات متقابل عباسیان علیه امام صادق (ع) اشاره کرده و گفت: بخشی از این فعالیت‌ها علیه معارف ناب شیعی توسط کسانی صورت گرفت که در محضر معصومین (ع) آموزش دیده بودند. اگر امام (ع) در حوزه عقاید مسایل کلامی را بیان می‌کرد، سعی می‌کردند در برابر این کلام، کلام دیگری را تقویت کنند و یا اگر فقه و استنباط فقهی را به عنوان یک روش آموزش می‌دادند آن‌ها سعی در ایجاد، تقویت و بسط یک جریان فقهی در عرض آموزه‌های فقهی امام داشتند. بنی عباس سعی می‌کرد تا از این طریق موقعیت علمی و معرفتی اهل بیت (ع) را کنترل کنند.
تلاش امام صادق (ع) برای حفظ و احیای سنت نبوی:
دکتر حمید پارسانیا به نگاه‌های متفاوتی که به جریان علمی امام صادق (ع) در دنیای اسلام و غیر آن وجود دارد، اشاره کرده و افزود: مستشرقین نسبت به مفاهیم اسلامی و موقعیت اهل بیت (ع) بر اساس مبادی هستی شناسی و معرفت شناسی خودشان که رویکردی سکولار است، می‌اندیشیند. در فضای فکری آن‌ها زندگی انسان در چارچوب مسایل دنیوی ترسیم می‌شود؛ این تفکر باعث می‌شود اقدام امام یک عمل زمینی دیده شود.
در حالی که ما بر اساس نگاه توحیدی معتقد هستیم که پیامبر و امام از نعمت‌های الهی خداوند هستند. آن‌ها آمده‌اند تا زندگی بشر را که از یک نگاه معنایی سکولار شکل گرفته در هم بشکنند و قوه معنایی جدیدی ارایه کنند. وی ادامه داد: ما بیش از این از آن‌ها انتظار نداریم چون این مشکل تاریخ‌نگاری انسان مدرن است. انسان مدرن به تفسیر دنیوی تاریخ ادیان می‌پردازد. مستشرقان پیشینه معنوی بشر را با تفکر دنیوی بازخوانی می‌کنند. غربی‌ها این کار را با تاریخ خود کردند و پس از آن این دیدگاه را درباره تاریخ اسلام هم به کار می‌برند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به تلاش امام صادق (ع) برای حفظ و احیای سنت نبوی اشاره کرد و گفت: امام صادق (ع) در نزاع بین امویان و عباسیان، مفاهیم کلیدی بنیادی قرآنی را که با توطئه بنی امیه و در راستای اهداف سیاسی آن‌ها به انزوا رفته بود، تحکیم و تثبیت کردند به گونه‌ای که هم تحریف را کنار زدند و هم زمینه تحریفات بعدی را کمرنگ نمودند. دغدغه اصلی امام فرهنگ و معارف اسلامی است و البته این فرهنگ ناب آثار خودش را در عرصه سیاست به دنبال دارد.
پارسانیا مکتب فرامذهبی جعفری را فرصتی برای گفت و گوی بین المذاهبی و بین الادیانی دانسته و اظهار کرد: حضور دانشجویانی از همه مذاهب و ادیان و ملیت‌ها زمینه ساز و الگوی وحدت فرهنگی در ادوار تاریخ اسلام و جهان شد. امام (ع) به تعلیم مسایل اعتقادی می‌پرداخت و توحید مفضل را املا کرد، تا با یک روش عقلی از مفاهیم دینی دفاع و از ظرفیت‌های عقلی بشر استفاده کند.
امام در همین کتاب برای بیان توحید به آنچه ارسطو بیان کرده که از وحدت صنع به وحدت صانع پی می‌برد، هم اشاره می‌کند. این به ما نشان می‌دهد که نحوه استفاده ما از ذخایر عقلانی بشر چگونه باید باشد و از طرف دیگر با آموزش فقهی شیوه استفاده از نقل را در جامعه نهادینه و مرجعیت نقل را تثبیت می‌کنند بدون آنکه در دام جریان‌های افراطی و تفریطی گرفتار شود.
استاد دانشگاه تهران تکثر فرهنگی دوران معاصر را نیازمند بهره‌مندی از الگوبرداری از روش علمی امام صادق (ع) دانست و گفت: در جهان معاصر به نحو شدیدی با جریان‌های فکری و پدیده‌های نوظهور فرهنگی روبه‌رو هستیم. امروز متاسفانه امت اسلام در موضع ضعف قرار دارد و این باعث می‌شود تا فرهنگ‌های غیر اسلامی با استفاده از حاشیه‌ها و جاذبه‌های سیاسی در مقابل فرهنگ اسلامی قرار بگیرد. مدل عملکرد امام صادق (ع) برای مصونیت بخشی به فرهنگ اسلامی باید الگویی برای نخبگان جهان اسلام باشد.
پارسانیا با بیان اینکه دوران عباسیان نه تنها از دوره امویان بهتر نبود، بلکه مواضع بدتری علیه فرهنگ اسلامی اتخاذ کردند، گفت: وقتی بنی امیه به حکومت رسید تلاش کرد تا نوعی پوشش اسلامی برای کارهای خود درست کند، جعل حدیث بخشی از کار آن‌ها بود، جهت گیری این احادیث به گونه‌ای بود که قدرت عباسیان را توجیه کند. وی با اشاره به سیاست منع خردورزی در حکومت عباسیان اظهار گرد: در راستای این سیاست فرقه «عثمانی» را که در دوره بنی امیه پایه گذاری شده بود را به صورت تعدیل شده در قالب فرقه‌های ظاهر گرایانه و اهل حدیث در آوردند. آن‌ها قائل به قداست خلیفه بودند.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) به موضع گیری امام صادق (ع) در برابر این سیاست‌ها اشاره کرد و گفت: در حالی که عباسیان تلاش می‌کردند، مشروعیت خود را حفظ کنند، صادقین (ع) تلاش کردند تا مشروعیت آن‌ها را زیر سؤال ببرند.
استاد دانشگاه تهران غنا بخشی به فرهنگ اسلامی را وظیفه امام صادق (ع) در برابر عباسیان عنوان کرد و افزود: غنا بخشی به فرهنگ اسلامی، مرجعیت وحی در تعالیم دینی، آموزش نقل احادیث و مقابله با مکتب ظاهرگرایان برای عمق بخشی به مباحث دینی و علمی اسلامی از اقدامات امام صادق (ع) در این ایام بود.
دکتر پارسانیا موضع‌گیری امام را مقابله جدی با تهاجم فرهنگی دانسته و تصریح کرد: نمی‌توانیم این اقدام فرهنگی امام صادق (ع) را در حد یک جهت گیری سیاسی تقلیل دهیم. همانطور که خطبه‌های امیرالمؤمنین (ع) را که دوره خلافت ایشان بیان شده است، نمی‌توانیم به بیاناتی که صرفا محتوای سیاسی دارد، تقلیل دهیم زیرا هدف این خطبه‌ها غنا بخشی به حوزه‌های معرفتی نسل‌هایی است که در آینده از دل فرهنگ اسلامی بیرون می‌آیند. وی تأکید کرد: این جریان فرهنگی که مولا علی (ع) راه اندازی کردند در دوره صادقین (ع) فرصت مخاطب سازی یافت و در بین جوانان و نخبگان جامعه جایگاه واقعی خودش را پیدا کرد.
فعالیت‌های فکری و فرهنگی ائمه معصومین (ع):
دکتر پارسانیا با بیان اینکه حوزه‌ای که امام صادق (ع) در مدینه ایجاد کردند، نقش تعیین کننده‌ای برای جریان‌های فرهنگی و فکری داشت، گفت: دانشگاه جعفری توانست آن جریان‌های پراکنده فکری را از آسیب‌های جدی نجات دهد و به اصلاح آن‌ها بپردازد. در این حوزه تنها شیعیان خاص امام حضور ندارند، بلکه پیروان مکاتب دیگر فکری جامعه نیز در این جلسات درس حاضر می‌شدند و از تعالیم آن حضرت بهره‌مند می‌شدند.
وی افزود: نقشی که امام (ع) در این مقطع تاریخی انجام دادند، جریان گسترده و عمیق فرهنگی را ایجاد کرد که بنی عباس نمی‌توانست نسبت به آن بی تفاوت باشد بنابراین ناگزیر از تدبیر در برابر این جریان فرهنگی شیعی بودند. آنچه عباسیان در برابر فرهنگ شیعی انجام دادند شبیه عملکرد امویان با آموزه‌های نبوی است، با این تفاوت که مقابله بنی امیه وسیعتر و ساده‌تر بود و در دوره بنی عباس پیچیده‌تر.
استاد دانشگاه باقرالعلوم به اقدامات متقابل عباسیان علیه امام صادق (ع) اشاره کرده و گفت: بخشی از این فعالیت‌ها علیه معارف ناب شیعی توسط کسانی صورت گرفت که در محضر معصومین (ع) آموزش دیده بودند. اگر امام (ع) در حوزه عقاید مسایل کلامی را بیان می‌کرد، سعی می‌کردند در برابر این کلام، کلام دیگری را تقویت کنند و یا اگر فقه و استنباط فقهی را به عنوان یک روش آموزش می‌دادند آن‌ها سعی در ایجاد، تقویت و بسط یک جریان فقهی در عرض آموزه‌های فقهی امام داشتند. بنی عباس سعی می‌کرد تا از این طریق موقعیت علمی و معرفتی اهل بیت (ع) را کنترل کنند.
تلاش امام صادق (ع) برای حفظ و احیای سنت نبوی:
دکتر حمید پارسانیا به نگاه‌های متفاوتی که به جریان علمی امام صادق (ع) در دنیای اسلام و غیر آن وجود دارد، اشاره کرده و افزود: مستشرقین نسبت به مفاهیم اسلامی و موقعیت اهل بیت (ع) بر اساس مبادی هستی شناسی و معرفت شناسی خودشان که رویکردی سکولار است، می‌اندیشیند. در فضای فکری آن‌ها زندگی انسان در چارچوب مسایل دنیوی ترسیم می‌شود؛ این تفکر باعث می‌شود اقدام امام یک عمل زمینی دیده شود.
در حالی که ما بر اساس نگاه توحیدی معتقد هستیم که پیامبر و امام از نعمت‌های الهی خداوند هستند. آن‌ها آمده‌اند تا زندگی بشر را که از یک نگاه معنایی سکولار شکل گرفته در هم بشکنند و قوه معنایی جدیدی ارایه کنند. وی ادامه داد: ما بیش از این از آن‌ها انتظار نداریم چون این مشکل تاریخ‌نگاری انسان مدرن است. انسان مدرن به تفسیر دنیوی تاریخ ادیان می‌پردازد. مستشرقان پیشینه معنوی بشر را با تفکر دنیوی بازخوانی می‌کنند. غربی‌ها این کار را با تاریخ خود کردند و پس از آن این دیدگاه را درباره تاریخ اسلام هم به کار می‌برند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به تلاش امام صادق (ع) برای حفظ و احیای سنت نبوی اشاره کرد و گفت: امام صادق (ع) در نزاع بین امویان و عباسیان، مفاهیم کلیدی بنیادی قرآنی را که با توطئه بنی امیه و در راستای اهداف سیاسی آن‌ها به انزوا رفته بود، تحکیم و تثبیت کردند به گونه‌ای که هم تحریف را کنار زدند و هم زمینه تحریفات بعدی را کمرنگ نمودند. دغدغه اصلی امام فرهنگ و معارف اسلامی است و البته این فرهنگ ناب آثار خودش را در عرصه سیاست به دنبال دارد.
پارسانیا مکتب فرامذهبی جعفری را فرصتی برای گفت و گوی بین المذاهبی و بین الادیانی دانسته و اظهار کرد: حضور دانشجویانی از همه مذاهب و ادیان و ملیت‌ها زمینه ساز و الگوی وحدت فرهنگی در ادوار تاریخ اسلام و جهان شد. امام (ع) به تعلیم مسایل اعتقادی می‌پرداخت و توحید مفضل را املا کرد، تا با یک روش عقلی از مفاهیم دینی دفاع و از ظرفیت‌های عقلی بشر استفاده کند.
امام در همین کتاب برای بیان توحید به آنچه ارسطو بیان کرده که از وحدت صنع به وحدت صانع پی می‌برد، هم اشاره می‌کند. این به ما نشان می‌دهد که نحوه استفاده ما از ذخایر عقلانی بشر چگونه باید باشد و از طرف دیگر با آموزش فقهی شیوه استفاده از نقل را در جامعه نهادینه و مرجعیت نقل را تثبیت می‌کنند بدون آنکه در دام جریان‌های افراطی و تفریطی گرفتار شود.
استاد دانشگاه تهران تکثر فرهنگی دوران معاصر را نیازمند بهره‌مندی از الگوبرداری از روش علمی امام صادق (ع) دانست و گفت: در جهان معاصر به نحو شدیدی با جریان‌های فکری و پدیده‌های نوظهور فرهنگی روبه‌رو هستیم. امروز متاسفانه امت اسلام در موضع ضعف قرار دارد و این باعث می‌شود تا فرهنگ‌های غیر اسلامی با استفاده از حاشیه‌ها و جاذبه‌های سیاسی در مقابل فرهنگ اسلامی قرار بگیرد. مدل عملکرد امام صادق (ع) برای مصونیت بخشی به فرهنگ اسلامی باید الگویی برای نخبگان جهان اسلام باشد.
مرجع : کرب و بلا
