کد مطلب : ۳۳۲۳۵
استادیار علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی
اهتمام امام‌رضا (ع) به زنده نگاه داشتن شعائر حسینی
با توجه به اینکه در ایام ولادت امام رضا علیه‌السلام قرار داریم و جنابعالی از اساتید برجسته حدیث در شهر مقدس مشهد هستید به همین تناسب بفرمایید اهمیت زیارت مشاهد مشرفه و اماکن مقدس در روایات مکتب اهل بیت چگونه است و چه اهمیت و نتایجی در پی دارد؟ و آیا احادیث و روایاتی که اهمیت زیارت امام رضا علیه‌السلام را گوشزد نموده و به شکل کلی سازندگی فرهنگی زیارت مشاهد مشرفه را مورد تاکید قرار داده باشد در اختیار داریم؟
سلام علیکم. اللهم صل علی علی‌بن‌موسی الرضا المرتضی...
ولادت امام رضا علیه‌السلام را خدمت همه دوستان این امام مهربان و رحیم در هر جای عالم که هستند تبریک عرض می‌کنم. امام علی‌بن‌موسی الرضا به عنوان یکی از امامان اهل بیت علیهم السلام جایگاه ویژه‌ای به لحاظ موقعیت زمانی در بین امامان معصوم داشته‌اند به این معنا که شرایط چنین شکل گرفته بود که بر اساس مبارزات اجداد طاهرینشان و امامزادگان عظیم در گوشه و کنار جهان اسلام زمینه‌ای فراهم شده بود برای روی آوردن و اقبال مردم به اهل بیت.
مامون به عنوان یک سیاستمدار زیرک یا به عبارتی پر شیطنت به اقبال افکار عمومی و توجه مردم به امام رضا علیه‌السلام و ارادت آنان اشراف داشت و به همین جهت امام رضا علیه‌السلام را به خراسان که آن موقع مرکز حکومت و خلافت اسلامی بود دعوت کرد. امام علیه‌السلام ابتدا حاضر نشدند بیایند و مامون از قوه قهریه استفاده کرد و یک کاروان متشکل از ۳۰۰ نفر افراد کارکشته و وفادار به مامون فرستاد برای آوردن امام رضا علیه‌السلام از مدینه به خراسان. بعد از اینکه امام علیه‌السلام با اجبار مواجه شدند طی وقایعی از این فرصت استفاده کردند و به طوس آمدند که از موضوع بحث خارج است و از آن عبور می‌کنیم.
یکی از مسائلی که در مکتب اهل بیت مطرح است زیارت حضرات معصومین است و من جمله زیارت امام رضا علیه‌السلام. در مورد زیارت امام رضا علیه‌السلام احادیثی از پیامبر مکرم اسلام داریم، از امام باقر از امام صادق از پدر بزرگوارشان و نیز از امام جواد و امام هادی تا امام زمان علیهم السلام روایاتی در این مورد وجود دارد. احادیثی هم در کتاب اثبات الهداه از مرحوم شیخ حر عاملی آمده است.
ایشان در جوار امام رضا (ع) در صحن انقلاب اسلامی مدفون هستند که مشهدی‌های قدیم آن را صحن عتیق می‌گفتند یعنی صحن کهنه؛ با عنوان صحن سقاخانه و اسماعیل طلا هم مردم آنجا را می‌شناسند. مرحوم شیخ حر عاملی در قسمت شمال شرقی صحن عتیق مدفون هستند شیخ حر عاملی یکی از آثارشان اثبات الهداه است، مرحوم آیت الله ابوطالب تجلیل تبریزی هم این کتاب را تکمیل کردند احادیث زیادی درباره حضرات معصومین از جمله امام رضا (ع) از جمله معجزات ایشان و در مورد زیارت ایشان در آن کتاب هست.
بعنوان نمونه، یکی از احادیث که از منابع اهل سنت نیز هست نقل می‌کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند فرزندی از فرزندان من در خراسان دفن می‌شود، کسی که این فرزند من را زیارت کند ثواب یک حج عمره دارد همسر پیامبر (ص) با شنیدن این فرمایش با توجه به اینکه حج عمره نزد اعراب و مسلمانان جایگاه بسیار بالایی دارد تعجب کرد و با تعجب پرسید: ثواب یک حج عمره؟ پیامبر (ص) فرمودند: دو حج عمره. با تعجب پرسید: دو حج عمره؟ پیامبر (ص) فرمودند: سه حج عمره. اینجا دیگر او سکوت کرد. پیامبر (ص) فرمودند اگر این بار سوال می‌کردی می‌گفتم هفتاد حج عمره.
حدیثی هم از امام صادق علیه‌السلام در مورد زیارت امام رضا علیه‌السلام داریم. حضرت امام صادق علیه‌السلام خیلی دوست داشتند که نوه شان را ببینند اما مقدرات الهی این بود که امام صادق (ع) قبل از ولادت امام رضا (ع) شهید بشوند. در ماه شوال در سال ۱۴۸ امام صادق علیه‌السلام به شهادت رسیدند، در ذیقعده سال ۱۴۸ امام رضا علیه‌السلام متولد شدند. لذا ایشان در هنگام تولد نوه خود امام رضا (ع) نبودند.
حال امام صادق علیه‌السلام در مورد زیارت امام رضا علیه‌السلام فرمودند: کسی که این فرزند من را با معرفت به حق او زیارت کند من فردای قیامت دست آن فرد را می‌گیرم و وارد بهشت می‌کنم.
اینجا راوی سوال کرد که معرفت حق امام رضا (ع) چیست امام فرمود این که بداند امام مفترض الطاعه است و بداند که او شهید است...، شهید چه به معنای لغوی به مفهوم گواه و حاضر و چه به مفهوم این که در راه خدا به شهادت رسیده است و جان خود را ایثار کرده است.
بعد از ولادت امام رضا علیه‌السلام هم احادیثی در مورد آن حضرت من جمله از پدر بزرگوارشان آمده است که امام موسی‌بن‌جعفر فرموده‌اند در قیامت سفره احسان الهی که به پا می‌شود، زوار ما خاندان که بر سر سفره الهی می‌نشینند، زوار فرزندم علی جایگاهشان از همه بالاتر است. شاید یک بعد اهمیت حدیث در این باشد که امام رضا علیه‌السلام به عنوان امام هشتم در یک موقعیت خاصی قرار می‌گیرند و معیار و میزانی می‌شوند برای تشخیص حق از باطل.
با توجه به صحبت‌های مطرح شده، ائمه معصومین و بخصوص علی‌بن‌موسی الرضا (ع) تا چه اندازه برای زنده نگاه داشتن انقلاب حسینی و شعائر حسینی اهتمام داشتند؟
حضرت امام رضا علیه‌السلام نسبت به جدشان امام حسین علیه‌السلام خیلی توجه داشتند. کلا ائمه معصومین بعد از امام حسین علیه‌السلام در جهت تشویق به زیارت امام حسین علیه‌السلام خیلی تاکید داشتند. احادیثی که در این رابطه وجود دارد آنقدر صریح و فراوان است که احساس می‌کنیم یک مجتهد و فقیه با خاطر جمع می‌تواند فتوا به زیارت امام حسین علیه‌السلام بدهد.
احادیث به انجام زیارت امام حسین علیه‌السلام بسیار تشویق می‌کنند و از طرفی هم نرفتن به زیارت امام حسین را جفا می‌دانند و توبیخ دارند نسبت به کسانی که [بدون عذر] به زیارت نرفته‌اند. اما اگر افرادی در شرایطی هستند که امکان زیارت امام حسین علیه‌السلام برای آنان نیست، در اینجا برای آنکه آن خط و فیض زنده بماند با یاد امام حسین هم انسان بتواند امامزاده‌ها یا بالاتر از آن، امامان واجب الاطاعه را زیارت کند باز هم ائمه در این رابطه فرمایش دارند، مثلا به طور کلی فرمودند هر کس یکی از ما خانواده را زیارت کنند مثل این است که امام حسین علیه‌السلام را در کربلا زیارت کرده است.
در شرایط دوران امام هادی علیه‌السلام که زیارت امام حسین علیه‌السلام خیلی سخت بود کسی بعد از اینکه حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام از دنیا رفته بود از ری رفت خدمت امام هادی علیه‌السلام، ایشان به وی فرمودند هر کسی که عبدالعظیم علیه‌السلام در ری را زیارت کند مثل این است که امام حسین علیه‌السلام را زیارت کرده است. یعنی معیار اصلی را زیارت امام حسین علیه‌السلام قرار داده بودند، خط را امام حسین علیه‌السلام قرار داده بودند اما برای این که افراد، نهضت امام حسین علیه‌السلام را فراموش نکنند و اگر در محدودیت هستند و امکان زیارت امام حسین علیه‌السلام برایشان فراهم نیست به لحاظ شرایط اقتصادی و غیره از زیارت سایر بزرگان غفلت نکنند چه امامانی که امکان زیارت برایشان فراهم است و چه امامزادگان علیهم‌السلام.
سلام علیکم. اللهم صل علی علی‌بن‌موسی الرضا المرتضی...
ولادت امام رضا علیه‌السلام را خدمت همه دوستان این امام مهربان و رحیم در هر جای عالم که هستند تبریک عرض می‌کنم. امام علی‌بن‌موسی الرضا به عنوان یکی از امامان اهل بیت علیهم السلام جایگاه ویژه‌ای به لحاظ موقعیت زمانی در بین امامان معصوم داشته‌اند به این معنا که شرایط چنین شکل گرفته بود که بر اساس مبارزات اجداد طاهرینشان و امامزادگان عظیم در گوشه و کنار جهان اسلام زمینه‌ای فراهم شده بود برای روی آوردن و اقبال مردم به اهل بیت.
مامون به عنوان یک سیاستمدار زیرک یا به عبارتی پر شیطنت به اقبال افکار عمومی و توجه مردم به امام رضا علیه‌السلام و ارادت آنان اشراف داشت و به همین جهت امام رضا علیه‌السلام را به خراسان که آن موقع مرکز حکومت و خلافت اسلامی بود دعوت کرد. امام علیه‌السلام ابتدا حاضر نشدند بیایند و مامون از قوه قهریه استفاده کرد و یک کاروان متشکل از ۳۰۰ نفر افراد کارکشته و وفادار به مامون فرستاد برای آوردن امام رضا علیه‌السلام از مدینه به خراسان. بعد از اینکه امام علیه‌السلام با اجبار مواجه شدند طی وقایعی از این فرصت استفاده کردند و به طوس آمدند که از موضوع بحث خارج است و از آن عبور می‌کنیم.
یکی از مسائلی که در مکتب اهل بیت مطرح است زیارت حضرات معصومین است و من جمله زیارت امام رضا علیه‌السلام. در مورد زیارت امام رضا علیه‌السلام احادیثی از پیامبر مکرم اسلام داریم، از امام باقر از امام صادق از پدر بزرگوارشان و نیز از امام جواد و امام هادی تا امام زمان علیهم السلام روایاتی در این مورد وجود دارد. احادیثی هم در کتاب اثبات الهداه از مرحوم شیخ حر عاملی آمده است.
ایشان در جوار امام رضا (ع) در صحن انقلاب اسلامی مدفون هستند که مشهدی‌های قدیم آن را صحن عتیق می‌گفتند یعنی صحن کهنه؛ با عنوان صحن سقاخانه و اسماعیل طلا هم مردم آنجا را می‌شناسند. مرحوم شیخ حر عاملی در قسمت شمال شرقی صحن عتیق مدفون هستند شیخ حر عاملی یکی از آثارشان اثبات الهداه است، مرحوم آیت الله ابوطالب تجلیل تبریزی هم این کتاب را تکمیل کردند احادیث زیادی درباره حضرات معصومین از جمله امام رضا (ع) از جمله معجزات ایشان و در مورد زیارت ایشان در آن کتاب هست.
بعنوان نمونه، یکی از احادیث که از منابع اهل سنت نیز هست نقل می‌کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند فرزندی از فرزندان من در خراسان دفن می‌شود، کسی که این فرزند من را زیارت کند ثواب یک حج عمره دارد همسر پیامبر (ص) با شنیدن این فرمایش با توجه به اینکه حج عمره نزد اعراب و مسلمانان جایگاه بسیار بالایی دارد تعجب کرد و با تعجب پرسید: ثواب یک حج عمره؟ پیامبر (ص) فرمودند: دو حج عمره. با تعجب پرسید: دو حج عمره؟ پیامبر (ص) فرمودند: سه حج عمره. اینجا دیگر او سکوت کرد. پیامبر (ص) فرمودند اگر این بار سوال می‌کردی می‌گفتم هفتاد حج عمره.
حدیثی هم از امام صادق علیه‌السلام در مورد زیارت امام رضا علیه‌السلام داریم. حضرت امام صادق علیه‌السلام خیلی دوست داشتند که نوه شان را ببینند اما مقدرات الهی این بود که امام صادق (ع) قبل از ولادت امام رضا (ع) شهید بشوند. در ماه شوال در سال ۱۴۸ امام صادق علیه‌السلام به شهادت رسیدند، در ذیقعده سال ۱۴۸ امام رضا علیه‌السلام متولد شدند. لذا ایشان در هنگام تولد نوه خود امام رضا (ع) نبودند.
حال امام صادق علیه‌السلام در مورد زیارت امام رضا علیه‌السلام فرمودند: کسی که این فرزند من را با معرفت به حق او زیارت کند من فردای قیامت دست آن فرد را می‌گیرم و وارد بهشت می‌کنم.
اینجا راوی سوال کرد که معرفت حق امام رضا (ع) چیست امام فرمود این که بداند امام مفترض الطاعه است و بداند که او شهید است...، شهید چه به معنای لغوی به مفهوم گواه و حاضر و چه به مفهوم این که در راه خدا به شهادت رسیده است و جان خود را ایثار کرده است.
بعد از ولادت امام رضا علیه‌السلام هم احادیثی در مورد آن حضرت من جمله از پدر بزرگوارشان آمده است که امام موسی‌بن‌جعفر فرموده‌اند در قیامت سفره احسان الهی که به پا می‌شود، زوار ما خاندان که بر سر سفره الهی می‌نشینند، زوار فرزندم علی جایگاهشان از همه بالاتر است. شاید یک بعد اهمیت حدیث در این باشد که امام رضا علیه‌السلام به عنوان امام هشتم در یک موقعیت خاصی قرار می‌گیرند و معیار و میزانی می‌شوند برای تشخیص حق از باطل.
با توجه به صحبت‌های مطرح شده، ائمه معصومین و بخصوص علی‌بن‌موسی الرضا (ع) تا چه اندازه برای زنده نگاه داشتن انقلاب حسینی و شعائر حسینی اهتمام داشتند؟
حضرت امام رضا علیه‌السلام نسبت به جدشان امام حسین علیه‌السلام خیلی توجه داشتند. کلا ائمه معصومین بعد از امام حسین علیه‌السلام در جهت تشویق به زیارت امام حسین علیه‌السلام خیلی تاکید داشتند. احادیثی که در این رابطه وجود دارد آنقدر صریح و فراوان است که احساس می‌کنیم یک مجتهد و فقیه با خاطر جمع می‌تواند فتوا به زیارت امام حسین علیه‌السلام بدهد.
احادیث به انجام زیارت امام حسین علیه‌السلام بسیار تشویق می‌کنند و از طرفی هم نرفتن به زیارت امام حسین را جفا می‌دانند و توبیخ دارند نسبت به کسانی که [بدون عذر] به زیارت نرفته‌اند. اما اگر افرادی در شرایطی هستند که امکان زیارت امام حسین علیه‌السلام برای آنان نیست، در اینجا برای آنکه آن خط و فیض زنده بماند با یاد امام حسین هم انسان بتواند امامزاده‌ها یا بالاتر از آن، امامان واجب الاطاعه را زیارت کند باز هم ائمه در این رابطه فرمایش دارند، مثلا به طور کلی فرمودند هر کس یکی از ما خانواده را زیارت کنند مثل این است که امام حسین علیه‌السلام را در کربلا زیارت کرده است.
در شرایط دوران امام هادی علیه‌السلام که زیارت امام حسین علیه‌السلام خیلی سخت بود کسی بعد از اینکه حضرت عبدالعظیم علیه‌السلام از دنیا رفته بود از ری رفت خدمت امام هادی علیه‌السلام، ایشان به وی فرمودند هر کسی که عبدالعظیم علیه‌السلام در ری را زیارت کند مثل این است که امام حسین علیه‌السلام را زیارت کرده است. یعنی معیار اصلی را زیارت امام حسین علیه‌السلام قرار داده بودند، خط را امام حسین علیه‌السلام قرار داده بودند اما برای این که افراد، نهضت امام حسین علیه‌السلام را فراموش نکنند و اگر در محدودیت هستند و امکان زیارت امام حسین علیه‌السلام برایشان فراهم نیست به لحاظ شرایط اقتصادی و غیره از زیارت سایر بزرگان غفلت نکنند چه امامانی که امکان زیارت برایشان فراهم است و چه امامزادگان علیهم‌السلام.
