کد مطلب : ۳۳۳۲۴
دبیر سومین جشنواره سراسری نقالی «غدیر»:
خون تازهای در شریان تئاتر آیینی ریخته شده است
مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری در راستای ارتقای فرهنگ علوی و ایرانی و نیز تقویت، بازپیرایی و به‌روزرسانی هنر سنتی و دیرینه «پرده خوانی، نقالی» در کشور، سومین دوره جشنواره سراسری نقالی و پرده‌خوانی غدیر (نقالان علوی) را هم‌زمان با دهه امامت و ولایت (از عید سعید قربان تا عید غدیر خم) برگزار میکند. این دوره نیز همچون دوره های گذشته حسین عالم‌بخش کارگردان و نویسنده تئاتر به عنوان دبیر حضور دارد و به همین بهانه و در آستانه برپایی این جشنواره با وی درباره چند و چون سومین دوره جشنواره به گفت و گو نشستیم.
آقای عالم بخش طبق جدول جشنواره آثار به صورت کامل به دست شما رسیده و مهلت بازبینی هم تمام شده است، گزارشی در خصوص روند انتخاب آثار می دهید؟
بله! دو روز گذشته یعنی 21 مردادماه بازبینی آثار به پایان رسید که طی روزهای آتی در یک جدول اسامی آثار شرکت کننده در این دوره از جشنواره اعلام خواهد شد. امسال آثار زیادی به جشنواره ارسال شد و استقبال از این دوره خیلی خوب بود. ضمن اینکه حضور دانشجویان تئاتر و هنرهای نمایش خیلی زیاد بود و آثار استانی خوبی هم برای ما ارسال شده بود. پیش از این قرار بود که 25 اثر انتخاب شود که به دلیل اینکه آثار باکیفیت و قابل قبول بیش از این تعداد بود ما 31 اثر را از مجموع آثار ارسالی تهران و شهرستان انتخاب کردیم و در نهایت 6 اثر اضافه بر تعداد تعیین شده انتخاب کردیم.
البته این تعداد غیر از آثاری است که قرار است توسط پیشکسوتان اجرا شود. براین اساس حدود 10 نفر از پیشکسوتان حوزه نقالی و پرده خوانی طی روزهای جشنواره به اجرا می پردازند که اسامی آنها نیز همراه به شرکت کنندگان در بخش رقابتی اعلام میشود.
نحوه اجرای آثار چگونه است؟
نمایش ها در دو منطقه میدان آیینی سنتی امام حسین(ع) از ساعت 17 الی 20 و در سالن آمفی تئاتر روباز بوستان آب و آتش از ساعت 20:45 الی 23 طی روزهای اول تا پنجم شهریورماه اجرا خواهد شد و مراسم اختتامیه نیز 6 شهریورماه خواهد بود.
امسال در آستانه سومین دوره سراسری نقالی و پرده‌خوانی غدیر هستیم. با توجه به دو دوره گذشته، ارزیابی شما از آثار ارسالی که در این دوره به جشنواره رسیده و انتخاب شده چیست و به لحاظ کیفی و کمی این رویداد هنری در چه سطحی قرار دارد؟
خوشبختانه امسال آثار خوبی به دست ما رسید و نسبت به دوره های قبل با رشد خوبی روبه رو بودیم و با حمایت های کوروش زارعی، داود فتحعلی بیگی، محسن میرزاعلی و ... بحث نقالی و پرده خوانی رونق خوبی پیدا کرده و خون تازهای در شریان تئاتر آیینی ریخته شده است.
از لحاظ کیفیت ارتقای آثار کاملا مشخص است. پیش از این که این جشنواره به صورت تخصصی برگزار شود در واقع بخشی از جشنواره تئاتر آیینی سنتی بود و امروز به جرأت می توانیم بگوییم نخستین جشنواره تخصصی هستیم که زیر سایه حضرت علی(ع) و برکت نام مبارک ایشان به هنرهای آیینی همچون نقالی و پرده خوانی میپردازیم. این جشنواره حتماً به کسانی که به این هنر عرق دارند کمک میکند و بهویژه کودکان و نوجوانان با این هنر بیش از پیش آشنا میشوند.
هنرهای آیینی در مجموع بخشی از هنرهای نمایشی هستند که علیرغم قدمت و اصالتشان امروز کمرنگ شدند و شاید نسل جوان شناخت درستی از این هنر نداشته باشد. به نظر شما این جشنواره میتواند در راستای ایجاد شناخت به جوانترها و احیای آن در فضای هنرهای نمایشی مؤثر واقع شود؟
بله! درست است. نقالی و پرده خوانی مهجور واقع شده است و افراد آگاه و مسؤولان فرهنگی باید این باور را داشته باشند که چقدر این هنر اثرگذار است. لذا باید به این سنت برگردیم چرا که در دل و سینه مردم جاری است. اتفاقی که بعد از برپایی جشنواره در سال گذشته افتاد این بود که بعد از جشنواره خیلیها تماس می گرفتند که گروهها برنامه اجرا کنند و از ادامه آن استقبال میکردند. با وجود این پیگیریها پرده و غباری که سالهاست روی این هنر سنتی است، برداشته میشود و باعث میشود نمایشهای آیینی بیش از پیش شناخته شود و طبعاً در جامعه هم بیشتر دیده شود.
ضمن این که صدا و سیما نیز برنامههایی ویژه نقالان و پرده خوانان پخش میکند که در نوع خود بسیار مؤثر است؛ البته آفتی هم که دارد این است که باید بچه هایی که نقالی می کنند زیر نظر اساتید باشند تا از مسیر اصلی منحرف نشوند و به نظرم سازمان صدا و سیما باید به این مسأله حتماً توجه کند و حتماً قبل از پخش برنامه و اجرای آن با مربی هماهنگ کرده باشند اما در کل پخش این برنامه ها اتفاق بسیار خوبی است.
در مورد کیفیت و کمیت جشنواره هم فکر میکنم کاملا مشخص است که با چه روندی روبرو هستیم و کیفیت جشنواره در حال رشد و گسترش است. ضمن اینکه ما تصمیم گرفتیم به جای اینکه این قالیچه را وسیعتر کنیم جنس آن را بهتر کنیم و قرار بر این شد تا به بحث کیفیت در محتوا بیشتر تمرکز داشته باشیم.
ضمن اینکه یک طومار هم نوشتیم که 10 عدد از آن در فراخوان آمده و قرار است 20 طومار تحت عنوان «همای رحمت» در قالب یک کتاب انتشار پیدا کند. البته این را هم در دستور کارمان قرار دادیم که طومارهای جدید با رویکرد زندگی امیر(ع)، علم، قضاوت ومعرفت شناسی داشته باشیم که اقتضای نیاز امروز جامعه باشد و به حال و روز مردم بیشتر نزدیک باشد.
یکی از دلایل این مسأله هم این است که بسیاری از طومارهایی که نقلهای پیشکسوت آنها را میخواندند و اجرا میکردند سندیت تاریخی نداشتند و یا درست نبودند. در حالی که امروز سطح سواد مردم نسبت به گذشته بالاتر رفته و همانطور که اشاره کردم نیازها و اقتضای جامعه هم متفاوت شده است. بنابراین این طومارها قطعا نیاز به بازنگری داشتند. ضمن این که باید به واقعه غدیر از منظر و زوایای دیگری نیز نگاه می شد که این هم از دستاوردهای این جشنواره است.
برپایی جشنواره های موضوعی و با محوریت مناسک و رویکردهای مذهبی همواره از این جهت مورد انتقاد قرار می گیرند که احیانا در مسیرشان دچار کلیشه زدگی و تکرار خواهند شد. ضمن این که پیش تر این جشنواره به عنوان یک بخش مجزا ذیل جشنواره تئاتر آیینی ـ سنتی بود و شاید این انتقاد را به وجود بیاورد که برپایی جشنواره هایی با محوریت های مجزا با آسیبهایی روبهروست. نظر شما چیست؟ آیا واقعا این جشنواره ها به دلیل موضوعی که مرزبندی های مشخص دارد از آفت تکرار در امان است؟
طرح جشنواره نقالان علوی برای هشت سال پیش است و وقتی من طرح آن را نوشتم در ستاد بزرگداشت عیدغدیر تهران و یک بنیاد دیگر که راجع به این موضوع کار می کردند، مطرح شد. متأسفانه به دلیل عدم شناخت از این حوزه به آن توجهی نشد تا اینکه سه سال پیش و زمانی که کوروش زارعی به مدیریت مرکز هنرهای نمایشی منصوب شد و اتفاقا در این حوزه هم بسیار دغدغه مند بود از این طرح استقبال و از برگزاری جشنواره حمایت کرد.
یکی از اتفاقهای خوبی که رخ داده حمایت از هنرمندان استانهاست و اتفاقاً در حوزه نقالی و هنر آیینی بخش زیادی از آثار متعلق به شهرستان ها بود و طبعا این هنر در شهرستانها نسبت به تهران بیشتر مورد توجه است و کمتر به حاشیه رانده شده است.
در مورد کلیشه بودن جشنواره هم باید بگویم حداقل در مورد جشنواره خودمان این موضوع را اصلاً قبول ندارم. توجه کنید که ما در این جشنواره از چه شخصیتی صحبت میکنیم. بزرگترین شخصیت تاریخ اسلام پس از پیامبر اعظم (ص) حضرت علی(ع) است. هنر نقالی در ذیل اهداف جشنواره منطبق بر بزرگترین شخصیت تاریخ اسلام به منظور ارائه سبک زندگی اجتماعی، هدایت و مردمداری است.
در حال حاضر هم نقالی باسابقهترین هنر دراماتیک در ایران است و با مذهب عجین شده است. ضمن این که من هیچ اعتقادی به این تقسیم بندی تئاتر مذهبی و غیرمذهبی ندارم و سؤال اینجاست که مگر تئاتر به چیزی غیر از دین ومذهب هم می پردازد؟ شما به نمایشنامه «هملت» نگاهی بیندازید. همین نمایش سرشار از مفاهیم و رویکردهای دینی مانند خودداری از سوءظن، نیکی به مردم، اثرات خیانت در امانت و... است و به این اشاره می کند که رعایت نکردن اینها چه آسیبهایی در پی دارد. به نظرم این خط کشی و مرزبندی ها فقط باعث میشود یک طیف از هنرمندان روبه روی یک طیف دیگر از هنرمندان قرار گیرند.
نکته دیگر در مورد کلیشه شدن این است که این جشنواره با حضور چهرههای شاخص علمی در هنر آیینی کشور همچون داود فتحعلیبیگی، محمدحسین ناصربخت، اردشیر صالح پور و ... برگزار میشود که هرکدام در این عرصه اگر سخنی برانند از بهترینها و در واقع جزو اولینها هستند. بنابراین ما مدل علمی صحبت میکنیم و از همین منظر کلیشه نشده است و فکر هم میکنم که با این مشکل روبهرو نشود چون همه چیز براساس شاخصههای علمی است. فراموش نکنیم همین جشنواره و نام آن باعث شده خیلی ها حضور پیدا کرده و در آن شرکت کنند. خوشبختانه حوزه هنری هم در این راستا بسیار دغدغه مند است که البته دغدغه درستی است و شاید چون نهادهای دیگر در این حوزه ها کم کارند حوزه هنری بیشتر برجسته می شود و بهتر است بگوییم نهادهای دیگر کم کار هستند.
آقای عالم بخش طبق جدول جشنواره آثار به صورت کامل به دست شما رسیده و مهلت بازبینی هم تمام شده است، گزارشی در خصوص روند انتخاب آثار می دهید؟
بله! دو روز گذشته یعنی 21 مردادماه بازبینی آثار به پایان رسید که طی روزهای آتی در یک جدول اسامی آثار شرکت کننده در این دوره از جشنواره اعلام خواهد شد. امسال آثار زیادی به جشنواره ارسال شد و استقبال از این دوره خیلی خوب بود. ضمن اینکه حضور دانشجویان تئاتر و هنرهای نمایش خیلی زیاد بود و آثار استانی خوبی هم برای ما ارسال شده بود. پیش از این قرار بود که 25 اثر انتخاب شود که به دلیل اینکه آثار باکیفیت و قابل قبول بیش از این تعداد بود ما 31 اثر را از مجموع آثار ارسالی تهران و شهرستان انتخاب کردیم و در نهایت 6 اثر اضافه بر تعداد تعیین شده انتخاب کردیم.
البته این تعداد غیر از آثاری است که قرار است توسط پیشکسوتان اجرا شود. براین اساس حدود 10 نفر از پیشکسوتان حوزه نقالی و پرده خوانی طی روزهای جشنواره به اجرا می پردازند که اسامی آنها نیز همراه به شرکت کنندگان در بخش رقابتی اعلام میشود.
نحوه اجرای آثار چگونه است؟
نمایش ها در دو منطقه میدان آیینی سنتی امام حسین(ع) از ساعت 17 الی 20 و در سالن آمفی تئاتر روباز بوستان آب و آتش از ساعت 20:45 الی 23 طی روزهای اول تا پنجم شهریورماه اجرا خواهد شد و مراسم اختتامیه نیز 6 شهریورماه خواهد بود.
امسال در آستانه سومین دوره سراسری نقالی و پرده‌خوانی غدیر هستیم. با توجه به دو دوره گذشته، ارزیابی شما از آثار ارسالی که در این دوره به جشنواره رسیده و انتخاب شده چیست و به لحاظ کیفی و کمی این رویداد هنری در چه سطحی قرار دارد؟
خوشبختانه امسال آثار خوبی به دست ما رسید و نسبت به دوره های قبل با رشد خوبی روبه رو بودیم و با حمایت های کوروش زارعی، داود فتحعلی بیگی، محسن میرزاعلی و ... بحث نقالی و پرده خوانی رونق خوبی پیدا کرده و خون تازهای در شریان تئاتر آیینی ریخته شده است.
از لحاظ کیفیت ارتقای آثار کاملا مشخص است. پیش از این که این جشنواره به صورت تخصصی برگزار شود در واقع بخشی از جشنواره تئاتر آیینی سنتی بود و امروز به جرأت می توانیم بگوییم نخستین جشنواره تخصصی هستیم که زیر سایه حضرت علی(ع) و برکت نام مبارک ایشان به هنرهای آیینی همچون نقالی و پرده خوانی میپردازیم. این جشنواره حتماً به کسانی که به این هنر عرق دارند کمک میکند و بهویژه کودکان و نوجوانان با این هنر بیش از پیش آشنا میشوند.
هنرهای آیینی در مجموع بخشی از هنرهای نمایشی هستند که علیرغم قدمت و اصالتشان امروز کمرنگ شدند و شاید نسل جوان شناخت درستی از این هنر نداشته باشد. به نظر شما این جشنواره میتواند در راستای ایجاد شناخت به جوانترها و احیای آن در فضای هنرهای نمایشی مؤثر واقع شود؟
بله! درست است. نقالی و پرده خوانی مهجور واقع شده است و افراد آگاه و مسؤولان فرهنگی باید این باور را داشته باشند که چقدر این هنر اثرگذار است. لذا باید به این سنت برگردیم چرا که در دل و سینه مردم جاری است. اتفاقی که بعد از برپایی جشنواره در سال گذشته افتاد این بود که بعد از جشنواره خیلیها تماس می گرفتند که گروهها برنامه اجرا کنند و از ادامه آن استقبال میکردند. با وجود این پیگیریها پرده و غباری که سالهاست روی این هنر سنتی است، برداشته میشود و باعث میشود نمایشهای آیینی بیش از پیش شناخته شود و طبعاً در جامعه هم بیشتر دیده شود.
ضمن این که صدا و سیما نیز برنامههایی ویژه نقالان و پرده خوانان پخش میکند که در نوع خود بسیار مؤثر است؛ البته آفتی هم که دارد این است که باید بچه هایی که نقالی می کنند زیر نظر اساتید باشند تا از مسیر اصلی منحرف نشوند و به نظرم سازمان صدا و سیما باید به این مسأله حتماً توجه کند و حتماً قبل از پخش برنامه و اجرای آن با مربی هماهنگ کرده باشند اما در کل پخش این برنامه ها اتفاق بسیار خوبی است.
در مورد کیفیت و کمیت جشنواره هم فکر میکنم کاملا مشخص است که با چه روندی روبرو هستیم و کیفیت جشنواره در حال رشد و گسترش است. ضمن اینکه ما تصمیم گرفتیم به جای اینکه این قالیچه را وسیعتر کنیم جنس آن را بهتر کنیم و قرار بر این شد تا به بحث کیفیت در محتوا بیشتر تمرکز داشته باشیم.
ضمن اینکه یک طومار هم نوشتیم که 10 عدد از آن در فراخوان آمده و قرار است 20 طومار تحت عنوان «همای رحمت» در قالب یک کتاب انتشار پیدا کند. البته این را هم در دستور کارمان قرار دادیم که طومارهای جدید با رویکرد زندگی امیر(ع)، علم، قضاوت ومعرفت شناسی داشته باشیم که اقتضای نیاز امروز جامعه باشد و به حال و روز مردم بیشتر نزدیک باشد.
یکی از دلایل این مسأله هم این است که بسیاری از طومارهایی که نقلهای پیشکسوت آنها را میخواندند و اجرا میکردند سندیت تاریخی نداشتند و یا درست نبودند. در حالی که امروز سطح سواد مردم نسبت به گذشته بالاتر رفته و همانطور که اشاره کردم نیازها و اقتضای جامعه هم متفاوت شده است. بنابراین این طومارها قطعا نیاز به بازنگری داشتند. ضمن این که باید به واقعه غدیر از منظر و زوایای دیگری نیز نگاه می شد که این هم از دستاوردهای این جشنواره است.
برپایی جشنواره های موضوعی و با محوریت مناسک و رویکردهای مذهبی همواره از این جهت مورد انتقاد قرار می گیرند که احیانا در مسیرشان دچار کلیشه زدگی و تکرار خواهند شد. ضمن این که پیش تر این جشنواره به عنوان یک بخش مجزا ذیل جشنواره تئاتر آیینی ـ سنتی بود و شاید این انتقاد را به وجود بیاورد که برپایی جشنواره هایی با محوریت های مجزا با آسیبهایی روبهروست. نظر شما چیست؟ آیا واقعا این جشنواره ها به دلیل موضوعی که مرزبندی های مشخص دارد از آفت تکرار در امان است؟
طرح جشنواره نقالان علوی برای هشت سال پیش است و وقتی من طرح آن را نوشتم در ستاد بزرگداشت عیدغدیر تهران و یک بنیاد دیگر که راجع به این موضوع کار می کردند، مطرح شد. متأسفانه به دلیل عدم شناخت از این حوزه به آن توجهی نشد تا اینکه سه سال پیش و زمانی که کوروش زارعی به مدیریت مرکز هنرهای نمایشی منصوب شد و اتفاقا در این حوزه هم بسیار دغدغه مند بود از این طرح استقبال و از برگزاری جشنواره حمایت کرد.
یکی از اتفاقهای خوبی که رخ داده حمایت از هنرمندان استانهاست و اتفاقاً در حوزه نقالی و هنر آیینی بخش زیادی از آثار متعلق به شهرستان ها بود و طبعا این هنر در شهرستانها نسبت به تهران بیشتر مورد توجه است و کمتر به حاشیه رانده شده است.
در مورد کلیشه بودن جشنواره هم باید بگویم حداقل در مورد جشنواره خودمان این موضوع را اصلاً قبول ندارم. توجه کنید که ما در این جشنواره از چه شخصیتی صحبت میکنیم. بزرگترین شخصیت تاریخ اسلام پس از پیامبر اعظم (ص) حضرت علی(ع) است. هنر نقالی در ذیل اهداف جشنواره منطبق بر بزرگترین شخصیت تاریخ اسلام به منظور ارائه سبک زندگی اجتماعی، هدایت و مردمداری است.
در حال حاضر هم نقالی باسابقهترین هنر دراماتیک در ایران است و با مذهب عجین شده است. ضمن این که من هیچ اعتقادی به این تقسیم بندی تئاتر مذهبی و غیرمذهبی ندارم و سؤال اینجاست که مگر تئاتر به چیزی غیر از دین ومذهب هم می پردازد؟ شما به نمایشنامه «هملت» نگاهی بیندازید. همین نمایش سرشار از مفاهیم و رویکردهای دینی مانند خودداری از سوءظن، نیکی به مردم، اثرات خیانت در امانت و... است و به این اشاره می کند که رعایت نکردن اینها چه آسیبهایی در پی دارد. به نظرم این خط کشی و مرزبندی ها فقط باعث میشود یک طیف از هنرمندان روبه روی یک طیف دیگر از هنرمندان قرار گیرند.
نکته دیگر در مورد کلیشه شدن این است که این جشنواره با حضور چهرههای شاخص علمی در هنر آیینی کشور همچون داود فتحعلیبیگی، محمدحسین ناصربخت، اردشیر صالح پور و ... برگزار میشود که هرکدام در این عرصه اگر سخنی برانند از بهترینها و در واقع جزو اولینها هستند. بنابراین ما مدل علمی صحبت میکنیم و از همین منظر کلیشه نشده است و فکر هم میکنم که با این مشکل روبهرو نشود چون همه چیز براساس شاخصههای علمی است. فراموش نکنیم همین جشنواره و نام آن باعث شده خیلی ها حضور پیدا کرده و در آن شرکت کنند. خوشبختانه حوزه هنری هم در این راستا بسیار دغدغه مند است که البته دغدغه درستی است و شاید چون نهادهای دیگر در این حوزه ها کم کارند حوزه هنری بیشتر برجسته می شود و بهتر است بگوییم نهادهای دیگر کم کار هستند.
مرجع : قدس
