کد مطلب : ۳۳۴۸۷
حجت الاسلام نظافت، استاد حوزه
تغییر سبک زندگی؛فلسفه عزاداری سید الشهدا(ع)
ماه محرم که آغاز می‌شود، برنامه زندگی دوستداران اهل‌بیت(ع) تغییر می‌کند؛ شور و ولوله‌ای سراسر جامعه را فرا می‌گیرد. دل باختگان سرور و سالار شهیدان(ع)، دل از دلبستگی‌های دنیوی می‌برند و خالصانه در مجالس عزاداری سیدالشهدا(ع) گرد هم می‌آیند. محرم، ماه بارش رحمت الهی و خودسازی است؛ ماهی است که می‌توان در آن، شرایط انسان بودن را مرور کرد و به حق و حقیقت عشق ورزید. محرم، ماه برائت و انزجار از باطل است؛ ماه تقویت ظلم‌ستیزی در نهاد بشریت. در این بین، معرفت پیدا کردن درباره چرایی و چگونگی برپایی عزاداری سرور و سالار شهیدان، حضرت اباعبدا... الحسین(ع)، می‌تواند زمینه ساز تقویت جریان حق و ناامید کننده جریان باطلی باشد که در صدد است با ایجاد شبهه و اشکال، دوستداران اهل‌بیت(ع) را از مسیر مقدسی که برگزیده‌اند، ناامید و مأیوس کند.
در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین نظافت، استاد حوزه علمیه، به بررسی چرایی و چگونگی عزاداری بر مصیبت سیدالشهدا(ع) پرداختیم. این مصاحبه که اینک بخش نخست آن تقدیم شما خوانندگان عزیز و ارجمند می‌شود، در برگیرنده اطلاعات و دیدگاه‌هایی است که می‌تواند در افزایش تأثیر برپایی عزاداری امام حسین(ع) بر رفتار و تفکر عزاداران حسینی، نقش مهمی را ایفا کند.
هدف و حکمت اصلی برپا کردن عزاداری در ماه محرم چیست؟
در این ایام، بسیاری از ما زیارت عاشورا می‌خوانیم. در این زیارت شریف، یک کُد برای راهنمایی ما وجود دارد: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیایَ مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَماتی مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»، یعنی هدف این است که زندگی ما به رسول‌خدا(ص) و خاندان طاهرش شبیه باشد. اگر زندگی ما شبیه آن بزرگواران بود، مرگ مان هم مانند آن ها می شود. بنابراین، عزاداری باید کمک و راهنمای ما برای حرکت به سوی یک زندگی بهتر باشد و زندگی را متحول کند. عزاداری زنده، عزاداری زندگی‌ساز است و باید با زندگی فرد عزادار، نسبت داشته باشد. عزاداری مطلوب، عزاداری است که در راستای احیای امر اهل‌بیت(ع) باشد. ما اهل‌بیت(ع) را افراد حکیمی می‌دانیم؛ فرد حکیم، دستور لغو و بیهوده نمی‌دهد و کارهایش حکمت دارد. پس دستور اهل‌بیت(ع) به برپایی عزاداری، حکمتی دارد که من و شمای عزادار، باید آن حکمت را دریابیم و در راستای رسیدن به اهداف آن حکمت، گام برداریم. اما در پاسخ به این پرسش که حکمت عزاداری بر سیدالشهدا(ع) را باید چگونه دریافت؟ عرض می‌کنم که باید حکمت عزاداری را در راستای شئون امام(ع) ببینیم یعنی ابتدا بفهمیم که نقش امام در جامعه چیست؟ هدف امام حسین(ع) از قیام چه بود؟ هدف آن حضرت، چنان‌که می‌دانید و خوانندگان شما نیز می‌دانند، اقامه امر به معروف و نهی از منکر بود. هدف سیدالشهدا (ع) این بود که سیره و روش جد بزرگوارش را احیا کند، یعنی به تقویت جریان حق بپردازد. پس عزاداری‌ها باید در همین جهت برپا و انجام شود که جریان باطل را تضعیف و جریان حق را زنده کند. خب! اگر عزاداران حسینی به مسئله جریان حق و باطل توجه نکنند و از این موضوع مهم غفلت بورزند، در پی این نباشند که بدانند جریان حق کیست و جریان باطل چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ نباید توقع داشت که عزاداری این عزاداران در راستای هدف امام حسین(ع) قرار بگیرد.
برخی این ایراد را به عزاداری امام حسین(ع) وارد می‌کنند که هدف از این نوحه‌سرایی‌ها و رخت سیاه پوشیدن‌ها چیست و چه نتایجی بر آن مترتب است؟ این افراد معمولاً به رفتارهای برخی افراد ناآگاه اشاره می‌کنند و مدعی می‌شوند که برای عزاداری بر سالار شهیدان، نمی‌توان هدف و نتیجه مؤثری قائل شد. پاسخ به این اشکال چیست؟
نکته بسیار مهمی است. وقتی ما به شاخصه‌هایی که اشاره کردم توجه نکنیم، افرادی پیدا می‌شوند که به ماهیت عزاداری ما اشکال می‌گیرند و می‌گویند: مگر شما مدعی نیستید که امام حسین(ع) شهید شده و به بهشت رفته است؟ پس عزاداری‌های تان برای چیست؟ این‌جاست که اگر عزادار حسینی به مسئله جریان حق و باطل توجه داشته باشد، پاسخی درخور ارائه دارد و به اشکال گیرنده می‌گوید که با شهادت سیدالشهدا(ع) و وقوع آن جنایت عظیم در دشت تفتیده کربلا، جریان حق صدمه دید و ما به خاطر این آسیب است که عزاداری می‌کنیم. ما معتقدیم برای گرفتن انتقام خون سیدالشهدا(ع)، باید فرزندشان، امام زمان(عج) تشریف بیاورند؛ این در حالی است که قاتلان امام حسین(ع) قرن‌ها قبل توسط مختار به قتل رسیدند. مفهوم انتظار آمدن امام زمان(عج) برای گرفتن انتقام خون سیدالشهدا(ع) این است که آسیب وارد شده به جریان حق، در واقعه جانگداز عاشورا، آن‌قدر عمیق است که حتی با قصاص قاتلان امام حسین(ع) و یارانش هم، از بین نمی‌رود؛ جریان حق، لطمه شدیدی دیده است. اما متأسفانه، این روزها در برخی عزاداری‌ها، توجهی به این موضوع مهم و اساسی نمی‌شود. عزاداران حسینی باید بدانند که اگر امروز اعتیاد زیاد است، اگر طلاق زیاد است، اگر رشوه شیوع دارد، اگر انسان‌ها به یکدیگر ظلم می‌کنند و اگر استکبار جهانی اینچنین به چپاول ملت‌های محروم و در بند، اشتغال دارد، این‌ها همه ادامه همان ماجرای آسیب دیدن و لطمه خوردن به جریان حق است. اگر به این مسائل توجه نداشته باشیم، برای نسل جوان و روشنفکر ما این پرسش به وجود خواهد آمد که چرا عزاداری می‌کنیم؟ اما اگر به راستی، عارفانه و با شناخت عزاداری کردیم و گفتیم که ظلمی اتفاق افتاده و این ظلم منقطع و تمام نشده و همچنان در دوره‌های تاریخی بعد، روی داده و پیوستگی خود را حفظ کرده است، هم عزادارای ما از زیر بار شبهه و اشکال خارج می‌شود و هم می‌تواند در زندگی ما اثر بگذارد. آن وقت است که من و شمای عزادار، می‌کوشیم برای تقویت جریان حق، بُعد حسینی خودمان را تقویت کنیم و همزمان، با انزجار و برائت از جریان ظلم و ستم، نفرت از ستمکاری را در وجود خودمان، افزایش دهیم. در چنین شرایطی، عزادار حسینی دیگر نباید در زندگی‌اش ظالم و ستمکار باشدو نباید به همسر و فرزندان و والدینش ظلم کند. اگر کاسب است، نباید به مشتری خود ستم کند و اگر کارمند است، باید از ظلم به ارباب رجوع، پرهیز کند.
یکی از مسائلی که درباره آثار عزاداری بر سیدالشهدا(ع) قابل بررسی است، تداوم این آثار در شخصیت و رفتار عزاداران است. چرا در برخی از ما، آثار اخلاقی و فکری این عزاداری‌ها باقی نمی‌ماند و از بین می‌رود؟
به نکته خوبی اشاره کردید؛ راستی چرا آثار محرم و عزاداری بر سالار شهیدان(ع) در برخی از ما اندک یا موقتی است و ماندگار نمی‌شود؟ ببینید، در ماه محرم، محبت مردم به یکدیگر افزایش پیدا می‌کند. این ویژگی و طبیعت عزاداری برای سیدالشهدا(ع) است. محرم مثل بارانی است که بر یک شهر دودگرفته و شلوغ می‌بارد، آلودگی‌ها را می‌زداید و هوا را برای تنفس، پاکیزه می‌کند اما عوامل دودزا، مثل خودروها و کارخانه‌ها، دوباره هوای پاک ایجاد شده را آلوده می‌کند. پیروی ما از هوای نفس و بی توجهی به مفهوم فلسفه عزاداری، باعث می‌شود نتوانیم آن‌چه را که محرم، با باران پر مهر و محبتش به ما ارزانی می‌کند، حفظ کنیم. ما باید در پی پایدار کردن این پاکیزگی باشیم. ما باید بتوانیم تنفر از ظلم و علاقه به جریان حق را در درون خودمان نهادینه و پایدار کنیم. البته باید توجه داشته باشیم و حواس مان باشد که این مهرورزیدن‌ها، با برخی غفلت‌ها همراه نشود؛ این‌که ما دوست داریم دیگران بیایند و از غذا یا چایی که برای عزاداران حسینی تدارک دیده‌ایم، بخورند و بیاشامند، باعث ازدیاد محبت به افراد می شود، اما ممکن است این رفتار نیکو، گرفتار آسیب‌هایی هم بشود و اثر عکس بگذارد؛ مثلاً ما بیاییم و برای توزیع نذری، جوری اقدام کنیم که خیابان و مسیر عبور و مرور مردم بسته شود. خب! ممکن است کسی کار داشته باشد، گرفتار باشد و بخواهد زودتر به مقصد برسد. این غفلت‌ها باعث به وجود آمدن نتیجه عکس می‌شود و حتی ممکن است به جریان حق ضربه بزند. باید همه تلاش کنیم در این ماه و ایام، فضایل انسانی را در خود پرورش دهیم و افرادی که سهم بیشتری در برپایی مراسم دارند، مانند خطبای محترم و مداحان، باید بیشتر به این مسائل توجه کنند.
هدف و حکمت اصلی برپا کردن عزاداری در ماه محرم چیست؟
در این ایام، بسیاری از ما زیارت عاشورا می‌خوانیم. در این زیارت شریف، یک کُد برای راهنمایی ما وجود دارد: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیایَ مَحْیا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَماتی مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»، یعنی هدف این است که زندگی ما به رسول‌خدا(ص) و خاندان طاهرش شبیه باشد. اگر زندگی ما شبیه آن بزرگواران بود، مرگ مان هم مانند آن ها می شود. بنابراین، عزاداری باید کمک و راهنمای ما برای حرکت به سوی یک زندگی بهتر باشد و زندگی را متحول کند. عزاداری زنده، عزاداری زندگی‌ساز است و باید با زندگی فرد عزادار، نسبت داشته باشد. عزاداری مطلوب، عزاداری است که در راستای احیای امر اهل‌بیت(ع) باشد. ما اهل‌بیت(ع) را افراد حکیمی می‌دانیم؛ فرد حکیم، دستور لغو و بیهوده نمی‌دهد و کارهایش حکمت دارد. پس دستور اهل‌بیت(ع) به برپایی عزاداری، حکمتی دارد که من و شمای عزادار، باید آن حکمت را دریابیم و در راستای رسیدن به اهداف آن حکمت، گام برداریم. اما در پاسخ به این پرسش که حکمت عزاداری بر سیدالشهدا(ع) را باید چگونه دریافت؟ عرض می‌کنم که باید حکمت عزاداری را در راستای شئون امام(ع) ببینیم یعنی ابتدا بفهمیم که نقش امام در جامعه چیست؟ هدف امام حسین(ع) از قیام چه بود؟ هدف آن حضرت، چنان‌که می‌دانید و خوانندگان شما نیز می‌دانند، اقامه امر به معروف و نهی از منکر بود. هدف سیدالشهدا (ع) این بود که سیره و روش جد بزرگوارش را احیا کند، یعنی به تقویت جریان حق بپردازد. پس عزاداری‌ها باید در همین جهت برپا و انجام شود که جریان باطل را تضعیف و جریان حق را زنده کند. خب! اگر عزاداران حسینی به مسئله جریان حق و باطل توجه نکنند و از این موضوع مهم غفلت بورزند، در پی این نباشند که بدانند جریان حق کیست و جریان باطل چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ نباید توقع داشت که عزاداری این عزاداران در راستای هدف امام حسین(ع) قرار بگیرد.
برخی این ایراد را به عزاداری امام حسین(ع) وارد می‌کنند که هدف از این نوحه‌سرایی‌ها و رخت سیاه پوشیدن‌ها چیست و چه نتایجی بر آن مترتب است؟ این افراد معمولاً به رفتارهای برخی افراد ناآگاه اشاره می‌کنند و مدعی می‌شوند که برای عزاداری بر سالار شهیدان، نمی‌توان هدف و نتیجه مؤثری قائل شد. پاسخ به این اشکال چیست؟
نکته بسیار مهمی است. وقتی ما به شاخصه‌هایی که اشاره کردم توجه نکنیم، افرادی پیدا می‌شوند که به ماهیت عزاداری ما اشکال می‌گیرند و می‌گویند: مگر شما مدعی نیستید که امام حسین(ع) شهید شده و به بهشت رفته است؟ پس عزاداری‌های تان برای چیست؟ این‌جاست که اگر عزادار حسینی به مسئله جریان حق و باطل توجه داشته باشد، پاسخی درخور ارائه دارد و به اشکال گیرنده می‌گوید که با شهادت سیدالشهدا(ع) و وقوع آن جنایت عظیم در دشت تفتیده کربلا، جریان حق صدمه دید و ما به خاطر این آسیب است که عزاداری می‌کنیم. ما معتقدیم برای گرفتن انتقام خون سیدالشهدا(ع)، باید فرزندشان، امام زمان(عج) تشریف بیاورند؛ این در حالی است که قاتلان امام حسین(ع) قرن‌ها قبل توسط مختار به قتل رسیدند. مفهوم انتظار آمدن امام زمان(عج) برای گرفتن انتقام خون سیدالشهدا(ع) این است که آسیب وارد شده به جریان حق، در واقعه جانگداز عاشورا، آن‌قدر عمیق است که حتی با قصاص قاتلان امام حسین(ع) و یارانش هم، از بین نمی‌رود؛ جریان حق، لطمه شدیدی دیده است. اما متأسفانه، این روزها در برخی عزاداری‌ها، توجهی به این موضوع مهم و اساسی نمی‌شود. عزاداران حسینی باید بدانند که اگر امروز اعتیاد زیاد است، اگر طلاق زیاد است، اگر رشوه شیوع دارد، اگر انسان‌ها به یکدیگر ظلم می‌کنند و اگر استکبار جهانی اینچنین به چپاول ملت‌های محروم و در بند، اشتغال دارد، این‌ها همه ادامه همان ماجرای آسیب دیدن و لطمه خوردن به جریان حق است. اگر به این مسائل توجه نداشته باشیم، برای نسل جوان و روشنفکر ما این پرسش به وجود خواهد آمد که چرا عزاداری می‌کنیم؟ اما اگر به راستی، عارفانه و با شناخت عزاداری کردیم و گفتیم که ظلمی اتفاق افتاده و این ظلم منقطع و تمام نشده و همچنان در دوره‌های تاریخی بعد، روی داده و پیوستگی خود را حفظ کرده است، هم عزادارای ما از زیر بار شبهه و اشکال خارج می‌شود و هم می‌تواند در زندگی ما اثر بگذارد. آن وقت است که من و شمای عزادار، می‌کوشیم برای تقویت جریان حق، بُعد حسینی خودمان را تقویت کنیم و همزمان، با انزجار و برائت از جریان ظلم و ستم، نفرت از ستمکاری را در وجود خودمان، افزایش دهیم. در چنین شرایطی، عزادار حسینی دیگر نباید در زندگی‌اش ظالم و ستمکار باشدو نباید به همسر و فرزندان و والدینش ظلم کند. اگر کاسب است، نباید به مشتری خود ستم کند و اگر کارمند است، باید از ظلم به ارباب رجوع، پرهیز کند.
یکی از مسائلی که درباره آثار عزاداری بر سیدالشهدا(ع) قابل بررسی است، تداوم این آثار در شخصیت و رفتار عزاداران است. چرا در برخی از ما، آثار اخلاقی و فکری این عزاداری‌ها باقی نمی‌ماند و از بین می‌رود؟
به نکته خوبی اشاره کردید؛ راستی چرا آثار محرم و عزاداری بر سالار شهیدان(ع) در برخی از ما اندک یا موقتی است و ماندگار نمی‌شود؟ ببینید، در ماه محرم، محبت مردم به یکدیگر افزایش پیدا می‌کند. این ویژگی و طبیعت عزاداری برای سیدالشهدا(ع) است. محرم مثل بارانی است که بر یک شهر دودگرفته و شلوغ می‌بارد، آلودگی‌ها را می‌زداید و هوا را برای تنفس، پاکیزه می‌کند اما عوامل دودزا، مثل خودروها و کارخانه‌ها، دوباره هوای پاک ایجاد شده را آلوده می‌کند. پیروی ما از هوای نفس و بی توجهی به مفهوم فلسفه عزاداری، باعث می‌شود نتوانیم آن‌چه را که محرم، با باران پر مهر و محبتش به ما ارزانی می‌کند، حفظ کنیم. ما باید در پی پایدار کردن این پاکیزگی باشیم. ما باید بتوانیم تنفر از ظلم و علاقه به جریان حق را در درون خودمان نهادینه و پایدار کنیم. البته باید توجه داشته باشیم و حواس مان باشد که این مهرورزیدن‌ها، با برخی غفلت‌ها همراه نشود؛ این‌که ما دوست داریم دیگران بیایند و از غذا یا چایی که برای عزاداران حسینی تدارک دیده‌ایم، بخورند و بیاشامند، باعث ازدیاد محبت به افراد می شود، اما ممکن است این رفتار نیکو، گرفتار آسیب‌هایی هم بشود و اثر عکس بگذارد؛ مثلاً ما بیاییم و برای توزیع نذری، جوری اقدام کنیم که خیابان و مسیر عبور و مرور مردم بسته شود. خب! ممکن است کسی کار داشته باشد، گرفتار باشد و بخواهد زودتر به مقصد برسد. این غفلت‌ها باعث به وجود آمدن نتیجه عکس می‌شود و حتی ممکن است به جریان حق ضربه بزند. باید همه تلاش کنیم در این ماه و ایام، فضایل انسانی را در خود پرورش دهیم و افرادی که سهم بیشتری در برپایی مراسم دارند، مانند خطبای محترم و مداحان، باید بیشتر به این مسائل توجه کنند.
مرجع : خراسان
