کد مطلب : ۳۳۵۴۰
سنت های عزاداری مردم کاشان
مردم شهرستان کاشان قبل از آغاز محرم با برپایی مجالس فوق‌العاده به صورت هفتگی به استقبال ماه محرم می‌روند که گواه بر این آمادگی نصب پرچم‌های مشکی، سبز، قرمز توسط تکایا و هیئت‌های مختلف از نیمه دوم ذی‌الحجه است که پس از پایان ماه صفر این پرچم‌ها جمع‌آوری می‌شود.
مجالس عزاداری در کاشان از شب نخست محرم شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه دارد که اوج برپایی این مجالس از شب نخست تا شب شانزدهم محرم است که به شب شش امام حسین (ع) معروف است که یکی از رسوم دیرینه در این شهر این است که هر شب از ماه محرم به نام هیئت خاصی است و در واقع آن هیئت سعی دارد اوج توان خود را در عزاداری در آن شب به نمایش بگذارد و اکثر مردم در آن هیئت حضور می‌یابند.
از آداب و سنن ماه محرم در کاشان، رفتن هیئت‌ها به بازار، تشرف به مسلک سقایی، برداشتن علم و علمات، کتل و بیرق، نخل‌برداری، شمع زنی و جریده است.
مراسم در بازار
یکی دیگر از رسوم عزاداری در کاشان حرکت هیئت‌های مختلف از مرکز هیئت تا بازار و برپایی مراسم عزاداری در این مکان است که ورود دسته‌ها به بازار از سمت دروازه دولت و بازار مسگرها و سمت پا نخل و بازار گذرنو است که پس از طی کردن بازار و بازارچه‌ها در تیمچه امین‌الدوله مراسم ختم می‌شود.
تیمچه امین‌الدوله در بازار میانچال قرار دارد و متعلق به دوره قاجاریه است. این بنای با عظمت به دستور یکی از رجال نامدار عصر قاجار به نام فرخ خان غفاری ملقب به امین‌الدوله و با معماری استاد علی مریم در اواخر قرن سیزدهم قمری (۱۲۸۵) ساخته شد.
این بنای باشکوه در سه طبقه و با طول و عرض زیاد بنا شده و ارتفاع گنبد آن نیز مورد توجه است. همه ساله در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) این تیمچه میعادگاه دسته‌ها و هیات مذهبی عزادار کاشان است. معمولا رسم بر این است که هر هیئت در شب قبل از روز بازار خود با برپایی مراسم عزاداری از تعدادی از هیئت‌ها دعوت می‌کند تا در این محفل و مراسم روز بازار شرکت کنند و بر مراسمشان رونق بخشند و آن هیئت‌ها نیز در قالب دسته‌هایی به کمک هیئت کمک خواه رفته و همنوا و هماهنگ می‌شوند و در پایان مراسم شب و نیز مراسم عزاداری روز بازار با شام و ناهار از عزاداران پذیرایی می‌شود.
گروهی از دسته‌های عزادار نمادها و نشانه‌هایی را در اختیار دارند که اغلب به آن شناخته می‌شوند علم، کتل، توغ، جریده یا جریته، شش گوشه، نهر علقمه، شط فرات و نخل از جمله نمادهایی هستند که در پیشاپیش هیئت‌های عزادار حرکت می‌کنند.
نخستین دسته عزاداری که به بازار می‌رود، دستهای است به نام چاووش عزا که در آخرین روز ذی الحجه یعنی یک روز قبل از شروع ماه محرم به بازار شهر می‌آید و مردم را از فرا رسیدن ماه محرم مطلع کرده و نیز کسبه‌ها و بازار را برای استقبال از هیئت‌ها و دسته‌های عزادار آماده می‌کنند که این دسته عزا مربوط به محله پشت مشهد کاشان است که از سمت بازار مسگرها وارد شده در تیمچه امین‌الدوله مراسم خود را ختم می‌کنند.
تشرف به مسلک سقایی
سقاها گروه دیگری از عزاداران هستند، این گروه که در قالب چهار دسته هستند در طول دهه نخست ماه محرم با بستن لنگی به کمر و انداختن مشک سقایی به دوش و جام‌های فلزی به دست در بازار شهر بین عزاداران ظاهر می‌شوند و به سقایی می‌پردازند.
تشرف به مسلک سقایی در سنین نوجوانی بر اساس نیت پدر و مادر مبنی بر این که فرزندشان همیشه سالم و تندرست بماند طی مراسمی به تشریفات خاص انجام می‌گرفته است که معمولا کودک در هفت یا هشت سالگی در مجلسی توسط بابا و سرپرست هیئت سقایان لباس سقایی به او پوشانده می‌شده و در این حین، قصیده‌ای ویژه می‌خواند. لباس و وصله‌های سقایی شامل کلاه ترمه به نشانه تاج افتخار خدمتگزاری امام حسین (ع)، شیر و قلاب به نشانه کمربند سقایی، کشکول به نشانه مشک آب سقایی، لنگ به جای نطع سقایی، رشته‌ای قرمز به نشانه رشته غم و ماتم امام حسین (ع) است که به کمر کودک می‌بندند.
پس از پوشاندن لباس، مراسم با دعا و فاتحه‌خوانی و پاشیدن گلاب و دادن شیرینی پایان می‌پذیرد و آن کودک از آن روز تا آخر عمر به طور رسمی سقا محسوب شده و عضو هیئت سقایان کاشان به شمار می‌رود.
نخل برداری
نخل‌برداری که نماد و نشانه تشییع جنازه حضرت سیدالشهدا (ع) در روز عاشورا است، در بیشتر شهرهای ایران، همچنین کاشان انجام می‌شود که البته نحوه پوشاندن نخل در این شهرستان ساده و بدون تشریفات است.
در کاشان پنج نخل شامل نخل سرپره، نخل در فین، نخل در باغ، نخل کلهر و نخل باباشرف وجود دارد که در مراسمی پرشکوه و پرشور و همراه با اعتقادی عمیق برداشته می‌شود.
قربانی کردن متعدد گوسفند توسط صاحبان نذر در طول مسیر حرکت در جلوی نخل، اسپند دود کردن توسط صاحبان منازل در مسیر راه نخل، دویدن پابرهنه زن و مرد و پیر و جوان به دنبال نذر و فریادهای پرسوز یا حسین و عبور به سختی جمعیت کثیر از کوچه‌ها و گذرهای تنگ قدیمی شهر جلوه‌هایی از عشق و ارادت مردم این خطه به اهل‌بیت (ع) به ویژه امام حسین (ع) را خلق می‌کند که مرواریدهای اشک در صدف چشمان هر بیننده تحسین‌کننده آنست.
شمع‌زنی
همچنین ساعاتی به غروب روز تاسوعا، مراسم شمع‌زنی با روشن کردن ۷۲ شمع به تعداد یاران باوفای امام حسین (ع) در چهل مسجد و زیارتگاه به یاد چهل منزل اسرای کربلا توسط بسیاری از نذرداران و علاقه‌مندان به ویژه بانوان برگزار می‌شود.
جریده
علم جریده نیز شبیه به نیزه بوده و دارای یک یا دو تسمه آهنین هلالی شکل، دو پنجه فولادین، دو عدد شیر، کشکول مسی، رشته‌های مروارید، جاشمعی و چند تکه پارچه قیمتی است.
جریده در واقع نمادی از ویژگی‌های علمدار کربلاست، کشکول به نشانه سقایی حضرت، هلال تشبیه رخسار او به ماه، آینه صداقت و یکرنگی حضرت ابوالفضل (ع) و رشته‌های مروارید نشانه رشته الفت و وفاداری ایشان به حضرت سیدالشهدا (ع) است و علم نشانه علمداری و سپهداری و پنجه‌های فلزی نشانی از دستهای بریده قمر بنی هاشم (ع) است؛ به اعتقاد مردم کاشان دادن آب از این کشکول به بیماران شفابخش است.
توزیع نذری‌ها
از دیگر سنت‌های کاشان پختن و توزیع نانی در روز تاسوعا به نام نان عباسعلی است که در قدیم در خانه‌ها پخت می‌شده و امروزه توسط نانوایی‌هایی خاص پخت می‌شود و مشتری فراوان دارد.
از دیگر سنت‌های کاشانی‌ها در روز عاشورا آن است که در گذشته که در منازل دام نگهداری می‌شد هر دامداری برای برکت و یا ادای نذر شیر دام خود را در صبح روز عاشورا به یاد شش ماهه سیدالشهدا (ع) به هیئت‌هایی که مزین به نام علی اصغر (ع) بودند می‌دادند و امروزه همچنان این سنت وجود دارد، مردم با خریداری شیر و اهدای آن نذر خود را ادا می‌کنند.
دادن غذاهای نذری در کاشان رواج بسیار دارد به گونه‌ای که در طول ماه محرم در تمام محلات کاشان انجام می‌شود و منحصر به دو روز عاشورا و تاسوعا نیست که از میان این غذاهای نذری در ماه محرم گوشت لوبیای آن بسیار شهرت دارد که بسیار خوشمزه طبخ شده و خواهان بسیاری دارد.
مردم کاشان به دلیل صبغه مذهبی و سابقه شکل‌گیری تشیع در این دیار که بر اساس اسناد موجود به اواخر قرن اول هجری بر می‌گردد عشق و ارادتی خاص و مثال‌زدنی به اهل بیت (ع) دارند و در برگزاری مراسم محرم و صفر بسیار مقید هستند به گونه‌ای که گرمای طاقت‌فرسای تابستان و سوز سرمای جانسوز زمستان کویر ذره‌ای در برگزاری مراسمشان تاثیر نمی‌گذارد.
مجالس عزاداری در کاشان از شب نخست محرم شروع و تا اواخر ماه صفر ادامه دارد که اوج برپایی این مجالس از شب نخست تا شب شانزدهم محرم است که به شب شش امام حسین (ع) معروف است که یکی از رسوم دیرینه در این شهر این است که هر شب از ماه محرم به نام هیئت خاصی است و در واقع آن هیئت سعی دارد اوج توان خود را در عزاداری در آن شب به نمایش بگذارد و اکثر مردم در آن هیئت حضور می‌یابند.
از آداب و سنن ماه محرم در کاشان، رفتن هیئت‌ها به بازار، تشرف به مسلک سقایی، برداشتن علم و علمات، کتل و بیرق، نخل‌برداری، شمع زنی و جریده است.
مراسم در بازار
یکی دیگر از رسوم عزاداری در کاشان حرکت هیئت‌های مختلف از مرکز هیئت تا بازار و برپایی مراسم عزاداری در این مکان است که ورود دسته‌ها به بازار از سمت دروازه دولت و بازار مسگرها و سمت پا نخل و بازار گذرنو است که پس از طی کردن بازار و بازارچه‌ها در تیمچه امین‌الدوله مراسم ختم می‌شود.
تیمچه امین‌الدوله در بازار میانچال قرار دارد و متعلق به دوره قاجاریه است. این بنای با عظمت به دستور یکی از رجال نامدار عصر قاجار به نام فرخ خان غفاری ملقب به امین‌الدوله و با معماری استاد علی مریم در اواخر قرن سیزدهم قمری (۱۲۸۵) ساخته شد.
این بنای باشکوه در سه طبقه و با طول و عرض زیاد بنا شده و ارتفاع گنبد آن نیز مورد توجه است. همه ساله در ایام سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین (ع) این تیمچه میعادگاه دسته‌ها و هیات مذهبی عزادار کاشان است. معمولا رسم بر این است که هر هیئت در شب قبل از روز بازار خود با برپایی مراسم عزاداری از تعدادی از هیئت‌ها دعوت می‌کند تا در این محفل و مراسم روز بازار شرکت کنند و بر مراسمشان رونق بخشند و آن هیئت‌ها نیز در قالب دسته‌هایی به کمک هیئت کمک خواه رفته و همنوا و هماهنگ می‌شوند و در پایان مراسم شب و نیز مراسم عزاداری روز بازار با شام و ناهار از عزاداران پذیرایی می‌شود.
گروهی از دسته‌های عزادار نمادها و نشانه‌هایی را در اختیار دارند که اغلب به آن شناخته می‌شوند علم، کتل، توغ، جریده یا جریته، شش گوشه، نهر علقمه، شط فرات و نخل از جمله نمادهایی هستند که در پیشاپیش هیئت‌های عزادار حرکت می‌کنند.
نخستین دسته عزاداری که به بازار می‌رود، دستهای است به نام چاووش عزا که در آخرین روز ذی الحجه یعنی یک روز قبل از شروع ماه محرم به بازار شهر می‌آید و مردم را از فرا رسیدن ماه محرم مطلع کرده و نیز کسبه‌ها و بازار را برای استقبال از هیئت‌ها و دسته‌های عزادار آماده می‌کنند که این دسته عزا مربوط به محله پشت مشهد کاشان است که از سمت بازار مسگرها وارد شده در تیمچه امین‌الدوله مراسم خود را ختم می‌کنند.
تشرف به مسلک سقایی
سقاها گروه دیگری از عزاداران هستند، این گروه که در قالب چهار دسته هستند در طول دهه نخست ماه محرم با بستن لنگی به کمر و انداختن مشک سقایی به دوش و جام‌های فلزی به دست در بازار شهر بین عزاداران ظاهر می‌شوند و به سقایی می‌پردازند.
تشرف به مسلک سقایی در سنین نوجوانی بر اساس نیت پدر و مادر مبنی بر این که فرزندشان همیشه سالم و تندرست بماند طی مراسمی به تشریفات خاص انجام می‌گرفته است که معمولا کودک در هفت یا هشت سالگی در مجلسی توسط بابا و سرپرست هیئت سقایان لباس سقایی به او پوشانده می‌شده و در این حین، قصیده‌ای ویژه می‌خواند. لباس و وصله‌های سقایی شامل کلاه ترمه به نشانه تاج افتخار خدمتگزاری امام حسین (ع)، شیر و قلاب به نشانه کمربند سقایی، کشکول به نشانه مشک آب سقایی، لنگ به جای نطع سقایی، رشته‌ای قرمز به نشانه رشته غم و ماتم امام حسین (ع) است که به کمر کودک می‌بندند.
پس از پوشاندن لباس، مراسم با دعا و فاتحه‌خوانی و پاشیدن گلاب و دادن شیرینی پایان می‌پذیرد و آن کودک از آن روز تا آخر عمر به طور رسمی سقا محسوب شده و عضو هیئت سقایان کاشان به شمار می‌رود.
نخل برداری
نخل‌برداری که نماد و نشانه تشییع جنازه حضرت سیدالشهدا (ع) در روز عاشورا است، در بیشتر شهرهای ایران، همچنین کاشان انجام می‌شود که البته نحوه پوشاندن نخل در این شهرستان ساده و بدون تشریفات است.
در کاشان پنج نخل شامل نخل سرپره، نخل در فین، نخل در باغ، نخل کلهر و نخل باباشرف وجود دارد که در مراسمی پرشکوه و پرشور و همراه با اعتقادی عمیق برداشته می‌شود.
قربانی کردن متعدد گوسفند توسط صاحبان نذر در طول مسیر حرکت در جلوی نخل، اسپند دود کردن توسط صاحبان منازل در مسیر راه نخل، دویدن پابرهنه زن و مرد و پیر و جوان به دنبال نذر و فریادهای پرسوز یا حسین و عبور به سختی جمعیت کثیر از کوچه‌ها و گذرهای تنگ قدیمی شهر جلوه‌هایی از عشق و ارادت مردم این خطه به اهل‌بیت (ع) به ویژه امام حسین (ع) را خلق می‌کند که مرواریدهای اشک در صدف چشمان هر بیننده تحسین‌کننده آنست.
شمع‌زنی
همچنین ساعاتی به غروب روز تاسوعا، مراسم شمع‌زنی با روشن کردن ۷۲ شمع به تعداد یاران باوفای امام حسین (ع) در چهل مسجد و زیارتگاه به یاد چهل منزل اسرای کربلا توسط بسیاری از نذرداران و علاقه‌مندان به ویژه بانوان برگزار می‌شود.
جریده
علم جریده نیز شبیه به نیزه بوده و دارای یک یا دو تسمه آهنین هلالی شکل، دو پنجه فولادین، دو عدد شیر، کشکول مسی، رشته‌های مروارید، جاشمعی و چند تکه پارچه قیمتی است.
جریده در واقع نمادی از ویژگی‌های علمدار کربلاست، کشکول به نشانه سقایی حضرت، هلال تشبیه رخسار او به ماه، آینه صداقت و یکرنگی حضرت ابوالفضل (ع) و رشته‌های مروارید نشانه رشته الفت و وفاداری ایشان به حضرت سیدالشهدا (ع) است و علم نشانه علمداری و سپهداری و پنجه‌های فلزی نشانی از دستهای بریده قمر بنی هاشم (ع) است؛ به اعتقاد مردم کاشان دادن آب از این کشکول به بیماران شفابخش است.
توزیع نذری‌ها
از دیگر سنت‌های کاشان پختن و توزیع نانی در روز تاسوعا به نام نان عباسعلی است که در قدیم در خانه‌ها پخت می‌شده و امروزه توسط نانوایی‌هایی خاص پخت می‌شود و مشتری فراوان دارد.
از دیگر سنت‌های کاشانی‌ها در روز عاشورا آن است که در گذشته که در منازل دام نگهداری می‌شد هر دامداری برای برکت و یا ادای نذر شیر دام خود را در صبح روز عاشورا به یاد شش ماهه سیدالشهدا (ع) به هیئت‌هایی که مزین به نام علی اصغر (ع) بودند می‌دادند و امروزه همچنان این سنت وجود دارد، مردم با خریداری شیر و اهدای آن نذر خود را ادا می‌کنند.
دادن غذاهای نذری در کاشان رواج بسیار دارد به گونه‌ای که در طول ماه محرم در تمام محلات کاشان انجام می‌شود و منحصر به دو روز عاشورا و تاسوعا نیست که از میان این غذاهای نذری در ماه محرم گوشت لوبیای آن بسیار شهرت دارد که بسیار خوشمزه طبخ شده و خواهان بسیاری دارد.
مردم کاشان به دلیل صبغه مذهبی و سابقه شکل‌گیری تشیع در این دیار که بر اساس اسناد موجود به اواخر قرن اول هجری بر می‌گردد عشق و ارادتی خاص و مثال‌زدنی به اهل بیت (ع) دارند و در برگزاری مراسم محرم و صفر بسیار مقید هستند به گونه‌ای که گرمای طاقت‌فرسای تابستان و سوز سرمای جانسوز زمستان کویر ذره‌ای در برگزاری مراسمشان تاثیر نمی‌گذارد.
مرجع : کربلا
