کد مطلب : ۳۳۹۵۴
امام هشتم؛ تبیین‌گر مسأله امامت/امام رضا در امر امامت تقیه نکردند
یکی از مسائل عقیدتی که در زمان وجود مبارک امام رضا(ع) بیش از بقیه ائمه(ع) به آن پرداخته شده و درباره آن بحث شده است، مسأله امامت است. شاید از هیچ امامی به اندازه امام رضا(ع) در مورد امامت و مباحث مربوط به آن حدیث نقل نشده است. در خصوص بحث امامت از منظر ثامن الحجج(ع) با علی عباس آبادی، کارشناس علوم دینی به گفتگو نشستیم.
عباس آبادی با اشاره به اینکه یکی از مأموریت‌های ائمه آن بود که هریک به اندازه فضایی که در اختیار داشت و آن اندازه که فضای اجتماعی اقتضا می‌کرد به تبیین عقاید بپردازد، گفت: ائمه خیلی تلاش می‌کردند عقاید حق را و مطالب صحیح درست را نسبت به همه عوالم قبل و بعد از دنیا، نسبت به انسان، نسبت به خدای متعال، نسبت به پیغمبران و همه آنچه انسان باید به آنها باور داشته باشد و باور به آنها شخصیت انسان را شکل می‌دهد و شخصیت انسان می‌تواند بر اساس آنها به سمت خوبی‌ها تغییر پیدا کند، را به مردم به اشکال مختلف آموزش دهند.
وی افزود: وجود مبارک امام رضا(ع) هم همین طور بودند. یعنی شاید صدها حدیث اعتقادی از وجود مبارک امام رضا(ع) به ما رسیده که حجم قابل توجهی است و شاید حتی بشود کتاب نسبتاً مفصل اعتقادی براساس روایاتی که امام رضا(ع) در اعتقادات بیان کردند، نوشت. تا جایی که لقب عالم آل محمد(ص) به حضرت داده بودند، زیرا علوم مختلف و مسائل اعتقادی و کلامی فراوانی به دست حضرت حل می‌شد و مناظره‌های متعددی داشتند.
یکی از مسائل عقیدتی که در زمان وجود مبارک امام رضا(ع) بیش از بقیه ائمه(ع) به آن پرداخته شده و درباره آن بحث شده است، مسأله امامت است
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: یکی از مسائل عقیدتی که در زمان وجود مبارک امام رضا(ع) بیش از بقیه ائمه(ع) به آن پرداخته شده و درباره آن بحث شده است، مسأله امامت است. شاید از هیچ امامی به اندازه امام رضا(ع) در مورد امامت و مباحث مربوط به آن حدیث نقل نشده است، زیرا دوران قبل از امام رضا (ع) دورانی نیست که به صراحت بشود همه مطالب درباره امام را مطرح کرد، مخصوصاً در فضاهای عمومی که مخالفین حضور داشتند خیلی به دشواری می‌شد این مطالب را مطرح کرد، اما در زمان وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) تقیه در مسأله امامت برداشته شده بود و امام رضا(ع) تقریبا در مورد امامت تقیه خاصی نمی‌کردند و اساس و گوهر معنای امامت را به وضوح درجاهای مختلف و در بحث‌ها و گفتگوهای مختلف بیان می‌فرمودند. روایات متعددی در کتاب‌های ما نقل شده است که ایشان ویژگی‌های امام، وظایف امام و نحوه انتخاب امام را بیان می‌کنند. نحوه عالم شدن و علم پیدا کردن امام را بیان می‌کنند.
وی با اشاره به مطالبی که امام رضا(ع) در مورد امامت بیان کردند، اظهار داشت: مطلب اول اینکه زمین هیچ وقت از حجت خدا خالی نمی‌ماند. حضرت رضا(ع) می فرمایند: "انّ الارض لا تخلو من حجة"؛ زمین از حجت خالی نمی‌ماند و هیچوقت نمی‌شود که زمین باشد و عالم دنیا پابرجا باشد، اما حجتی بروی زمین نباشد، یعنی امام معصومی از طرف خدا نباشد. جالب است که در ادامه این عبارت حضرت می‌فرمایند و انا ولله ذلک الحجة؛ به خدا قسم آن حجت من هستم! یعنی با صراحت خود را امام می‌دانند.
در زمان وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) تقیه در مسأله امامت برداشته شده بود و امام رضا(ع) تقریبا در مورد امامت تقیه خاصی نمی‌کردند و اساس و گوهر معنای امامت را به وضوح درجاهای مختلف و در بحث‌ها و گفتگوهای مختلف بیان می‌فرمودند
عباس آبادی ادامه داد: مطلب دومی که در فرمایشات امام رضا(ع) به آن اشاره شده است اینکه اطاعت از امام بر ما واجب است. در روایات متعددی داریم که ائمه خود را مفترض الطاعه می‌دانند، یعنی اطاعت از امام نصب شده از طرف خدا بر همه بندگان واجب و لازم است. از جمله امام رضا(ع) در روایتی که معمر بن خلال نقل می‌کند، می‌گوید مرد ایرانی خدمت امام رضا(ع) رسید و از حضرت پرسید که آیا اطاعت از شما واجب است، حضرت فرمودند بله. آن مرد سوال کرد همانطور که اطاعت از علی بن ابی طالب واجب بود، اطاعت از شما هم واجب است؟ حضرت فرمودند بله! اطاعت از من مثل اطاعت از امیرالمومنین علی بن ابی طالب است!
این نویسنده افزود: معنای اطاعت یعنی فرمانبرداری به همراه محبت و خشوع؛ این سه مولفه اطاعت را شکل می‌دهد. فقط حرف کسی را عمل کردن هم کافی نیست حرف او را عمل کردن، محبت به او داشتن و در برابر او تواضع وخشوع کردن لازم است. کسی که این حالت را نسبت به امام داشته باشد، می‌تواند بگوید من مطیع امام هستم.
در روایت دیگری که از وجود مبارک امام رضا(ع) نقل شده که حضرت به یکی از اصحابشان فرمودند به من خبر رسیده بعضی از مردم می‌گویند ما اهل بیت حرفمان این است که مردم بنده ما هستند! قسم به نزدیکی و قرابتی که به رسول خدا دارم، هرگز چنین حرفی نزدم و هرگز از پدرانم چنین حرفی نشنیدم و به من خبر نرسیده که یک نفر از پدرانم به یکی از ائمه قبل چنین حرفی فرموده باشند، اما حرف ما این است که اطاعت ما بر آنها واجب است نه اینکه آنها بردگان ما هستند.
معنای اطاعت یعنی فرمانبرداری به همراه محبت و خشوع
عباس آبادی با اشاره به یکی از مهم ترین روایاتی که از امام رضا(ع) درباره مسأله امامت نقل شده است، گفت: عبدالعزیز بن مسلم نقل می‌کند ما در مرو بودیم در مسجد جامع مردم درباره مسأله امامت صحبت می‌کردند، خدمت حضرت آمدم و گفتم چنین بحثی بین مردم و متکلمین و علما مطرح است، اینکه امامت چگونه است و امام باید چگونه باشد؟ امام رضا(ع) حدیث نسبتاً طولانی بیان فرمودند که در بخشی از آن آمده است جایگاه امامت خیلی بلندتر و شأن آن عظیم‌تر است، دستیابی به آن سخت تر از این است که مردم بخواهند با عقل خود معنای امامت را دربیابند و امام انتخاب کنند. مسأله امامت فراتر از این حرفهاست! امامت مثل افسار دین است که دین را با آن باید حفظ کرد. مایه نظم مسلمانان و آبادی دنیا و عزت مومنین است. امامت ریشه و شاخه درخت اسلام است که دائما رو به رشد است.
وی ادامه داد: امام سپس فرمودند: امام مثل خورشیدی است که عالم را با نور خود روشن کرده است، اما این خورشید خودش در افق بلندی ایستاده که هیچ دست و بلکه هیچ چشمی نمی‌تواند به امام برسد. نور امام عالم را پر کرده است. حقیقت و ذات امام در دسترس بندگان نیست. حتی جسم امام هم که در کنار ما باشد، نمی‌توانیم بفهمیم که امام چه عظمتی دارد و در چه مرتبه ای از این عالم سیر می‌کند، اما نور امام و هدایت امام همه عالم را پر و نورانی کرده است. امام مثل کسی است که با انسان انس می‌گیرد و با انسان مرافقت و مدارا می‌کند، مثل پدر دلسوز است! به تعبیر یکی از اساتید گویا امام رضا(ع) با این جمله دلشان رضایت نداد و بعد فرمودند امام مادر نیکوکار و مهربان نسبت به فرزند خردسال است.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه خیلی جاها وجود مبارک امام رضا(ع)، حقیقت امامت و مقامات امام و علم امام را به صورت عملی به اطرافیان خود نشان می‌دهند، افزود: کسی خدمت امام رضا(ع) آمد و مبلغ زیادی وجوهات برای حضرت آورد. می‌گوید وقتی پول را به امام دادم، امام پول را گرفتند و خیلی برایشان مهم نبود و خوشحال نشدند. او شیعه کم معرفتی بود، با خود فکر کرد با این پول زیادی که من به امام رضا(ع) می رسانم تا خرج فقرا و صرف ترویج دین کنند، خوشحال می‌شوند، می‌گوید دیدم که اصلاً حضرت خوشحال نشدند! حضرت که از باطن من خبر دار شدند بدون اینکه چیزی بگویم غلام خود را صدا زدند که تشت و آب بیاور تا دستانم را بشویم غلام تشت آورد. امام رضا(ع) دستان خود را شستند و فرمودند آب روی دستان بریز. من دیدم وقتی که آب از لای انگشتان مبارک حضرت روی تشت می‌ریخت، تبدیل به طلا می‌شد! یعنی آب روی دست حضرت می‌ریخت، اما قطعه‌های طلا از بین انگشتان حضرت در تشت می ریخت، بعد حضرت به من فرمودند کسی که اینگونه باشد برایش مهم نیست که چقدر پول برایش بیاید! یعنی تمام زمین در اختیار من است. همه گنجینه‌های زمین را خدا در اختیار ما قرار داده. اگر ما پول شما را قبول می‌کنیم برای این است که اموالتان پاک شود نه اینکه ما نیازمندیم!
عباس آبادی ادامه داد: در این حدیث شریف که در کتاب شریف کافی آمده است، امام دو حقیقت باطنی از امامت را به این فرد نشان دادند؛ یکی علم غیب خود که من از درون تو خبر دارم که در دلت گذشت چرا امام خوشحال نشدند و ثانیاً قدرت تکوینی خود را که وجود مبارک حضرت می‌توانند همه خزینه‌ها و گنجینه‌های عالم را دراختیار بگیرند.
عباس آبادی با اشاره به اینکه یکی از مأموریت‌های ائمه آن بود که هریک به اندازه فضایی که در اختیار داشت و آن اندازه که فضای اجتماعی اقتضا می‌کرد به تبیین عقاید بپردازد، گفت: ائمه خیلی تلاش می‌کردند عقاید حق را و مطالب صحیح درست را نسبت به همه عوالم قبل و بعد از دنیا، نسبت به انسان، نسبت به خدای متعال، نسبت به پیغمبران و همه آنچه انسان باید به آنها باور داشته باشد و باور به آنها شخصیت انسان را شکل می‌دهد و شخصیت انسان می‌تواند بر اساس آنها به سمت خوبی‌ها تغییر پیدا کند، را به مردم به اشکال مختلف آموزش دهند.
وی افزود: وجود مبارک امام رضا(ع) هم همین طور بودند. یعنی شاید صدها حدیث اعتقادی از وجود مبارک امام رضا(ع) به ما رسیده که حجم قابل توجهی است و شاید حتی بشود کتاب نسبتاً مفصل اعتقادی براساس روایاتی که امام رضا(ع) در اعتقادات بیان کردند، نوشت. تا جایی که لقب عالم آل محمد(ص) به حضرت داده بودند، زیرا علوم مختلف و مسائل اعتقادی و کلامی فراوانی به دست حضرت حل می‌شد و مناظره‌های متعددی داشتند.
یکی از مسائل عقیدتی که در زمان وجود مبارک امام رضا(ع) بیش از بقیه ائمه(ع) به آن پرداخته شده و درباره آن بحث شده است، مسأله امامت است
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: یکی از مسائل عقیدتی که در زمان وجود مبارک امام رضا(ع) بیش از بقیه ائمه(ع) به آن پرداخته شده و درباره آن بحث شده است، مسأله امامت است. شاید از هیچ امامی به اندازه امام رضا(ع) در مورد امامت و مباحث مربوط به آن حدیث نقل نشده است، زیرا دوران قبل از امام رضا (ع) دورانی نیست که به صراحت بشود همه مطالب درباره امام را مطرح کرد، مخصوصاً در فضاهای عمومی که مخالفین حضور داشتند خیلی به دشواری می‌شد این مطالب را مطرح کرد، اما در زمان وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) تقیه در مسأله امامت برداشته شده بود و امام رضا(ع) تقریبا در مورد امامت تقیه خاصی نمی‌کردند و اساس و گوهر معنای امامت را به وضوح درجاهای مختلف و در بحث‌ها و گفتگوهای مختلف بیان می‌فرمودند. روایات متعددی در کتاب‌های ما نقل شده است که ایشان ویژگی‌های امام، وظایف امام و نحوه انتخاب امام را بیان می‌کنند. نحوه عالم شدن و علم پیدا کردن امام را بیان می‌کنند.
وی با اشاره به مطالبی که امام رضا(ع) در مورد امامت بیان کردند، اظهار داشت: مطلب اول اینکه زمین هیچ وقت از حجت خدا خالی نمی‌ماند. حضرت رضا(ع) می فرمایند: "انّ الارض لا تخلو من حجة"؛ زمین از حجت خالی نمی‌ماند و هیچوقت نمی‌شود که زمین باشد و عالم دنیا پابرجا باشد، اما حجتی بروی زمین نباشد، یعنی امام معصومی از طرف خدا نباشد. جالب است که در ادامه این عبارت حضرت می‌فرمایند و انا ولله ذلک الحجة؛ به خدا قسم آن حجت من هستم! یعنی با صراحت خود را امام می‌دانند.
در زمان وجود مبارک حضرت امام رضا(ع) تقیه در مسأله امامت برداشته شده بود و امام رضا(ع) تقریبا در مورد امامت تقیه خاصی نمی‌کردند و اساس و گوهر معنای امامت را به وضوح درجاهای مختلف و در بحث‌ها و گفتگوهای مختلف بیان می‌فرمودند
عباس آبادی ادامه داد: مطلب دومی که در فرمایشات امام رضا(ع) به آن اشاره شده است اینکه اطاعت از امام بر ما واجب است. در روایات متعددی داریم که ائمه خود را مفترض الطاعه می‌دانند، یعنی اطاعت از امام نصب شده از طرف خدا بر همه بندگان واجب و لازم است. از جمله امام رضا(ع) در روایتی که معمر بن خلال نقل می‌کند، می‌گوید مرد ایرانی خدمت امام رضا(ع) رسید و از حضرت پرسید که آیا اطاعت از شما واجب است، حضرت فرمودند بله. آن مرد سوال کرد همانطور که اطاعت از علی بن ابی طالب واجب بود، اطاعت از شما هم واجب است؟ حضرت فرمودند بله! اطاعت از من مثل اطاعت از امیرالمومنین علی بن ابی طالب است!
این نویسنده افزود: معنای اطاعت یعنی فرمانبرداری به همراه محبت و خشوع؛ این سه مولفه اطاعت را شکل می‌دهد. فقط حرف کسی را عمل کردن هم کافی نیست حرف او را عمل کردن، محبت به او داشتن و در برابر او تواضع وخشوع کردن لازم است. کسی که این حالت را نسبت به امام داشته باشد، می‌تواند بگوید من مطیع امام هستم.
در روایت دیگری که از وجود مبارک امام رضا(ع) نقل شده که حضرت به یکی از اصحابشان فرمودند به من خبر رسیده بعضی از مردم می‌گویند ما اهل بیت حرفمان این است که مردم بنده ما هستند! قسم به نزدیکی و قرابتی که به رسول خدا دارم، هرگز چنین حرفی نزدم و هرگز از پدرانم چنین حرفی نشنیدم و به من خبر نرسیده که یک نفر از پدرانم به یکی از ائمه قبل چنین حرفی فرموده باشند، اما حرف ما این است که اطاعت ما بر آنها واجب است نه اینکه آنها بردگان ما هستند.
معنای اطاعت یعنی فرمانبرداری به همراه محبت و خشوع
عباس آبادی با اشاره به یکی از مهم ترین روایاتی که از امام رضا(ع) درباره مسأله امامت نقل شده است، گفت: عبدالعزیز بن مسلم نقل می‌کند ما در مرو بودیم در مسجد جامع مردم درباره مسأله امامت صحبت می‌کردند، خدمت حضرت آمدم و گفتم چنین بحثی بین مردم و متکلمین و علما مطرح است، اینکه امامت چگونه است و امام باید چگونه باشد؟ امام رضا(ع) حدیث نسبتاً طولانی بیان فرمودند که در بخشی از آن آمده است جایگاه امامت خیلی بلندتر و شأن آن عظیم‌تر است، دستیابی به آن سخت تر از این است که مردم بخواهند با عقل خود معنای امامت را دربیابند و امام انتخاب کنند. مسأله امامت فراتر از این حرفهاست! امامت مثل افسار دین است که دین را با آن باید حفظ کرد. مایه نظم مسلمانان و آبادی دنیا و عزت مومنین است. امامت ریشه و شاخه درخت اسلام است که دائما رو به رشد است.
وی ادامه داد: امام سپس فرمودند: امام مثل خورشیدی است که عالم را با نور خود روشن کرده است، اما این خورشید خودش در افق بلندی ایستاده که هیچ دست و بلکه هیچ چشمی نمی‌تواند به امام برسد. نور امام عالم را پر کرده است. حقیقت و ذات امام در دسترس بندگان نیست. حتی جسم امام هم که در کنار ما باشد، نمی‌توانیم بفهمیم که امام چه عظمتی دارد و در چه مرتبه ای از این عالم سیر می‌کند، اما نور امام و هدایت امام همه عالم را پر و نورانی کرده است. امام مثل کسی است که با انسان انس می‌گیرد و با انسان مرافقت و مدارا می‌کند، مثل پدر دلسوز است! به تعبیر یکی از اساتید گویا امام رضا(ع) با این جمله دلشان رضایت نداد و بعد فرمودند امام مادر نیکوکار و مهربان نسبت به فرزند خردسال است.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه خیلی جاها وجود مبارک امام رضا(ع)، حقیقت امامت و مقامات امام و علم امام را به صورت عملی به اطرافیان خود نشان می‌دهند، افزود: کسی خدمت امام رضا(ع) آمد و مبلغ زیادی وجوهات برای حضرت آورد. می‌گوید وقتی پول را به امام دادم، امام پول را گرفتند و خیلی برایشان مهم نبود و خوشحال نشدند. او شیعه کم معرفتی بود، با خود فکر کرد با این پول زیادی که من به امام رضا(ع) می رسانم تا خرج فقرا و صرف ترویج دین کنند، خوشحال می‌شوند، می‌گوید دیدم که اصلاً حضرت خوشحال نشدند! حضرت که از باطن من خبر دار شدند بدون اینکه چیزی بگویم غلام خود را صدا زدند که تشت و آب بیاور تا دستانم را بشویم غلام تشت آورد. امام رضا(ع) دستان خود را شستند و فرمودند آب روی دستان بریز. من دیدم وقتی که آب از لای انگشتان مبارک حضرت روی تشت می‌ریخت، تبدیل به طلا می‌شد! یعنی آب روی دست حضرت می‌ریخت، اما قطعه‌های طلا از بین انگشتان حضرت در تشت می ریخت، بعد حضرت به من فرمودند کسی که اینگونه باشد برایش مهم نیست که چقدر پول برایش بیاید! یعنی تمام زمین در اختیار من است. همه گنجینه‌های زمین را خدا در اختیار ما قرار داده. اگر ما پول شما را قبول می‌کنیم برای این است که اموالتان پاک شود نه اینکه ما نیازمندیم!
عباس آبادی ادامه داد: در این حدیث شریف که در کتاب شریف کافی آمده است، امام دو حقیقت باطنی از امامت را به این فرد نشان دادند؛ یکی علم غیب خود که من از درون تو خبر دارم که در دلت گذشت چرا امام خوشحال نشدند و ثانیاً قدرت تکوینی خود را که وجود مبارک حضرت می‌توانند همه خزینه‌ها و گنجینه‌های عالم را دراختیار بگیرند.
مرجع : مهر
