گشودن باب اجتهاد، مهمترین دستاورد رئیس مذهب جعفری است

شاید مهمترین تحرک علمی امام صادق(ع) را بتوان گشودن باب اجتهاد دانست. گشودن این باب به طور رسمی و گسترده و انتشار آن در سطح بلاد اسلامی باعث شد تا دین به طور رسمی چه در اصول و چه در فروع مورد بحث و بررسی علمی قرار گیرد. ایشان به شاگردان خود می آموخت که شیوه تحقیق علمی و استنباط را به کار گیرند و از قیاس بپرهیزند. فقه و فهم علمی را مد نظر قرار دهند و در این زمینه کاملا شجاعانه عمل کنند و ترس از خطا را مانع بیان نظر علمی خود ندانند. در خصوص شرایط زمانه امام صادق (ع) و مهم ترین دستاورد مدرسه علمی ایشان، با حجت الاسلام علی‌رضا بشیری، محقق حوزه روانشناسی، علوم اجتماعی و علوم دینی، نویسنده کتاب «اصول ارتباطات اجتماعی از دیدگاه اسلام» به گفتگو نشستیم.
حجت الاسلام علیرضا بشیری با بیان اینکه امام صادق (ع) در دوران زندگی خود ۵ خلیفه اموی و دو خلیفه عباسی را بر مسند غصب شده خلافت مشاهده نمودند و بیداد و ستم آنان را یکی پس از دیگری چه بر مردم و چه بر پیروان مکتب شیعه تحمل نمودند، خاطرنشان کرد: اغتشاشات، شورش ها، گروه سازی ها و درگیری ها باعث شد تا دوران زندگی این امام همام یکی از مجادله آمیزترین دوران تاریخ اسلام لقب گیرد.
وی افزود: خونخواهی امام سوم شیعیان حضرت سیدالشهدا (ع)، انقلابات متعدد در بلاد اسلام نظیر ابومسلم خراسانی در خراسان و ابوسلمه در کوفه و تصاحب ناحق حکومت توسط بنی عباس و سوء استفاده از نام امامان و فرزندان امیرالمومنین (ع) و پیامبر اسلام (ص) چند نمونه از اتفاقات در عرصه سیاسی است.
بشیری گفت: نکته قابل ذکر در اینجا این است که تمامی خلفا، امامان همام (ع) و از جمله امام صادق (ع) را رقیب خود در عرصه قدرت می دیدند و چون به وضوح می دانستند که این جایگاه تنها برازنده آنان است از هر فرصتی در ضربه زدن به ایشان سود می جستند.
نویسنده کتاب «اصول ارتباطات اجتماعی از دیدگاه اسلام» اظهار داشت: در آن زمان، در کنار تحولات خانمان‌سوز سیاسی و اجتماعی،  بحث های عظیم علمی و دینی چه درون مسلمانان و چه میان مسلمانان و سایر ادیان بسیار داغ و در جریان بود. الحاد و بی دینی به وفور و به صورت علنی در جامعه اسلامی ترویج می شد، گرایشات غلط و التقاطی از دین، خود را نماینده اسلام می دانستند و مردم عادی نیز هریک به علل مختلف از فهم واقعیت و حقیقت فاصله گرفته بودند و اگر بگوییم نوعی سرگردانی در میان مردم دیده می شد سخن به گزاف نگفته ایم. اینجا بود که نقش امام صادق (ع) به عنوان محور بسیار نمود پیدا می کند و توسعه علمی و عملی ایشان به معنی واقعی کلمه اسلام را از ورطه انحراف نجات داد.
این محقق، شباهت زمانه ما با دوران امام صادق(ع) را غبار آلود بودن فضا برشمرد و اظهار داشت: بی تعارف امروز چه در فضای واقعی و چه در فضای مجازی عده ای هستند که خواسته یا ناخواسته فضا را غبار آلود نموده اند تا افرادی که علم کافی در باب دین ندارند به راحتی نتوانند سره را از ناسره تشخیص دهند و متاسفانه  گاه ره به خطا ببرند و اینجاست که اهمیت بصیرت دینی که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده و هست خودنمایی می کند.
وی با اشاره به اینکه علما و دانشمندان شیعی، امام صادق (ع) را رئیس مذهب می دانند و البته این سخن به معنای بنیانگذاری مکتب شیعه نیست، اظهار داشت: در حقیقت سه جنبه از جنبه های علمی امام صادق(ع) موجب شده است که ایشان رئیس این مکتب نام بگیرند؛ اول ساماندهی مکتب؛ دوم ایجاد وحدت میان افراد مکتب و سوم گشودن باب اجتهاد به طور رسمی.
 بشیری گفت: مجلس درس ایشان در دوران خود ایشان و در دوران های بعد، زبانزد خاص و عام بود و تا سالها و حتی تا اکنون آنچه از زبان ایشان جاری گشته و به ما رسیده است پاسخگوی بسیاری از سوالات ماست. امام صادق (ع) در این مجالس به صورت کاملا علمی و آکادمیک به شاگردان خود فرمودند که مکتب حقه شیعه چه می گوید و چرا دین اسلام بر حق است. برداشت صحیح از آیات قرآن چگونه است و چه نوع برداشتی می تواند ناصحیح باشد و چرا مکتب شیعه همان اسلام ناب محمدی (ص) است.
وی افزود:  در میان شاگردان ایشان دانشمندانی متولد شدند که هریک در زمینه‌ای از علم صاحب نظر گشتند و در سطح سرزمین های اسلامی معارف حقیقی را منتشر نمودند و چون ذیل محوریت امام صادق (ع) قرار داشتند، وحدت رویه ای را بنیان نهادند که تا امروز نیز استوار مانده است.
بشیری گفت: شاید مهمترین تحرک علمی امام صادق (ع) گشودن باب اجتهاد بود. گشودن این باب به طور رسمی و گسترده و انتشار آن در سطح بلاد اسلامی باعث شد تا دین به طور رسمی چه در اصول و چه در فروع مورد بحث و بررسی علمی قرار گیرد. ایشان به شاگردان خود می آموخت که شیوه تحقیق علمی و استنباط را به کار گیرند و از قیاس بپرهیزند. فقه و فهم