کد مطلب : ۳۵۰۳۴
مناجات و سحر خوانی در فرهنگ مردم خراسان شمالی
این مناجات ها یا مناها و مدها و میاها در میان اهالی مسلمان ایران در ماه مبارک رمضان به اوج می رسد، چرا که ایرانیان در روزها و شب های ماه مبارک رمضان با صدای خوش مناجات خوان ها و سحری خوان ها، خواب را رها و به سوی راز و نیاز و مناجات و روزه داری می شتابند. از میان آئین های ماه مبارک رمضان در اقلیم خراسان شمالی در شهرها و روستاهای آن، مردم با مناجات خوان ها و سحر خوان ها و این آیین های دیرینه بیشتر آشنایند.
مناجات و سحر خوانی در شب ها و سحور ماه مبارک رمضان انجام می گیرد، مناجاتیان و سحری خوانان در کوی و برزن یا از گلدسته مساجد، نوای خوش مدح و منقبت و خواسته مومنین را به گوش مردم روزه دار می رسانند. گفتنی است که متاسفانه سحر خوانی در حال حاضر در برخی از روستاهای استان اجرا می شود و در سایر شهرها به فراموشی سپرده شده است، از جمله شهر هایی که در گذشته مناجات خوان و سحر خوان داشته، شهر شوقان است که بخشی از اشعار مناجات که در سال 1351 توسط «علی همامی بجنوردی» گردآوری شده و استاد قربان علی، فرجی شوقانی نیز در مصاحبه ای که در سال 1391 داشتم به وجود مناجات خوان ها و سحر خوان ها اشاره و از مرحومان حاج شرف شرافتی و غلام حسین عزیزی و علی اکبر چوبینی به نیکی یاد کرد و خود شنونده اشعار آنها بوده که چنین زمزمه می کردند:
ای خداوند کریم و مهربان سوی تو روی آورده این ناتوان
از کرم ابواب رحمت باز کن خود تو گفتی راز را ابراز کن
من گنه کار و تهی دست و فقیر تو مجیری،ما به سویت مستجیر
اینک ای پروردگار مهربان سائلانت را ز درگاهت مران
هر که دارد درد بیدار شب است ذکر او همواره یا رب یا رب است
خیر کن برما امور خاتمه از کرم بخش گنا هان همه
سوی در گاه تو رو اور ده ام می گنه کارم خدا بد کرده ام
مضمون این مناجات، استغفار و توبه به درگاه الهی است در دهستان زرق آباد اسفراین هم مناجاتیان در شب های ماه مبارک رمضان چنین می گفتند:
یا رب به سوز آه یتیمان بی پدر یا رب به چشم اسیران خون جگر
یا رب به مهنت وطن سیر گشتگان یا رب به حال زار غریبان بی پدر
یا رب به آنچه باید و شاید به حق آن پیش از اجل ز جرم من خسته در گذر
بعد از مناجات شبانه، آئین سحر خوانی نیز صورت می گیرد البته این آئین زیبا هنوز به خوبی و همانند گذشته در شهر شیروان، روستای گلیان و حصار گلیان ملاباقر و بیدواز و گرماب و برخی دیگر از روستاهای جنوبی شیروان اجرا می شود. در حصار گلیان سحرخوانی توسط امیر محمد ولی نژاد فرزند داوود علی و با همکاری اقایان خیری و ناظمی ادامه دارد، بخشی از اشعار امیر محمد ولی نژاد از کتاب توپ نامه نصوح خوانده می شود.
یارب به حق مصطفی ان شافع روز جزا
بگذر ز عصیان و گناه استغفر الله العظیم
حق علی شاه نجف ان صدر ایمان شرف
عمرم به عصیان شد تلف استغفر الله العظیم
یارب به زهرای بتول عذر و گناهم کن قبول
هم رو سیاه ام هم ملول استغفر الله العظیم
یا رب به حق مجتبی آن کشته زهر جفا
رحمی نما بر حال ما استغفر الله العظیم
حق شهید کربلا آن کشته راه خدا
در راه حق شد سر جدا استغفر الله العظیم
اشعار تقریبا هر شب هنگام سحر پانزده تا بیست دقیقه اجرا می شود و در گذشته با نور فانوس ولی در حال حاضر توسط استاد ولی نژاد در مسجد امام حسن(ع) حصار پهلوانلو گلیان با امکانات موجود و بلند گو اجرا می شود و از استقبال خوبی بر خوردار است. در خود شیروان نیز تا سال 1354 آئین سحر خوانی وجود داشته است که با کوفتن طبل دسته دار اجرا می شده و اشعار آن به روایت علی شیروانی چنین بوده است:
الهی بزرگی سزاوار توست لوح قلم نقش پرگار توست
به حکم تو تردید عالم فروز چراغ کوکب ز شب تا به روز
نفس در دم صبح دم کرده ای و نور سیما کرم کرده ای
خدایا مرا بی ملامت ببخش بر دار روز قیامت ببخش
کس بی کسانی به فریاد رس که جز نداریم فریاد رس
مناجات و سحر خوانی در شب ها و سحور ماه مبارک رمضان انجام می گیرد، مناجاتیان و سحری خوانان در کوی و برزن یا از گلدسته مساجد، نوای خوش مدح و منقبت و خواسته مومنین را به گوش مردم روزه دار می رسانند. گفتنی است که متاسفانه سحر خوانی در حال حاضر در برخی از روستاهای استان اجرا می شود و در سایر شهرها به فراموشی سپرده شده است، از جمله شهر هایی که در گذشته مناجات خوان و سحر خوان داشته، شهر شوقان است که بخشی از اشعار مناجات که در سال 1351 توسط «علی همامی بجنوردی» گردآوری شده و استاد قربان علی، فرجی شوقانی نیز در مصاحبه ای که در سال 1391 داشتم به وجود مناجات خوان ها و سحر خوان ها اشاره و از مرحومان حاج شرف شرافتی و غلام حسین عزیزی و علی اکبر چوبینی به نیکی یاد کرد و خود شنونده اشعار آنها بوده که چنین زمزمه می کردند:
ای خداوند کریم و مهربان سوی تو روی آورده این ناتوان
از کرم ابواب رحمت باز کن خود تو گفتی راز را ابراز کن
من گنه کار و تهی دست و فقیر تو مجیری،ما به سویت مستجیر
اینک ای پروردگار مهربان سائلانت را ز درگاهت مران
هر که دارد درد بیدار شب است ذکر او همواره یا رب یا رب است
خیر کن برما امور خاتمه از کرم بخش گنا هان همه
سوی در گاه تو رو اور ده ام می گنه کارم خدا بد کرده ام
مضمون این مناجات، استغفار و توبه به درگاه الهی است در دهستان زرق آباد اسفراین هم مناجاتیان در شب های ماه مبارک رمضان چنین می گفتند:
یا رب به سوز آه یتیمان بی پدر یا رب به چشم اسیران خون جگر
یا رب به مهنت وطن سیر گشتگان یا رب به حال زار غریبان بی پدر
یا رب به آنچه باید و شاید به حق آن پیش از اجل ز جرم من خسته در گذر
بعد از مناجات شبانه، آئین سحر خوانی نیز صورت می گیرد البته این آئین زیبا هنوز به خوبی و همانند گذشته در شهر شیروان، روستای گلیان و حصار گلیان ملاباقر و بیدواز و گرماب و برخی دیگر از روستاهای جنوبی شیروان اجرا می شود. در حصار گلیان سحرخوانی توسط امیر محمد ولی نژاد فرزند داوود علی و با همکاری اقایان خیری و ناظمی ادامه دارد، بخشی از اشعار امیر محمد ولی نژاد از کتاب توپ نامه نصوح خوانده می شود.
یارب به حق مصطفی ان شافع روز جزا
بگذر ز عصیان و گناه استغفر الله العظیم
حق علی شاه نجف ان صدر ایمان شرف
عمرم به عصیان شد تلف استغفر الله العظیم
یارب به زهرای بتول عذر و گناهم کن قبول
هم رو سیاه ام هم ملول استغفر الله العظیم
یا رب به حق مجتبی آن کشته زهر جفا
رحمی نما بر حال ما استغفر الله العظیم
حق شهید کربلا آن کشته راه خدا
در راه حق شد سر جدا استغفر الله العظیم
اشعار تقریبا هر شب هنگام سحر پانزده تا بیست دقیقه اجرا می شود و در گذشته با نور فانوس ولی در حال حاضر توسط استاد ولی نژاد در مسجد امام حسن(ع) حصار پهلوانلو گلیان با امکانات موجود و بلند گو اجرا می شود و از استقبال خوبی بر خوردار است. در خود شیروان نیز تا سال 1354 آئین سحر خوانی وجود داشته است که با کوفتن طبل دسته دار اجرا می شده و اشعار آن به روایت علی شیروانی چنین بوده است:
الهی بزرگی سزاوار توست لوح قلم نقش پرگار توست
به حکم تو تردید عالم فروز چراغ کوکب ز شب تا به روز
نفس در دم صبح دم کرده ای و نور سیما کرم کرده ای
خدایا مرا بی ملامت ببخش بر دار روز قیامت ببخش
کس بی کسانی به فریاد رس که جز نداریم فریاد رس
مرجع : شبستان
