اشاره‌ای به مناقب امیرالمومنین(ع) در اشعار استاد همائی

استاد علامه جلال‌الدین همائی شیرازی اصفهانی متخلص به سنا چنان که خود در یادداشت هایشان نوشته اند، در حوالی سحر چهارشنبه غره رمضان المبارک سال ۱۳۱۷ق. موافق با ۱۹دی ماه ۱۲۷۸و یوم ژانویه ۱۹۰۰م. در جلوخان حاج هادی محله پاقلعه اصفهان به دنیا آمدند.

ایشان تحصیلات اولیه را نزد پدر و مادر خود گذراند و ادامه تحصیلات را نزد علما و فقها آن زمان اصفهان از جمله سید محمد باقر درچه‌ای، شیخ علی یزدی، سید محمد کاظم کروندی اصفهانی، میرزا احمد اصفهانی، میرمحمد صادق خاتون آبادی، سید مهدی درچه‌ای، شیخ محمد خراسانی معروف به حکیم، و نهایتا حاج آقا رحیم ارباب اصفهانی طی کرد.

ثمره سال‌های بیست‌گانه تحصیل وی در حوزه علمیه اصفهان، تعلّم ادبیات عرب، شرایع محقق و مکاسب شیخ اعظم انصاری، فلسفه مشا و اشراق، شرح هدایه ملاصدرا، شرح منظومه هاجی سبزواری، اشارات، اسفار، شفا، شرح فصوص، شرح مفتاح الغیب قونوی، دوره کامل طب، هیأت و نجوم بود، چنان که گفته اند : «همائی لحظه‌ای از طلب علم آسوده ننشست و به تحصیل کلیه علوم عقلی و نقلی متداول آن زمان پرداخت. قرآن را از حفظ داشت، وسیله معیشتش سالیان دراز کتابت بود که در مقابل هر هزار بیت [سطر] یک تومان می گرفت. بیست سال بدین ترتیب در نهایت قناعت با سختی هرچه تمامتر گذشت تا جائی که دیگر بین او و خدای او حجتی نماند»

در حین تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه اصفهان نیز می پرداخت: «حوزه درس استاد طی چند سال متوالی از گرم ترین و پرجمعیت ترین حوزه های درس مدرسه بود». پس از آن در دبیرستان و دانشگاه به تدریس مشغول شد. در وصف تدریس دانشگاهی او نوشته‌اند‌: «تدریس او در دانشکده حقوق چندین سال فقه سال سوم قضائی بود، هم او بود که فقه اسلامی را به عنوان یکی از ارکان عمده کارگاه قضائی و حقوقی به شاگردان و استادان آن دانشکده معرفی کرد. در دانشکده ادبیات، صناعات ادبی دوره لیسانس و دکتری تدریس می کرد»

استاد همائی که «در سراسر زندگیش به کاری جز تدریس و تالیف و طبع کتب نپرداخت و اگر احیانا سمتی جز اینها به او پیشنهاد شد، رد کرد»، پس از سال ها تلاش علمی، در ششم رمضان ۱۴۰۰ق. در حالی که دختر بزرگشان قصیده‌ای از همای شیرازی در مدح امیرمومنان علیه السلام را می‌خواند، در ساعت نه شب دیده از جهان بست. در روز بعد، پیکر او بعد از انجام امور شرعی و اقامه نماز توسط شاگردان ایشان، از تهران به زادگاه وی اصفهان انتقال یافت و هنوز آفتاب غروب نکرده در تکیه لسان الارض اصفهان به خاک سپرده شد.

مجموعه اشعار استاد همائی با عنوان «دیوان سنا» به همت دختر دانشمند ایشان سرکار خانم ماهدخت بانو همائی، با گردآوری یادداشت‌های شعری استاد، منتشر شده است. جلد اول این دیوان که اولین بار درسال ۱۳۶۷منتشر گردیده، شامل قصائد، غزلیات، ترکیبات، پندنامه ها، قطعات، مثنویات، رباعیات و ماده تاریخ ها است. در این دیوان شماری از اشعار استاد، به بیان مناقب امیرالمونین علیه السلام اختصاص یافته که عینا تقدیم علاقه مندان می‌گردد.

این اشعار در قالب‌های متنوع، شامل فضائل و مناقب امیرالمونین علیه السلام در ترکیبات عالی است. عنوان و توضیحات ابتدائی اشعار، نگاشته استاد علامه است.










(1) - اشاره به این بیت از جلال الدین رومی در دفتر ششم مثنوی





سلطان لافتی و شه انّما علی است مرآت ذات و آینه حق نما علی است
میزان کفر و دین و قسیم جحیم و خلد فرمانده قضا شه ارض و سما علی است
دست خدا، لسان خدا، دیده ی خدا شیر خدا، ولی خدا، مرتضی علی است
زاید بود اضافت دست و زبان و چشم بگذار این اضافه و بر گو خدا علی است
خود رمز «الاضافة کفرٌ» شنیده ئی حق بی اضافه بین که ز سر تا به پا علی است
من کفر می نگویم، توحید کامل است یعنی که در بقای الهی فنا علی است
شرک این سخن نباشد، شرک آن بود که تو گوئی که از خدای یگانه جدا علی است
اندر میان ما و تو یک «با» تفاوت است من حق علی گویم و تو حق با علی است
تکرار می کنم که من اندر بیان حق گویم علی خداست تو گوئی خدا علی است
هو حق علی یکی است به معنی از این سبب ذکر فقیر یا حق و یا هو و یا علی است
هر کس غلام و بنده شاهی و دولتی است ما بنده حقیم و شهنشاه ما علی است
آسان شود ز دست علی مشکلات ما دست خدا و پنچه مشکل گشا علی است
هر کس به پیروی امامی و مرشدی است مولا و مقتدا و امام سنا علی است
صفحه ۶۷-۶۸ از دیوان سنا




توضیح : جمله باسم الله و یا علی مدد هر کدام به حساب ابجد ۱۶۹ می شود؛ کلمه بحقّ نیز که به عدد ابجد ۱۱۰می شود با کلمه علی در عدد متحد است.


روز عید مولود حضرت امیرالمومنی علی علیه السلام ۱۷ربیع الاول ۱۳۶۷هجری قمری


اشاره :
منبع زندگی نامه استاد مقدمه دیوان سنا است.
دیوان سنا : مجموعه اشعار استاد جلال الدین همائی، به اهتمام دکتر ماهدخت بانو همائی، تهران، هما، ۱۳۶۷، ۲۲۶ص