کد مطلب : ۸۹۰۳
نقاره‌زني در حرم رضوي
او با تعريفي كه مي‌دهد تاريخ نقاره‌زني در جوار حرم حضرت رضا (ع) را به زمان گوركانيان ميرساند: «... در بلو، از نويسنده‌هاي معروف فرنگ در ضمن شرح حال بابربن سنقر گوركاني [ببر پسر شاهين] در صفحه صد و پنجاهم از كتاب خود گويد: بابر در ابتداي سنه هشتصد و شصت [۸۱۸ هش] به مرض مزمني مبتلا شده اطباي حاذق در معالجه او هنرنمايي كردند. سلطان براي استقامت مزاج خود از هرات به طوس سفر كرد ولدي الورود [به محض رسيدن] به زيارت حضرت رضا عليه‌السلام شتافت و اين شهر را مقدس ناميد و پيش از آن به اين اسم معروف نبود و هداياي زياد پيشكش روضه مقدس نمود و بعد از ترك شراب و توبه در مسجد جنب حرم مطهر به رياضت مشغول شد و نقارهخانه مخصوص خود را در باغ جنب صحن قرار داد كه در آنجا نوبت زنند.» (مطلع‌الشمس، محمدحسن خان صنيع‌الدوله (اعتمادالسلطنه) ۱۳۶۲ ص ۳۴۴)
اين نقارهخانه از سال ۸۱۸ ه.ش رسما در جوار حرم مطهر رضوي برقرار و كار خود را در طول تاريخ تا زمان حاضر به مدت ۵۶۴ سال انجام داده است.
گرچه كه بسياري از نوازندگان نقارهخانه و پيران، نقاره‌زني را به شاه عباس صفوي نسبت داده‌اند و برخي از پژوهندگان تاريخ، ساخته شدن بناي نقارهخانه را مربوط به دوره قاجار دانستند و يا مي‌دانند؛ اما اين سند را به هيچ‌وجه نمي‌توان كتمان كرد.
در باب نقارهخانه مشهدالرضا، محمدرضا بخشي در مقاله‌اي (به نقل از علي موتمن در كتاب تاريخ آستان قدس) چنين نوشته است: «...نقارهخانه فوق سر در شرقي صحن عتيق، ظاهرا در زمان قاجاريه ساخته شده بوده است، چون مصالح ساختماني آن از چوب و حلبي بوده است و بر اثر مرور زمان در شرف خرابي بود، در سال‌هاي ۴۵- ۱۳۳۸ ه.ش برداشته شده و زمان تصدي محمد مهران، نايب‌التوليه وقت، بناي محكمي به وسيله بتون مسلح به جاي ساختمان قبلي، ساخته شده است كه قاعده آن ۳۰×۱۸×۶ متر است و اكنون در جاي خود جلوه خاصي دارد و نيز حاج احتشام كاويانيان، صحن كهنه نقارهخانه حضرتي كه «شاه عباس كبير» بنا كرده بود، نظر به شكستن سر در مذبور و تعميراتي كه لازم داشت در سال ۱۳۳۸ ه.ش به دستور دكتر سيدفخرالدين شادمان نايب‌التوليه، نقارهخانه را كه پايه‌هاي آن چوبي و سقف آن شيرواني آهني [حلبي] بوده برداشته، تاق سردر را تعمير اساسي كرده، طبق نقشه‌اي كه تهيه كرده بودند به طرز زيبايي تجديد بنا كرده مشغول كاشيكاري معرق نقارهخانه شدند [معرقكاري] در ضمن مشاراليه از نيابت توليت استعفا كرده و بالاخره پس از عزل وي به اتمام رسيد و جزء يكي از يادگارهاي دوره تصدي دكتر شادمان در آستان قدس است. [نقاره و نقارهنوازي، نقل از شمس‌الشموس در مجله زائر شماره ۶، ص ۱۰، فروردين ۷۲]
در همين باره، در پي‌نوشت مقاله‌اي درباره نقاره‌زني حرم رضوي چنين آمده است: «نقارهخانه قبلي كه در همين محل در زمان قاجاريه ساخته شده بود چون مصالح آن از چوب و حلبي تهيه شده و فوق‌العاده نازيبا و سست بود، برداشته شد و به جاي آن نقارهخانه جديد با استحكام و زيبايي خاصي بنا شد: ابتدا كه سردر داخلي و خارجي را به وسيله بتون مسلح به يكديگر پيوند داده و استحكام بنا را كاملا [به طور كامل] تامين كردند به اين ترتيب كه در زير ستون‌هاي قطور پايه‌هاي نقارهخانه گذاشته شد و پيكره آن را يكپارچه از بتون بالا بردند و براي آن دو آشيانه قرار دادند طبقه اول جهت انبار و محل گذاشتن طبل‌ها و ساير اشياي مورد لزوم ساخته شد و از آنجا به‌وسيله پلكان آهني به طبقه بالا كه محل نواختن نقاره است صعود مي‌كنند. [مجموعه مقالات مردم‌شناسي ايران، ص ۵۳، سيدعلي‌اصغر شريعت‌زاده، (به نقل از نامه آستان قدس از محمد حسن رضوان)، مرداد ۱۳۴۲، ص ۶۴] آنچه كه اين دو نوشته بدان اشاره دارند، نقارهخانه و ساخت آن در عهد قاجار و اشاره به ساخت آن در عهد صفوي است.
حال نمي‌دانيم از كدام منبع اينگونه قاطعانه مسئله را عنوان كرده‌اند چون با توجه به تاريخ‌هاي عصر صفوي و قاجاري فقط درمي‌يابيم كه نقارهخانه وجود داشته و كار خود را انجام مي‌داده، حال شايد تعميراتي هم در آن شده باشد ولي بنياد نقارهخانه يا برچيدن و دوباره ساختن آن در دوره‌هاي مورد اشاره، سندي ندارد و آنچه كه مي‌دانيم اين است كه نقاره نواخته مي‌شده است به عنوان مثال ضيح‌الدوله وضعيت آن را در دوره قاجار چنين نوشته و شرح مي‌دهد: «در دو طرف مشرق و مغرب صحن كه دو مدخل آن است به بالا خيابان و پايين خيابان دو ايوان مي‌باشد كه از وسط آنها خارج و داخل مي‌شوند،در بالاي ايوان طرف مشرق نقارهخانه آستانه است و در بالاي ايوان سمت مغرب كه محاذي نقارهخانه است ساعتي بزرگ نصب شده.» (مطلع‌الشمس، ص ۴۱۷) و اجراي آن را نيز حاج سياح يادآور شده: «نقارهخانه صبح و شام زده مي‌شود، در مناره‌هاي طلاي بلند، از نزديك به صبح مردمان خوش صوت به صداي حزين مناجات كرده، در طليعه صبح اذان مي‌گويند.» (به كوشش حميد سياح ص ۱۳۴، ۱۳۵۶) اشاره حاج سياح به پيشخواني سحر و مناجات سحري آن هم در گلدسته‌هاي حضرت رضا (ع) نشان از عظمت معماري ويژه مناره‌ها و نحوه صدادهي در آنها است كه در تمامي مساجد و بناهاي مذهبي آن را رعايت مي‌كردند.
علم پيشرفته معماري ايران در ارتباط با ايجاد فضاي مناسب صوتي است كه تاكنون در هيچ جاي بدان صورت به آن پرداخته نشده است، و از سوي ديگر، دو نوبتي زدن يا بهتر، اجراي دونوبتي نقارهخانه در عهد قاجار را به اثبات ميرساند.
اين نقارهخانه از سال ۸۱۸ ه.ش رسما در جوار حرم مطهر رضوي برقرار و كار خود را در طول تاريخ تا زمان حاضر به مدت ۵۶۴ سال انجام داده است.
گرچه كه بسياري از نوازندگان نقارهخانه و پيران، نقاره‌زني را به شاه عباس صفوي نسبت داده‌اند و برخي از پژوهندگان تاريخ، ساخته شدن بناي نقارهخانه را مربوط به دوره قاجار دانستند و يا مي‌دانند؛ اما اين سند را به هيچ‌وجه نمي‌توان كتمان كرد.
در باب نقارهخانه مشهدالرضا، محمدرضا بخشي در مقاله‌اي (به نقل از علي موتمن در كتاب تاريخ آستان قدس) چنين نوشته است: «...نقارهخانه فوق سر در شرقي صحن عتيق، ظاهرا در زمان قاجاريه ساخته شده بوده است، چون مصالح ساختماني آن از چوب و حلبي بوده است و بر اثر مرور زمان در شرف خرابي بود، در سال‌هاي ۴۵- ۱۳۳۸ ه.ش برداشته شده و زمان تصدي محمد مهران، نايب‌التوليه وقت، بناي محكمي به وسيله بتون مسلح به جاي ساختمان قبلي، ساخته شده است كه قاعده آن ۳۰×۱۸×۶ متر است و اكنون در جاي خود جلوه خاصي دارد و نيز حاج احتشام كاويانيان، صحن كهنه نقارهخانه حضرتي كه «شاه عباس كبير» بنا كرده بود، نظر به شكستن سر در مذبور و تعميراتي كه لازم داشت در سال ۱۳۳۸ ه.ش به دستور دكتر سيدفخرالدين شادمان نايب‌التوليه، نقارهخانه را كه پايه‌هاي آن چوبي و سقف آن شيرواني آهني [حلبي] بوده برداشته، تاق سردر را تعمير اساسي كرده، طبق نقشه‌اي كه تهيه كرده بودند به طرز زيبايي تجديد بنا كرده مشغول كاشيكاري معرق نقارهخانه شدند [معرقكاري] در ضمن مشاراليه از نيابت توليت استعفا كرده و بالاخره پس از عزل وي به اتمام رسيد و جزء يكي از يادگارهاي دوره تصدي دكتر شادمان در آستان قدس است. [نقاره و نقارهنوازي، نقل از شمس‌الشموس در مجله زائر شماره ۶، ص ۱۰، فروردين ۷۲]
در همين باره، در پي‌نوشت مقاله‌اي درباره نقاره‌زني حرم رضوي چنين آمده است: «نقارهخانه قبلي كه در همين محل در زمان قاجاريه ساخته شده بود چون مصالح آن از چوب و حلبي تهيه شده و فوق‌العاده نازيبا و سست بود، برداشته شد و به جاي آن نقارهخانه جديد با استحكام و زيبايي خاصي بنا شد: ابتدا كه سردر داخلي و خارجي را به وسيله بتون مسلح به يكديگر پيوند داده و استحكام بنا را كاملا [به طور كامل] تامين كردند به اين ترتيب كه در زير ستون‌هاي قطور پايه‌هاي نقارهخانه گذاشته شد و پيكره آن را يكپارچه از بتون بالا بردند و براي آن دو آشيانه قرار دادند طبقه اول جهت انبار و محل گذاشتن طبل‌ها و ساير اشياي مورد لزوم ساخته شد و از آنجا به‌وسيله پلكان آهني به طبقه بالا كه محل نواختن نقاره است صعود مي‌كنند. [مجموعه مقالات مردم‌شناسي ايران، ص ۵۳، سيدعلي‌اصغر شريعت‌زاده، (به نقل از نامه آستان قدس از محمد حسن رضوان)، مرداد ۱۳۴۲، ص ۶۴] آنچه كه اين دو نوشته بدان اشاره دارند، نقارهخانه و ساخت آن در عهد قاجار و اشاره به ساخت آن در عهد صفوي است.
حال نمي‌دانيم از كدام منبع اينگونه قاطعانه مسئله را عنوان كرده‌اند چون با توجه به تاريخ‌هاي عصر صفوي و قاجاري فقط درمي‌يابيم كه نقارهخانه وجود داشته و كار خود را انجام مي‌داده، حال شايد تعميراتي هم در آن شده باشد ولي بنياد نقارهخانه يا برچيدن و دوباره ساختن آن در دوره‌هاي مورد اشاره، سندي ندارد و آنچه كه مي‌دانيم اين است كه نقاره نواخته مي‌شده است به عنوان مثال ضيح‌الدوله وضعيت آن را در دوره قاجار چنين نوشته و شرح مي‌دهد: «در دو طرف مشرق و مغرب صحن كه دو مدخل آن است به بالا خيابان و پايين خيابان دو ايوان مي‌باشد كه از وسط آنها خارج و داخل مي‌شوند،در بالاي ايوان طرف مشرق نقارهخانه آستانه است و در بالاي ايوان سمت مغرب كه محاذي نقارهخانه است ساعتي بزرگ نصب شده.» (مطلع‌الشمس، ص ۴۱۷) و اجراي آن را نيز حاج سياح يادآور شده: «نقارهخانه صبح و شام زده مي‌شود، در مناره‌هاي طلاي بلند، از نزديك به صبح مردمان خوش صوت به صداي حزين مناجات كرده، در طليعه صبح اذان مي‌گويند.» (به كوشش حميد سياح ص ۱۳۴، ۱۳۵۶) اشاره حاج سياح به پيشخواني سحر و مناجات سحري آن هم در گلدسته‌هاي حضرت رضا (ع) نشان از عظمت معماري ويژه مناره‌ها و نحوه صدادهي در آنها است كه در تمامي مساجد و بناهاي مذهبي آن را رعايت مي‌كردند.
علم پيشرفته معماري ايران در ارتباط با ايجاد فضاي مناسب صوتي است كه تاكنون در هيچ جاي بدان صورت به آن پرداخته نشده است، و از سوي ديگر، دو نوبتي زدن يا بهتر، اجراي دونوبتي نقارهخانه در عهد قاجار را به اثبات ميرساند.
