کد مطلب : ۱۰۴۶۴
جای خالی غدیر در سينما و تلويزيون
سيد رضا صائمی
محصول این تلاش ساخت سریال‌هایی چون «امام علی(ع)»، «ولایت عشق»، «تنهاترین سردار»، «اصحاف كهف»، «یوسف پیامبر»، «معصومیت از دست رفته»، «روز واقعه» و ... بوده است و پروژه‌های بزرگی چون «مختارنامه» نیز در مسیر تولید قرار دارد.
ساخت این نوع فیلم و سریال‌ها از چند جهت حائز اهمیت است. یكی علاقه مخاطبان ایرانی به داستان‌ها و شخصیت‌های مذهبیِ خود است كه از زمان كودكی درباره آنها شنیده‌اند؛ لذا دیدن این شنیده‌ها دارای جذابیت بالایی است و دیگر اهمیت و مقامی است كه بزرگان دین در تفكر شیعی دارا هستند و سیره آنان همواره به عنوان الگویی برای بهتر زیستن مورد احترام و اهتمام بوده است و هم از سوی حكومت نیز ساخت چنین آثاری به بسط ایدئولوژی و نهادینه كردن ارزش‌ها و الگوهای دینی و اخلاقی كمك می‌كند.
بنابراین هیچ چیز به اندازه هنر و آن هم سینما كه كاركرد ادبی و تصویری را با هم دارد، نمی‌تواند زبان شیوا و گویای این كار باشد لذا شاهد هستیم كه نهادهای دولتی و متولیان رسمی فرهنگ در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌كنند و از هنرمندان در خلق آثار فاخر و ارزشمند در سینمای دینی حمایت می‌کنند.
نسبت میان سینما و دین را در دو ساحت می‌توان ردیابی كرد؛ به عبارت دیگر دین در عرصه سینما به دو شكل تجلی می‌كند و روایت می‌شود. یكی بازنمایی نمادین و نهادین مفاهیم و انگاره‌های دینی كه برخی از گزاره‌ها و باورهای مذهبی را در درون ساختاری دراماتیك و صورتی داستانی روایت می‌كنند و شاید المان‌های مذهبی در آن به شكل مستقیم و تجسم‌یافته قابل مشاهده نباشد؛ مثلا در «خیلی دور، خیلی نزدیك» مسئله ایمان به خدا در قالب یك داستان بازنمایی می‌شود و یا در سریال «میوه ممنوعه»، مرز میان گناه و ایمان در بستر یك قصه خانوادگی روایت می‌شود و دوم؛ فیلم و سریال‌هایی است كه یا زندگی یك شخصیت دینی را دستمایه كار خود قرار می‌دهد و جنبه بیوگرافیك دارد، یا بخشی از تاریخ دین و حوادث و وقایع تاریخی در دین را به تصویر می‌كشد كه در اینجا، آن اثر هم سویه مذهبی دارد و هم در ذیل ژانر تاریخی قرار می‌گیرد.
البته برخی از آنان هر دو وجه این مسئله را پوشش می‌دهد و روایت می‌كند، مثلا در سریال «امام علی(ع)» هم شاهد بررسی زندگی و شخصیت امام هستیم و هم برخی از وقایع تاریخی مثل جنگ نهروان و جمل نیز به تصویر كشیده می‌شود.
با وجود توجه زیادی كه نسبه ساخت آثار دینی در ایران صورت گرفته اما ما مثلا درباره خود پیامبر ( ص) هنوز كاری انجام نشده است و اگر فیلم «محمد رسول الله» را كه یك اثر خارجی است در نظر نگیریم، در واقع اثری كه به زندگی و وقایع دوران پیامبر(ص) پرداخته شده باشد، سراغ نداریم.
قطعا یكی از این وقایع مهم، هم به لحاظ تاریخی و اعتقادی و هم از منظر دراماتیكی، داستان غدیر خم و اتصال نبوت به امامت است كه جایگاه مهمی دست كم در تاریخ شیعه دارد و قطعا شیعی‌ترین حادثه مذهبی در تاریخ دین است كه به لحاظ سینمایی نیز دارای قابلیت دراماتیك است و می‌تواند صحنه‌های باشكوه و عظیمی از تاریخ شیعه را به تصویر بكشد و در حافظه بصری مخاطبان ایرانی تثبیت کند.
برخی فقدان تصویر غدیر در سینما را نه صرفا به دلیل كمبود امكانات و تجهیزات سینمایی یا سهل‌انگاری و بی‌توجهی سینماگران و مدیران هنری به این مقوله كه به خاطر برخی محدودیت‌های اعتقادی و مذهبی دراین‌باره می‌دانند كه كارگردان‌های ایرانی در نشان دادن تصویر و شمایل ائمه و پیامبر معذوریت دارند و این با ذات و ماهیت سینما كه تصویر است، تعارض دارد؛ لذا وقتی به لحاظ ایدئولوژیكی نتوان یك واقعه را به تصویر كشید، غنای تكنولوژیكی نیز نمی‌تواند این مشكل را حل كند.
اما برخی در مقابل معتقدند كه آنچه در این ماجرا مهم‌تر است و پیام اصلی قصه را بازتاب می‌دهد، خود واقعه است نه شخصیت‌های دینی؛ لذا با استفاده از تمهیدات سینمایی كه مثلا چهره این بزرگان را با نور منعكس یا سخنان آنان را به صورت نریشن بیان می‌كند، می‌توان این وقایع مهم مذهبی – تاریخی را به تصویر كشید و به عنوان یك سند سینمایی در حافظه هنری و تاریخی مردم تثبیت كرد.
به اعتقاد آنان واقعه غدیر خم، كم از جنگ‌های مذهبی و واقعه عاشورا ندارد و نقطه عطفی در تاریخ و باورهای دینی است كه حتی به لحاظ سیاسی و تاویل‌های اجتماعی از دین نیز واجد اهمیت بالایی است.
هر چقدر كه به حافظه خود رجوع می‌كنم تا سكانس یا پلان و حتی دیالوگی از یك فیلم یا سریال درباره روز غدیر خم به یاد بیاورم، چیزی به ذهنم نمی‌رسد و این نشان می‌دهد كه چقدر جای این واقعه عظیم كه یكی از بزرگترین اعیاد مذهبی در میان شیعیان است، در سینما و تلویزیون ما خالی است.
جالب اینكه برخی از افراد، سینمایی شدن واقعه غدیر را به دلیل مرزبندی‌های ایدئولوژیك و مذهبی كه راه شیعه را از دیگر مذاهب جدا می‌سازد، موجب واكنش و اعتراض‌های مذهبی و چه بسا قومی می‌دانند كه به برخی از اختلافات ایدئولوژیك یا سیاسی و قومیتی دامن می‌زند لذا نباید به سراغ آن دسته از وقایع و رخدادهایی رفت كه آتش تفرقه را می‌افروزد.
درحالیکه در جهان رسانه‌ای شده امروز، چندان نمی‌توان به این نگرش تكیه كرد چرا كه امروز همه ادیان و مذاهب در جهان، فرصت و رسانه كافی برای به تصویر كشیدن اعتقادات خود دارند و این مساله چندان مشكل‌ساز نیست.
البته بار این خلاء را تا حدودی تئاتر بر دوش كشیده و جبران كرده است و ما شاهد نمایشنامه‌هایی بوده‌ایم كه این اتفاق را به نمایش گذاشته‌اند، اما قطعا بازنمایی این واقعه مهم در سینما و عالم تصویر، ضمن تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطبین، به ماندگاری آن نیز كمك می‌كند.
ساخت این نوع فیلم و سریال‌ها از چند جهت حائز اهمیت است. یكی علاقه مخاطبان ایرانی به داستان‌ها و شخصیت‌های مذهبیِ خود است كه از زمان كودكی درباره آنها شنیده‌اند؛ لذا دیدن این شنیده‌ها دارای جذابیت بالایی است و دیگر اهمیت و مقامی است كه بزرگان دین در تفكر شیعی دارا هستند و سیره آنان همواره به عنوان الگویی برای بهتر زیستن مورد احترام و اهتمام بوده است و هم از سوی حكومت نیز ساخت چنین آثاری به بسط ایدئولوژی و نهادینه كردن ارزش‌ها و الگوهای دینی و اخلاقی كمك می‌كند.
بنابراین هیچ چیز به اندازه هنر و آن هم سینما كه كاركرد ادبی و تصویری را با هم دارد، نمی‌تواند زبان شیوا و گویای این كار باشد لذا شاهد هستیم كه نهادهای دولتی و متولیان رسمی فرهنگ در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌كنند و از هنرمندان در خلق آثار فاخر و ارزشمند در سینمای دینی حمایت می‌کنند.
نسبت میان سینما و دین را در دو ساحت می‌توان ردیابی كرد؛ به عبارت دیگر دین در عرصه سینما به دو شكل تجلی می‌كند و روایت می‌شود. یكی بازنمایی نمادین و نهادین مفاهیم و انگاره‌های دینی كه برخی از گزاره‌ها و باورهای مذهبی را در درون ساختاری دراماتیك و صورتی داستانی روایت می‌كنند و شاید المان‌های مذهبی در آن به شكل مستقیم و تجسم‌یافته قابل مشاهده نباشد؛ مثلا در «خیلی دور، خیلی نزدیك» مسئله ایمان به خدا در قالب یك داستان بازنمایی می‌شود و یا در سریال «میوه ممنوعه»، مرز میان گناه و ایمان در بستر یك قصه خانوادگی روایت می‌شود و دوم؛ فیلم و سریال‌هایی است كه یا زندگی یك شخصیت دینی را دستمایه كار خود قرار می‌دهد و جنبه بیوگرافیك دارد، یا بخشی از تاریخ دین و حوادث و وقایع تاریخی در دین را به تصویر می‌كشد كه در اینجا، آن اثر هم سویه مذهبی دارد و هم در ذیل ژانر تاریخی قرار می‌گیرد.
البته برخی از آنان هر دو وجه این مسئله را پوشش می‌دهد و روایت می‌كند، مثلا در سریال «امام علی(ع)» هم شاهد بررسی زندگی و شخصیت امام هستیم و هم برخی از وقایع تاریخی مثل جنگ نهروان و جمل نیز به تصویر كشیده می‌شود.
با وجود توجه زیادی كه نسبه ساخت آثار دینی در ایران صورت گرفته اما ما مثلا درباره خود پیامبر ( ص) هنوز كاری انجام نشده است و اگر فیلم «محمد رسول الله» را كه یك اثر خارجی است در نظر نگیریم، در واقع اثری كه به زندگی و وقایع دوران پیامبر(ص) پرداخته شده باشد، سراغ نداریم.
قطعا یكی از این وقایع مهم، هم به لحاظ تاریخی و اعتقادی و هم از منظر دراماتیكی، داستان غدیر خم و اتصال نبوت به امامت است كه جایگاه مهمی دست كم در تاریخ شیعه دارد و قطعا شیعی‌ترین حادثه مذهبی در تاریخ دین است كه به لحاظ سینمایی نیز دارای قابلیت دراماتیك است و می‌تواند صحنه‌های باشكوه و عظیمی از تاریخ شیعه را به تصویر بكشد و در حافظه بصری مخاطبان ایرانی تثبیت کند.
برخی فقدان تصویر غدیر در سینما را نه صرفا به دلیل كمبود امكانات و تجهیزات سینمایی یا سهل‌انگاری و بی‌توجهی سینماگران و مدیران هنری به این مقوله كه به خاطر برخی محدودیت‌های اعتقادی و مذهبی دراین‌باره می‌دانند كه كارگردان‌های ایرانی در نشان دادن تصویر و شمایل ائمه و پیامبر معذوریت دارند و این با ذات و ماهیت سینما كه تصویر است، تعارض دارد؛ لذا وقتی به لحاظ ایدئولوژیكی نتوان یك واقعه را به تصویر كشید، غنای تكنولوژیكی نیز نمی‌تواند این مشكل را حل كند.
اما برخی در مقابل معتقدند كه آنچه در این ماجرا مهم‌تر است و پیام اصلی قصه را بازتاب می‌دهد، خود واقعه است نه شخصیت‌های دینی؛ لذا با استفاده از تمهیدات سینمایی كه مثلا چهره این بزرگان را با نور منعكس یا سخنان آنان را به صورت نریشن بیان می‌كند، می‌توان این وقایع مهم مذهبی – تاریخی را به تصویر كشید و به عنوان یك سند سینمایی در حافظه هنری و تاریخی مردم تثبیت كرد.
به اعتقاد آنان واقعه غدیر خم، كم از جنگ‌های مذهبی و واقعه عاشورا ندارد و نقطه عطفی در تاریخ و باورهای دینی است كه حتی به لحاظ سیاسی و تاویل‌های اجتماعی از دین نیز واجد اهمیت بالایی است.
هر چقدر كه به حافظه خود رجوع می‌كنم تا سكانس یا پلان و حتی دیالوگی از یك فیلم یا سریال درباره روز غدیر خم به یاد بیاورم، چیزی به ذهنم نمی‌رسد و این نشان می‌دهد كه چقدر جای این واقعه عظیم كه یكی از بزرگترین اعیاد مذهبی در میان شیعیان است، در سینما و تلویزیون ما خالی است.
جالب اینكه برخی از افراد، سینمایی شدن واقعه غدیر را به دلیل مرزبندی‌های ایدئولوژیك و مذهبی كه راه شیعه را از دیگر مذاهب جدا می‌سازد، موجب واكنش و اعتراض‌های مذهبی و چه بسا قومی می‌دانند كه به برخی از اختلافات ایدئولوژیك یا سیاسی و قومیتی دامن می‌زند لذا نباید به سراغ آن دسته از وقایع و رخدادهایی رفت كه آتش تفرقه را می‌افروزد.
درحالیکه در جهان رسانه‌ای شده امروز، چندان نمی‌توان به این نگرش تكیه كرد چرا كه امروز همه ادیان و مذاهب در جهان، فرصت و رسانه كافی برای به تصویر كشیدن اعتقادات خود دارند و این مساله چندان مشكل‌ساز نیست.
البته بار این خلاء را تا حدودی تئاتر بر دوش كشیده و جبران كرده است و ما شاهد نمایشنامه‌هایی بوده‌ایم كه این اتفاق را به نمایش گذاشته‌اند، اما قطعا بازنمایی این واقعه مهم در سینما و عالم تصویر، ضمن تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطبین، به ماندگاری آن نیز كمك می‌كند.
