کاربرد هنر ستایشگری اهل‌بیت(ع) در امیدبخشی به مخاطبان

 مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود با مداحان اهل‌بیت خطاب به آنها ضمن اشاره به نقش مؤثر مداحان اهل‌بیت در بصیرت‌افزایی و بیدارگری مستمعین، خاطرنشان کردند: «شما می‌توانید با یک اجرای عالی، هنرمندانه و پرمغز، مخاطبان خود را تبدیل کنید به انسان‌های امیدوار و کارآمدی که با عزم جزم بروند دنبال کار. می‌توانید هم تبدیل کنید به آدم‌های بی‌خیال، بی‌فکر، ناامید و از لحاظ معنوی تهی‌دست. شما از این فرصت استفاده کنید و آن شَقّ اول را انتخاب کنید. حرف من این است.»

نگارنده به دور از هرگونه تعصبی، به پشتوانه چهار دهه تحقیق، پژوهش و تفکر در اهداف هنر متعالی ستایگشری اهل‌بیت علیهم‌السلام اذعان می‌دارد، تاکنون احدی هم ‌پای مقام معظم رهبری نسبت به مقوله هنر و خصوصاً هنر ستایشگری اهل‌بیت(ع)، توانمندی‌ها، کاربرد و اهداف آن، نگاهی تا به این حد ژرف، دقیق، کریمانه و کارشناسانه نداشته است. از همین منظر اینکه معظم له نسبت به کاربرد هنر ستایشگری در فرایند امیدبخشی به مخاطبان در راستای کار و تلاش برای آبادانی کشور تأکید می‌ورزند، نشان از توانایی و پتانسیل بالقوه هنرقدسی مداحی اهل‌بیت در این خصوص دارد.


هنر مداحی و افزایش امید به زندگی

بی‌شک از جمله آثار و رسالت‌های اجتماعی هنر متعالی ستایشگری اهل‌بیت(ع) می‌توان به نقش تأثیرگذار آن در التیام معضل بی‌هویتی، استیصال اخلاقی و افسردگی متأثر از معنویت‌زدایی اشاره کرد. هنر ستایشگری اهل‌بیت(ع) از آنجا که سرشار است از عناصر معنوی، انرژی عاطفی و شور و احساس، قادر است جویندگان معنویت و تشنگان عشق و عرفان را سیراب ساخته، از این رهگذر زمینه تعادل روحی، روانی و افزایش امید به زندگی را در مخاطبان خود ایجاد کند.

در این خصوص قرآن کریم دعوت خداوند و پیامبران الهی را مایه حیات و امید به زندگی دانسته می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُم»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، دعوت خدا و پیامبر اکرم را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی فرامی‌خواند که مایه حیاتتان است.(الانفال، ۲۴)

به اعتقاد نگارنده، دعوت به کمال و سعادتمندی، هم سوی با دعوت پیامبران الهی ارزیابی می‌‌شود و همانگونه که آیه فوق به وضوح، اجابت دعوت پیامبران را موجب حیات و جاودانگی ارزیابی می‌کند:

[هنرمندان ستایشگر اهل‌بیت(ع) نیز با دعوت به قرآن، دعوت به خدا و دعوت به دوستی پیامبر و ائمه اطهارعلیهم‌ صلوات الله، روح امید به زندگی را در جان مخاطبان خویش جاری می‌سازند.]

من باب اشاره، توجه شما را جلب می‌کنم به نکته‌ای ظریف در تصدیق حقیقت فوق، مبنی بر اینکه؛ در مجالس اهل‌بیت عموماً سخن از عشق و امید به زندگانی می‌شود نه غصه مذموم و نه مرگ و نیستی! می‌پرسید چگونه؟ اینگونه که حتی وقتی از کشته شدن حضرت اباعبدالله و ائمه اطهار(ع) سخن می‌گوییم، فهوای کلام و جان سخن، معطوف به فنا و مرگ نیست، بلکه سخن از شهادت است و شهادت به معنای واقعی کلمه یعنی زندگی جاودان؛ کما اینکه قرآن کریم به صراحت اذعان می‌دارد: « وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذینَ قُتِلُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُون»؛ گمان نکنید آنان که در راه خدا کشته می‌شوند مرده‌اند، بلکه زنده‌اند و در نزد خدا روزی داد می‌شوند. (آل‌عمران، ۱۶۹)

بدیهی است آنگاه که سخن از مرگ، فنا و نیستی به میان آید و یا آنجا که سخن از زشتی، پلیدی و آلودگی باشد، جان آدمی فطرتاً متألم، محزون و ناامید خواهد شد. حال آنکه تمامی شرکت‌کنندگان در مجالس اهل‌بیت(ع) پس از خروج از مراسم مذهبی، ملهم از فضای امید بخش حاکم بر مجالس اهل‌بیت، چنان شوق و نشاطی را در وجود خود حس می‌کنند که در هیچ جای دیگر نظیر آن را تجربه نکرده‌اند.

متأثر از این شور و هیجان، گرایش به امور خیر، پرهیز از امور ناپسند و بالتبع میل به حیات و زندگانی در ایشان دوچندان می‌شود و این واقعیتی است غیرقابل انکار در تأیید نقش سازنده هنر ستایشگری اهل‌بیت(ع) در درمان افسردگی و ارتقاء روحیه امید به زندگی و کار و تلاش برای سازندگی.

البته ناگفته نماند که بهره‌مندی از پتانسیل بالقوه موجود ایجاب می‌کند؛ ستایشگران محترم از علوم، فنون، مبانی، مهارت‌ها و توانمندی‌های این عرصه برخوردار باشند، از اهم این توانمندی‌ها، می‌توان صدای نافذ و اثربخش را برشمرد.


اصل نافذیت صدا

اصولاً صدای زیبا به دو بخش شکلی و محتوایی قابل تقسیم است. در عرصه هنر ستایگشری اهل‌بیت، صدای مناسب به صدایی گفته می‌شود که در هر دو بخش شکلی و محتوایی زیبا و ممتاز باشد؛ یعنی هم دارای زیبایی ظاهری و هم برخوردار از وجاهت محتوایی و باطنی باشد. ما محتوای باطنی صدا را «نافذ بودن صدا» نام می‌نهیم و معتقدیم مبلغان دینی اعم از سخنوران، قاریان و مداحان اهل بیت، ضمن برخورداری از صوت زیبا، الزاماً باید دارای نفوذ کلام نیز باشند، در غیر این صورت موفق به تأثیرگذاری بر قلوب مخاطبان خود نخواهند بود.

حجت ما بر این مدعا نیز دعای مؤثر و بسیار زیبای حضرت موسی(ع) است که عرضه می‌دارد: «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی، یَفْقَهُوا قَوْلِی»، (طه/ ۲۵) حضرت موسی(ع) آنچنان خوش‌بیان و شیرین‌سخن بودند که افتخار هم‌کلامی با خداوند متعال را کسب نموده و ملقب به موسی «کلیم» می‌شوند. با این حال وقتی صحبت از تبلیغ می‌شود، ایشان نیز اینگونه دعا می‌کنند که: خدایا گره از صدایم بگشا و به من نفوذ کلام عطا فرما.

اهمیت نفوذ کلام به اندازه‌ای است که هر قدر از میزان آن کاسته شود، به همان میزان ضریب تحول‌سازی نفوس و هدایت‌بخشی مخاطبان کاهش می‌یابد. دقیقاً خلاف آن چیزی که هدف نهایی رسالت ستایشگران اهل‌بیت(ع) است بر این اساس شاید بتوان تعبیر دیگری نیز برای صدای نافذ به کار برد تحت این عنوان که صدای نافذ، صدای «تحول‌ساز» است؛ لیکن اینکه صدایمان تحول‌ساز شود تابع شرایطی است که خیلی هم سهل الوصول نیست!


صدای تحول‌ساز

در عالم انسانی چه از بعد فردی، چه از بعد اجتماعی، تغییر و تحول از سخت‌ترین کارها محسوب می‌شود. تغییر و تحول به این مفهوم که انسان با یک تصمیم قاطعانه آنچه را که تا امروز انجام می‌داده کنار گذاشته، روشی نو و زندگی تازه‌ای را از سر بگیرد.

اساساً یکی از رسالت‌های خطیر هنر ستایشگری اهل‌بیت(ع) تحول‌سازی است و در تحقق این رسالت، تنها آن ستایشگری موفق است؛ که در روند تبلیغی و در فرایند تغییر، یار و معین مخاطبان خویش باشد به این معنا که مسیر تحول را برای ایشان هموارتر و مقصد را نزدیکتر کند.

از این منظر در تاریخ معاصر چه از طبقه روحانیت و چه از قشر ذاکران اهل‌بیت کم نیستند مبلغان توانمندی که توانسته‌اند با هنر کلام و انفاس قدسی، مخاطبان خویش همچون طیب، رسول ترک و سایرین را متحول ساخته به گونه‌ای که بعدها همین افراد متحول شده، خود منشأ تحولات عظیم در عرصه اجتماع شده‌اند.

در دستگاه الهی، تحول به اندازه‌ای حائز اهمیت است که در آغاز هر سال، وقتی مقدمات ورود به سال جدید فراهم می‌شود، در آن لحظات مبارک استجابت دعا که فرموده‌اند از خداوند تعالی مهمترین خواسته‌های خویش را طلب کنیم و در زمانی که انسان متحیر است، چه از خدا بخواهد، در یک چنین لحظات حساسی، ائمه طاهرین به ما آموخته‌اند که از خدای قادر توانا «تحول در حال» را استمداد کنیم و عرضه بداریم: «یا محول الحول والاحوال حول حالنا الی احسن الحال».

به نظر نگارنده، ملهم از فرمایشات مقام معظم رهبری، رسالت اصلی هنرمندان خصوصاً اهالی هنر قدسی ستایشگری اهل‌بیت(ع) آن است که حال بد مردم را خوب کنند! به عبارتی اجابت دعای فوق را تجسم عینی ببخشند. تنها در این صورت است که به وظیفه خطیر خود عمل کرده‌اند.

در پایان به تأسی از فرمایش مقام معظم رهبری عرض می‌کنیم: چنانچه ما مداحان اهل بیت، مخاطبان خود را از فکر کردن در باره «زنده مانی»، به امید برای «زندگانی» دعوت کنیم؛ از این رهگذر به بخشی از انتظارات رهبر معظم جامه عمل پوشانده‌ایم. همچنین است؛ دعوت امید به رزاقیت خداوند متعال در دنیا، شفاعت ائمه اطهار در آخرت، امید به جمهوری اسلامی، به انقلاب، به شهدا، به سازندگی، به پیروزی حق بر باطل و دعوت به سایر ارزش‌های دنیوی و اخروی.

قاسم آریانی (دبیر مجمع ستایشگران اهل بیت)