چرا و چگونه باید افکار سنجی کرد

نظرسنجي ابزار ارزشمندي براي ارزيابي وضعيت افکارعمومي در هر موضوع به شمار مي‌آيد که از طریق اقدامات سازمان يافته براي نشان دادن عقايد مردم نسبت به يک موضوع، در مکان و زمان معين صورت می گیرد به گونه ای که، نتايج آن نشان دهنده جهت گيري ذهني و رواني جامعه نسبت به موضوع باشد.

برای شناخت افکار عمومی معمولا دو راه بیشتر فرارویمان نیست؛ اول مراجعه به همه افراد که مستلزم صرف هزینه و زمان زیاد است و دوم انتخاب عده ای از افراد جامعه با استفاده از تکنیک های آماری و پرسش از ایشان به گونه ای که بتوان یافته ها را به تمام افراد جامعه تعمیم داد.


مراحل اجرای یک طرح نظر سنجی

یک طرح نظرسنجی اجمالا از ۱۰ مرحله تشکیل می شود؛
۱- تدوین پروپوزال طرح
۲- طراحی پرسشنامه
۳- نمونه گیری
۴- آماده سازی نقشه ها
۵- اجرای آزمایش(پریتست)
۶- گرد آوری اطلاعات
۷- نظارت میدانی
۸- بازبینی و نظارت بر پرسشنامه های تکمیل شده
۹- ورود اطلاعات در نرم افزار اس پی اس اس
۱۰- توصیف و تحلیل داده ها


-طرح نامه یا پروپوزال طرح چارچوب سوالات مورد پژوهش را مشخص می‌کند. بعلاوه تعداد نمونه و تفکیک سنی و جنسی پاسخگویان از پروپوزال استخراج می شود.
- پرسشنامه طرح از پروپوزال و چارچوب نظری طرح شده در آن استخراج می‌شود. معمولا چند پژوهشگر طی جلسات مشترک پرسشنامه یک طرح نظر سنجی را تدوین می کنند.
- بعد از تعیین جامعه آماری پاسخگویان، متناسب با فرمول‌های آماری و همین‌طور با در نظر گرفتن زمان و هزینه، حجم نمونه طرح مشخص می شود. یادآوری می شود جامعه آماری شامل همه کسانی می شود که بالقوه امکان پاسخگویی به سوالات طرح نظر سنجی را دارند و حجم نمونه تعداد دقیق نفرات پاسخگو است که به صورت تصادفی با فرمول‌های آماری تعیین می‌شوند.
- چنانچه پاسخگویان شهروندان عادی هستند برای مراجعه به درب منازل لازم هست نقشه های شهر که بلوک ها و خیابان های اصلی و فرعی را در خود دارد آماده شود. این نقشه ها در اختیار پرسشگران قرار گرفته تا پاسخگویان خود را از آن طریق بیابند.
- برای سنجش میزان دقت ابزار اندازه گیره(پرسشنامه) گاهی لازم است تعداد محدودی از پرسشنامه ها به صورت آزمایشی تکمیل شود تا اشکالات احتمالی در مرحله نهایی طرح اصلاح شود.
- گرد آوری اطلاعات شامل مراجعه حضوری پرسشگران آموزش دیده به پاسخگویان برای تکمیل پرسشنامه است.
- حین اجرای فرایند گردآوری اطلاعات برای جلوگیری از خطاهای احتمالی و بالا بردن دقت داده ها معمولا ناظران نامحسوسی بر این فرایند نظارت دارند.
- بازبینی پرسشنامه های تکمیل شده و خارج کردن پرسشنامه های مشکوک از ادامه روند کار نیز نوعی نظارت پس از گرداوری اطلاعات است که در بالا بردن دقت داده ها نقش مهمی دارد.
- برای توصیف داده های حاصل از طرح های نظر سنجی لازم است داده ها در نرم افزار اس پی اس اس وارد شود.
- تدوین گزارش توصیفی و تحلیلی آخرین مرحله از انجام یک طرح نظر سنجی است. تحلیل گر با توجه به سوالات طرح شده در پروپوزال طرح و با استفاده از اعداد و ارقام حاصل از پرسشنامه ها، تحلیل خود را از وضعیت موجود ارائه می‌دهد.


در چه شرایطی نظرسنجی می کنیم؟

امروزه حوزه های نیازمند به روش نظر سنجی بسیار گسترده اند. سیاست، دین، اقتصاد و اجتماع از این دسته اند. در یک دسته بندی کلی برای چند هدف نظر سنجی می کنیم که عبارتند از:
۱- بررسی میزان اثر گذاری یک برنامه یا سیاست. بعنوان مثال کمک سازمان های دولتی و رسمی به هیات‌های خانگی یک سیاست است که می توان از این طریق به ارزیابی آن از نظر پاسخگویان پرداخت.
۲- شناخت وضعیت افکار عمومی پیش از اجرای یک سیاست. مثلا رصد وضعیت عمومی هیات‌ها پیش از برخورد با شمایل ائمه و یا قمه زنی.
۳- بررسی آثار احتمالی برخی حوادث و یا رویدادهای اجتماعی. مثل ماجرای درگیری با یک مداح مشهور در بزرگراه.
۴- شناخت ذائقه افکار عمومی برای تولید یک محصول یا پیام. جا انداختن نذر کتاب به جای، یا در کنار غذای نذری .
۵- نکته دیگر اینکه نفس انجام طرح های نظر سنجی در پذیرش یک برنامه جدید می تواند راهگشا باشد. تامل پاسخگویان در حین مصاحبه با پرسشگران پیش از اجرای یک برنامه می تواند واکنش های احتمالی را تا حدی کاهش دهد.
به این فهرست می توان شرایط متعدد دیگری افزود.


موانع افکار سنجی در ایران

اجرای طرح های نظرسنجی در کشورمان دارای موانعی است. در کتاب افکار عمومی در ایران(۱۳۸۹) به هفت مانع اساسی اشاره شده است که عبارتند از تجربه تاریخی، فشردگی تغییرات، شکاف های سیاسی، سطح پایین اعتماد اجتماعی، موقعیت گروه های مرجع، شکل نگرفتن افکار عمومی و پردامنگی حوزه سیاست. در ادامه به تشریح دو مورد می پردازم و علاقه مندان را برای برای مطالعه بیشتر به منبع اشاره شده در بالا ارجاع می دهم.
۱- تجربه تاریخی: برخی پژوهشگران تجربه تاریخی ما ایرانیان را مبتنی بر آموختن سکوت و نه در سخن گفتن می دانند. به لحاظ تاریخی در فرهنگ ایرانیان سکوت ستوده شده و نه سخن گفتن. تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باشد، زبان سرخ سر سبز دهد بر باد و یا اگر سخن نقره است، خاموشی طلاست همگی عباراتی هستند که سکوت را به سخن گفتن ترجیح داده اند. بر اساس پژوهش خانم مهین اویسی (۱۳۷۹) مستشرقین و صاحب نظران غربی از جمله پولاک پزشک ناصر الدین شاه، ادوارد برون، خانم دیوید شیل و ماروین زونیس معتقدند:«ایرانیان در زندگی بیشتر آموخته اند که به سادگی نظر ندهند».
۲- فشردگی تغییرات: نظرسنجی در دو نوع جامعه راحت است. یکی جوامع سنتی که سنت راهبرند و دیگری جوامع مدرن که خرد راهبر. اما در جوامع در حال گذار نظیر جامعه ما منابع فشردگی تغییرات سیاسی و اجتماعی مرتبا نظرات واقعی مردم را تحت تاثیر قرار می دهد.

----------------------------

۱- افکار عمومی در ایران،چاپ اول، تهران، انتشارات جامعه شناسان و ایسپا، ۱۳۸۹
۲- فرهنگ ایران در سفرنامه های اروپایی دوره قاجار، مهین اویسی، چاپ اول، شیراز، انتشارات نوید شیراز، ۱۳۷۹

انتهای پیام/