کد مطلب : ۳۲۷۸۱
آغاز حرکت حسینی
دکتر هادی انصاری
یکی از مواردی که در تاریخ شیعه بسیار اهمیت دارد، بحث حرکت امام حسین (ع) از مدینه به سمت مکه و سپس حرکت از مکه به سمت کوفه است. قیام امام حسین (ع) به عنوان نقطه عطفی در تاریخ شیعه و اسلام محسوب می شود. زیرا این حرکت موجب حفظ اسلام واقعی از انحرافات ایجاد شده در زمان بعد از رسول خدا (ص) می باشد.
در نيمه دوم ماه رجب سال 60 هجري، يزيد در نامه خود به وليد بن عتبه ،فرماندار وقت مدينه ،خواسته بود كه حتماً از چند نفر مخالف خود كه يكي از آنها امام حسين(ع) بود، بيعت گرفته شود و بدون بيعت رها نشوند.
وليد بن عتبه (فرماندار مدينه) وقتی دستور يافت تا از امام حسين (عليه السلام) براي يزيد بيعت بگيرد. حضرت فرمود... يزيد فردي است شرابخوار و فاسق که به ناحق خون مي ريزد و اشاعه دهنده فساد است و دستش به خون افراد بي گناه آلوده گرديده و شخصيتي همچون من با چنين مرد فاسدي بيعت نمي کند.
وليد گرچه با خوي مسالمت جويانه خود حاضر به آغشته كردن دست خود به خون امام حسين(ع) نبود؛ اما در مدينه افراد حزب وباند اموی به ويژه مروان بن حكم كه وليد در موارد سخت و از جمله اين مورد با او مشورت مي كرد ،- او را به شدّت تحت فشار قرار مي دادند تا خون امام(ع) را بريزد؛ چنانكه در همان آغاز رسیدن نامه، وقتي وليد با مروان مشورت كرد، مروان گفت: نظر من آن است كه در همين لحظه به دنبال اين چند نفر فرستاده و آنان را ملزم به بيعت و اطاعت از يزيد كني و اگر مخالفت كردند، قبل از آنكه از مرگ معاويه مطلع شوند، سرهاي آنها را از تن جدا كني؛ زيرا اگر آنان از مرگ معاويه با خبر شوند، هر كدام به طرفي رفته و اظهار مخالفت كرده و مردم را به سوي خود دعوت مي كنند.
از این روی ولید، امام ع را به مقرً خویش دعوت کرپ ونامه حاوی خبر مرگ معاویه را بر آن حضرت خواند. سپس سخن از بیعت به میان آورد، امًا امام ع با زیرکی ، بیعت پنهانی را ردً فرمود وآن را به بیعت آشکار و عمومی موکول ساخت.
ولید، والی مدینه که گویا در نظر نداشت کار خود با امام ع به نزاع ودرگیری بینجامد ، پذیرفت. امًا مروان حکم که مشاور والی بود وحضور داشت وچنانکه خود تصریح کرد ، می دانست در صورت خروج امام ع ، دستیابی به آن حضرت ، بدون جنگ وخونریزی ممکن نخواهد شد. از این روی به ولید توصیه کرد که باید کار را تمام کند. امام ع را به زندان افکنده وتا بیعت نکند وی را رها نسازد،ودر غیر این صورت وهرچه زودتر ودر همانجا ، ایشان را به قتل آورد.
تاریخ توصیه مروان به قتل امام ع را نه تنها از روی دشمنی ، بلکه از روی خواستگاه او به خلافت ، یاد کرده است.
باری، فردای دیدار امام ع با والی مدینه ، آن حضرت شبانه همراه شماری از اعضای خانواده ویاران خود ، به مکه عزیمت نمود واین حرکت، در تاریخ ، آغاز حرکت حسینی بشمار می آید.
در روایتی دیگر ،هنگامی که امام(ع) عزم خروج از مدینه را کرد، ایشان شب هنگام نزد قبر مادر و برادر رفت و نماز خوانده و وداع کرد و صبح به خانه برگشت. در برخی دیگر از منابع آمده است حضرت(ع) دو شب متوالی را در کنار قبر رسول خدا(ص) بیتوته کردند.
سرانجام امام حسين(عليه السلام) در شب 28 رجب سال 60 هجري همراه با بيشتر خاندان خويش و بعضي ياران، پس از وداع با جدش پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) از مدينه به طرف مکه حرکت کرد.
بنابراين، امام حسين(ع) با توجه به نامناسب بودن شرايط مدينه براي اظهار مخالفت علني و قيام و نيز در خطر بودن جان خود در اين شهر بدون امكان حركتي مؤثر، تصميم به ترك آن گرفت و از آيهاي كه در هنگام خروج از مدينه قرائت كرد، اين نكته - كه ترك اين شهر به علّت عدم احساس امنيت بوده است - آشكار مي شود.
«فخرج منها خائفاً يترقب قال رب نجني من القوم الظالمين» قصص (28)، آيه 21.؛ «موسي از شهر خارج شد، در حالي كه ترسان بود و هر لحظه در انتظار حادثهاي عرض كرد: پروردگارا! مرا از اين قوم ظالم نجات بده».
اینکه چرا امام حسین (ع) در آغاز حرکت از مدینه به مکه رفت به دلیل آن بود که پس از آن که معاویه بن ابی سفیان (نخستین خلیفه اموی) در نیمه رجب سال 60 قمری مُرد و فرزندش یزید، به خلافت مسلمانان دست یافت، وی و درباریان اموی تلاش زیادی به عمل آورده تا از همه مردم بیعت گیرند.
آنان، مشکل خاصی در گرفتن بیعت از اهالی شام، مصر، عراق و یمن نداشته و تنها دغدغه خاطرشان از حجاز، به ویژه از شهر مقدس مدینه بود. زیرا در این شهر شخصیت هایی چون عبدالله بن عباس، عبدالله بن جعفر، محمد بن حنیفه، عبدالله بن عمر و عبدالله بن زبیر زندگی می‌کردند، که برخی از آنان در مدینه وبرخی دیگر در مکه بودند ،که از جهات گوناگون بر یزید برتری و در رسیدن به مقام حکومت، بر او ترجیح داشتند.
اما در میان مخالفان یزید در مدینه، وجود شخصیت ممتازی چون امام حسین(ع)، همانند خورشید تابان، تمام ستارگان و سیارگان را بی فروغ می‌نمود و به عنوان تنها یادگار جدش حضرت محمد(ص) و جانشین پدر و برادر مظلومش حسن بن مجتبی(ع)، در رسیدن به مقام خلافت و رهبری مسلمانان، شایسته‌تر از همه بود و نگاه همگان به سوی او معطوف بود. به ویژه بر طبق پیمان صلحی که میان معاویه وامام حسن ع صورت گرفته بود ، معاویه حقً نداشت جانشینی تعیین کرده ودر پس او این امام حسین ع بود که می بایست هعده دار خلافت گردد.
بدین لحاظ، یزید بیش از همه، از وی واهمه داشت و درصدد تسلیم نمودن حضرت، برآمد.
بنابراین، امام حسین(ع) با توجه به نامناسب بودن شرایط مدینه برای اظهار مخالفت علنی و قیام و نیز در خطر بودن جان خود در این شهر بدون امکان حرکتی مؤثر، تصمیم به ترک آن گرفت و از آیهای که در هنگام خروج از مدینه قرائت کرد، این نکته - که ترک این شهر به علّت عدم احساس امنیت بوده است - آشکار می‌شود.
دلایل انتخاب سفرامام به مکه:
۱. هنوز مردم شهرهاي مختلف از مرگ معاويه مطلع نشده بودند و تلاشهاي جدي مخالفان براي اظهار مخالفت با يزيد آغاز نشده بود.
۲. هنوز امام حسين(ع) دعوتي از شهرهاي ديگر و از جمله كوفه نداشت.
۳. امام(ع) بايد مكاني را براي هجرت خود انتخاب مي كرد كه بتواند آزادانه و در كمال امنيّت در آنجا ديدگاههاي خود را ابراز كند. طبق آيه صريح قرآن «و مندخلهكانآمناً» آل عمران (3)، آيه 97. مکه حرم امن الهي بود.
۴. با توجه به سرازير شدن مسلمانان از سرتاسر مملكت اسلامي براي انجام اعمال عمره و همچنین نزدیک شدن ایام حج تمتع و حضور مردم براي انجام مناسک حج ، امام حسين(ع) به خوبي مي توانست با گروههاي مختلف ديدار كرده و علّت مخالفت خود با دستگاه اموي و يزيد را براي آنها تبيين كند و نيز گوشه هايی از معارف اسلامي را برای آنها بيان نمايد. در ضمن با گروه هاي مختلف شهرهاي اسلامي از جمله كوفه و بصره در ارتباط باشد.
و در آخر امام حسين(عليه السلام) هدف خروج از مدينه را در وصيت‌نامه‌اش چنين بيان مي‌کند: ... و جز اين نيست که براي اصلاح در ميان امت جدم خارج شدم. مي خواهم امر به معروف و نهي از منکر کرده و به راه و روش جدم (رسول خدا) و پدرم علي (عليه السلام) رفتار نمايم . کسي که به سوي خدا دعوت کند عمل نيک انجام دهد و بگويد از مسلمانان هستم، از خدا و رسولش جدا نمي شود ... اگر در نوشتن نامه ات خير مرا آرزو کرده اي، خدا پاداش تو را بدهد.
امام(ع) شب جمعه سوم شعبان سال 60 ق وارد مكّه شد و تا هشتم ذيحجه همان سال، در اين شهر به فعاليت مشغول بود.
حركت امام حسین (ع) از مدینه به مكه، از مكه تا كربلا به سمت کوفه و تغییر مسیر از منزل اشراف به سوی كربلا، سرشار از درس‌ها و آموزه‌ها و ظرافت‌هایی است كه با مطالعه دقیق راه و حوادث آن آشكار می‌شود.
طول سفر از مدینه تا مكه و از مكه تا كربلا و شهادت در روز عاشورا حدود یک صد و شصت روز است . امام 27 رجب سال 60 هجری یعنی دوازده روز پس از از مرگ معاویه، از مدینه به مكه هجرت نمود و روز سوم شعبان به پایگاه وحی ( یعنی مكه) قدم گذاشت. ماه‌های شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده تا هشتم ذی حجه ( یوم الترویه ) حدود صد و سی روز امام در جوار مكه اقامت داشتند . وسپس سفر شكوه مند و حماسی خود را برای آفرینش عظیم‌ترین حادثه تاریخ بشری آغاز كرد.
در نيمه دوم ماه رجب سال 60 هجري، يزيد در نامه خود به وليد بن عتبه ،فرماندار وقت مدينه ،خواسته بود كه حتماً از چند نفر مخالف خود كه يكي از آنها امام حسين(ع) بود، بيعت گرفته شود و بدون بيعت رها نشوند.
وليد بن عتبه (فرماندار مدينه) وقتی دستور يافت تا از امام حسين (عليه السلام) براي يزيد بيعت بگيرد. حضرت فرمود... يزيد فردي است شرابخوار و فاسق که به ناحق خون مي ريزد و اشاعه دهنده فساد است و دستش به خون افراد بي گناه آلوده گرديده و شخصيتي همچون من با چنين مرد فاسدي بيعت نمي کند.
وليد گرچه با خوي مسالمت جويانه خود حاضر به آغشته كردن دست خود به خون امام حسين(ع) نبود؛ اما در مدينه افراد حزب وباند اموی به ويژه مروان بن حكم كه وليد در موارد سخت و از جمله اين مورد با او مشورت مي كرد ،- او را به شدّت تحت فشار قرار مي دادند تا خون امام(ع) را بريزد؛ چنانكه در همان آغاز رسیدن نامه، وقتي وليد با مروان مشورت كرد، مروان گفت: نظر من آن است كه در همين لحظه به دنبال اين چند نفر فرستاده و آنان را ملزم به بيعت و اطاعت از يزيد كني و اگر مخالفت كردند، قبل از آنكه از مرگ معاويه مطلع شوند، سرهاي آنها را از تن جدا كني؛ زيرا اگر آنان از مرگ معاويه با خبر شوند، هر كدام به طرفي رفته و اظهار مخالفت كرده و مردم را به سوي خود دعوت مي كنند.
از این روی ولید، امام ع را به مقرً خویش دعوت کرپ ونامه حاوی خبر مرگ معاویه را بر آن حضرت خواند. سپس سخن از بیعت به میان آورد، امًا امام ع با زیرکی ، بیعت پنهانی را ردً فرمود وآن را به بیعت آشکار و عمومی موکول ساخت.
ولید، والی مدینه که گویا در نظر نداشت کار خود با امام ع به نزاع ودرگیری بینجامد ، پذیرفت. امًا مروان حکم که مشاور والی بود وحضور داشت وچنانکه خود تصریح کرد ، می دانست در صورت خروج امام ع ، دستیابی به آن حضرت ، بدون جنگ وخونریزی ممکن نخواهد شد. از این روی به ولید توصیه کرد که باید کار را تمام کند. امام ع را به زندان افکنده وتا بیعت نکند وی را رها نسازد،ودر غیر این صورت وهرچه زودتر ودر همانجا ، ایشان را به قتل آورد.
تاریخ توصیه مروان به قتل امام ع را نه تنها از روی دشمنی ، بلکه از روی خواستگاه او به خلافت ، یاد کرده است.
باری، فردای دیدار امام ع با والی مدینه ، آن حضرت شبانه همراه شماری از اعضای خانواده ویاران خود ، به مکه عزیمت نمود واین حرکت، در تاریخ ، آغاز حرکت حسینی بشمار می آید.
در روایتی دیگر ،هنگامی که امام(ع) عزم خروج از مدینه را کرد، ایشان شب هنگام نزد قبر مادر و برادر رفت و نماز خوانده و وداع کرد و صبح به خانه برگشت. در برخی دیگر از منابع آمده است حضرت(ع) دو شب متوالی را در کنار قبر رسول خدا(ص) بیتوته کردند.
سرانجام امام حسين(عليه السلام) در شب 28 رجب سال 60 هجري همراه با بيشتر خاندان خويش و بعضي ياران، پس از وداع با جدش پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) از مدينه به طرف مکه حرکت کرد.
بنابراين، امام حسين(ع) با توجه به نامناسب بودن شرايط مدينه براي اظهار مخالفت علني و قيام و نيز در خطر بودن جان خود در اين شهر بدون امكان حركتي مؤثر، تصميم به ترك آن گرفت و از آيهاي كه در هنگام خروج از مدينه قرائت كرد، اين نكته - كه ترك اين شهر به علّت عدم احساس امنيت بوده است - آشكار مي شود.
«فخرج منها خائفاً يترقب قال رب نجني من القوم الظالمين» قصص (28)، آيه 21.؛ «موسي از شهر خارج شد، در حالي كه ترسان بود و هر لحظه در انتظار حادثهاي عرض كرد: پروردگارا! مرا از اين قوم ظالم نجات بده».
اینکه چرا امام حسین (ع) در آغاز حرکت از مدینه به مکه رفت به دلیل آن بود که پس از آن که معاویه بن ابی سفیان (نخستین خلیفه اموی) در نیمه رجب سال 60 قمری مُرد و فرزندش یزید، به خلافت مسلمانان دست یافت، وی و درباریان اموی تلاش زیادی به عمل آورده تا از همه مردم بیعت گیرند.
آنان، مشکل خاصی در گرفتن بیعت از اهالی شام، مصر، عراق و یمن نداشته و تنها دغدغه خاطرشان از حجاز، به ویژه از شهر مقدس مدینه بود. زیرا در این شهر شخصیت هایی چون عبدالله بن عباس، عبدالله بن جعفر، محمد بن حنیفه، عبدالله بن عمر و عبدالله بن زبیر زندگی می‌کردند، که برخی از آنان در مدینه وبرخی دیگر در مکه بودند ،که از جهات گوناگون بر یزید برتری و در رسیدن به مقام حکومت، بر او ترجیح داشتند.
اما در میان مخالفان یزید در مدینه، وجود شخصیت ممتازی چون امام حسین(ع)، همانند خورشید تابان، تمام ستارگان و سیارگان را بی فروغ می‌نمود و به عنوان تنها یادگار جدش حضرت محمد(ص) و جانشین پدر و برادر مظلومش حسن بن مجتبی(ع)، در رسیدن به مقام خلافت و رهبری مسلمانان، شایسته‌تر از همه بود و نگاه همگان به سوی او معطوف بود. به ویژه بر طبق پیمان صلحی که میان معاویه وامام حسن ع صورت گرفته بود ، معاویه حقً نداشت جانشینی تعیین کرده ودر پس او این امام حسین ع بود که می بایست هعده دار خلافت گردد.
بدین لحاظ، یزید بیش از همه، از وی واهمه داشت و درصدد تسلیم نمودن حضرت، برآمد.
بنابراین، امام حسین(ع) با توجه به نامناسب بودن شرایط مدینه برای اظهار مخالفت علنی و قیام و نیز در خطر بودن جان خود در این شهر بدون امکان حرکتی مؤثر، تصمیم به ترک آن گرفت و از آیهای که در هنگام خروج از مدینه قرائت کرد، این نکته - که ترک این شهر به علّت عدم احساس امنیت بوده است - آشکار می‌شود.
دلایل انتخاب سفرامام به مکه:
۱. هنوز مردم شهرهاي مختلف از مرگ معاويه مطلع نشده بودند و تلاشهاي جدي مخالفان براي اظهار مخالفت با يزيد آغاز نشده بود.
۲. هنوز امام حسين(ع) دعوتي از شهرهاي ديگر و از جمله كوفه نداشت.
۳. امام(ع) بايد مكاني را براي هجرت خود انتخاب مي كرد كه بتواند آزادانه و در كمال امنيّت در آنجا ديدگاههاي خود را ابراز كند. طبق آيه صريح قرآن «و مندخلهكانآمناً» آل عمران (3)، آيه 97. مکه حرم امن الهي بود.
۴. با توجه به سرازير شدن مسلمانان از سرتاسر مملكت اسلامي براي انجام اعمال عمره و همچنین نزدیک شدن ایام حج تمتع و حضور مردم براي انجام مناسک حج ، امام حسين(ع) به خوبي مي توانست با گروههاي مختلف ديدار كرده و علّت مخالفت خود با دستگاه اموي و يزيد را براي آنها تبيين كند و نيز گوشه هايی از معارف اسلامي را برای آنها بيان نمايد. در ضمن با گروه هاي مختلف شهرهاي اسلامي از جمله كوفه و بصره در ارتباط باشد.
و در آخر امام حسين(عليه السلام) هدف خروج از مدينه را در وصيت‌نامه‌اش چنين بيان مي‌کند: ... و جز اين نيست که براي اصلاح در ميان امت جدم خارج شدم. مي خواهم امر به معروف و نهي از منکر کرده و به راه و روش جدم (رسول خدا) و پدرم علي (عليه السلام) رفتار نمايم . کسي که به سوي خدا دعوت کند عمل نيک انجام دهد و بگويد از مسلمانان هستم، از خدا و رسولش جدا نمي شود ... اگر در نوشتن نامه ات خير مرا آرزو کرده اي، خدا پاداش تو را بدهد.
امام(ع) شب جمعه سوم شعبان سال 60 ق وارد مكّه شد و تا هشتم ذيحجه همان سال، در اين شهر به فعاليت مشغول بود.
حركت امام حسین (ع) از مدینه به مكه، از مكه تا كربلا به سمت کوفه و تغییر مسیر از منزل اشراف به سوی كربلا، سرشار از درس‌ها و آموزه‌ها و ظرافت‌هایی است كه با مطالعه دقیق راه و حوادث آن آشكار می‌شود.
طول سفر از مدینه تا مكه و از مكه تا كربلا و شهادت در روز عاشورا حدود یک صد و شصت روز است . امام 27 رجب سال 60 هجری یعنی دوازده روز پس از از مرگ معاویه، از مدینه به مكه هجرت نمود و روز سوم شعبان به پایگاه وحی ( یعنی مكه) قدم گذاشت. ماه‌های شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده تا هشتم ذی حجه ( یوم الترویه ) حدود صد و سی روز امام در جوار مكه اقامت داشتند . وسپس سفر شكوه مند و حماسی خود را برای آفرینش عظیم‌ترین حادثه تاریخ بشری آغاز كرد.
