کد مطلب : ۳۳۵۳۷
هیئت‌های عزاداری؛ابزاری مهم برای بازنمایی حیات فرهنگی و اجتماعی
همزمان با ایام سوگواری اباعبدالله الحسین، سید حسین فخر زارع عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در خصوص مراسمی که در این ایام برگزار می شود یادداشتی نگاشته است که در ادامه می خوانید؛
جنبه‌های آئینی، تشریفات، مراسم و شعائر، نوعی تجسد بخشیدن به باورها و اعتقاداتی است که افراد یک جامعه دنبال می‌کنند. هیئت‌های عزاداری یکی از کانون‌های مهم برای انجام مناسک است که با حیات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اخلاقی شیعیان امتزاج یافته است؛ لذا ابزاری مهم برای بازنمایی حیات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به شمار می‌آید؛ تاجایی که هیئت‌ها و محافل مذهبی، اکنون یکی از پایگاه‌ها و نهادهای مهم تأثیر گذار در جامعه با کارکردهای مختلف قلمداد می‌شوند.
عزاداری و اقامه مجالس سوگواری برای سالار شهیدان و یاران وفادارش، در جوامع شیعی به ویژه در کشور ما همواره به عنوان نهادی معرفت‌بخش و انسجام آفرین دارای نقشی اثرگذار قلمداد می‌شده است. به ویژه با تنوعات شیوه‌ها و گونه‌های مختلف، حسب قومیت‌ها، خرده‌فرهنگ‌ها وابژه‌های تاریخی و جغرافیایی در نوع عزاداری‌ها و ابراز ارادت به امام حسین(ع) و یاران شهیدش این مجالس جذابیت و اثرگذاری گسترده‌تر و عمیقی یافته است. هدف ازاقامه این مجالس و عزاداری‌ها زنده نگهداشتن و ترویج اهداف ائمه(ع) و نهادینه ساختن آرمانهای بلند شیعه است که همواره شیعیان بر آن اهتمام داشته‌اند
تشکیل این مجالس در دوره‌های مختلف همواره همراه با فراز و نشیب‌های فراوانی بوده است. از تاریخ پس از واقعه کربلا تاکنون در کشور ما در برخی دوره های تاریخی، نگاه های امنیتی و ضد شیعی موجب ایجاد محدودیت‌هایی در اقامه برنامه عزاداری شده است. به رغم سیطره این تنگناها اما عمومیت و اقامه آزادانه محافل و مجالس عزا، بیشتر به زمان تأسیس دولت شیعی مذهب آل بوبه در ایران بر می‌گردد. در این دوره مراسم عزاداری عاشورا به صورت رسمی و علنی ترویج و در مراکز شیعه‌نشین مانند ری، کاشان، سبزوار و… به شکل منضبط و باشکوه برگزار می‌شد. اگرچه از زمان سقوط این سلسله تا اواخر قرن دهم این مراسم مجددا با رعایت ترس و اصول تقیه، به صورت پنهانی انجام می‌گردید اما مجددا با تأسیس حکومت صفوی و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، عزاداری‌ها در اقصی نقاط کشور تا زمان پهلوی صورت گسترده‌تر، رسمی‌تر و باشکوه‌تری یافت. تنگناها و مشکلات به وجود آمده در عصر پهلوی نیز دیری نپایید و با شکل‌گیری انقلاب اسلامی، موضوع عزاداری به عنوان یک خرده‌نهاد دارای اهمیت دنبال شد.
در دوران شکوهمند جمهوری اسلامی به خاطر تغذیه از فرهنگ غنی شیعی و معارف آل‌البیت(ع)، توجه به این آئین‌ها شکل گسترده‌تری یافت و با کارکردهای مثبت اساسی‌تری همراه شد. در واقع این پدیده، هرچند نقطه عطف حیات شیعیان و جزء جدانشدنی از فرهنگ شیعه قلمداد می‌شود؛ اما در کشور ما به عنوان موضوعی نهادینه شده در فرهنگ ایرانی و همراه و همگام با سیاست به حساب می‌آید.
لکن در سالهای اخیر این مناسک و عزاداری‌ها دچار تغییراتی شده که به رغم برپایی مجالس باشکوه‌تر، گاه از کارکردهای اصلی خود فاصله گرفته است. خارج شدن عزاداری‌ها و کنش‌های در هیئات مذهبی از شکل سنتی و اصلی خود، دور شدن از محتوای غنی و اهمیت دادن به ساخت، فرم و اشکال هیجانی و جوان‌پسند به جای پرداختن به درون مایه‌های معرفتی از جمله آسیب‌هایی است که متوجه این هیئت‌ها شده است.
مهم‌ترین آسیب‌های محتوای در برخی عزاداری‌ها را می‌توان استفاده از اشعار و درون‌مایه‌های سست و خالی از پیام‌های سازنده و ارزنده، دروغ، غلو، غفلت از نشر معارف، عدم استفاده از منابع و مقاتل معتبر، عدم توجه به تاریخ و احادیث، اظهار مطالب ذلت آمیز و موهن دانست که متاسفانه باعث شده چهره‌ای ناصحیح از فرهنگ شیعی در جوامع دیگر معرفی شود که البته با تبلیغات سوء دشمنان نیز همراه شده و موجب سردرگمی حقیقت جویان در آن جوامع شده است.
شناخت این آسیب‌های و هرگونه اقوال و افعال نابهنجار در هیئات و عزاداری‌ها و تلاش در جهت رفع آن‌ها خواهد توانست کارکردهای مثبت آن را تقویت کند. هیئت‌های عزاداری به عنوان یک نهاد موثر اجتماعی با مدیریت صحیح و خلاقانه می‌توانند الگوی صحیح و شایسته‌ای از دین داری و دین‌باوری، رعایت ارزش‌ها و هنجارهای دینی و اجتماعی و بسط فضای معنوی جامعه را بسط دهند و جامعه‌پذیری دینی مردم را شکل خردورزانه‌تری ببخشند. حفظ بافت سنتی در عزاداری‌ها، بهرمندی از حضور فعال اندیشمندان و متفکران اسلامی متعهد و ایجاد فضایی سالم و دور از تعصب خواهد توانست این کارکردها را که معرفت‌زایی، تقویت روحیه همبستگی و تعاون، نشاط بخشیدن به جامعه از مهم‌ترین آن‌هاست تقویت نماید. سعی مداوم مجالسی که برای اقامه کلمه توحید و حفظ شعائر دینی و شیعی برپا می‌گردد چه عزاداری‌ها و چه در جشن‌ها و سرورها نباید به گونه‌ای باشد که ساختار هیئت‌های مذهبی خالی از محتوا به نظر آید.
جنبه‌های آئینی، تشریفات، مراسم و شعائر، نوعی تجسد بخشیدن به باورها و اعتقاداتی است که افراد یک جامعه دنبال می‌کنند. هیئت‌های عزاداری یکی از کانون‌های مهم برای انجام مناسک است که با حیات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اخلاقی شیعیان امتزاج یافته است؛ لذا ابزاری مهم برای بازنمایی حیات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به شمار می‌آید؛ تاجایی که هیئت‌ها و محافل مذهبی، اکنون یکی از پایگاه‌ها و نهادهای مهم تأثیر گذار در جامعه با کارکردهای مختلف قلمداد می‌شوند.
عزاداری و اقامه مجالس سوگواری برای سالار شهیدان و یاران وفادارش، در جوامع شیعی به ویژه در کشور ما همواره به عنوان نهادی معرفت‌بخش و انسجام آفرین دارای نقشی اثرگذار قلمداد می‌شده است. به ویژه با تنوعات شیوه‌ها و گونه‌های مختلف، حسب قومیت‌ها، خرده‌فرهنگ‌ها وابژه‌های تاریخی و جغرافیایی در نوع عزاداری‌ها و ابراز ارادت به امام حسین(ع) و یاران شهیدش این مجالس جذابیت و اثرگذاری گسترده‌تر و عمیقی یافته است. هدف ازاقامه این مجالس و عزاداری‌ها زنده نگهداشتن و ترویج اهداف ائمه(ع) و نهادینه ساختن آرمانهای بلند شیعه است که همواره شیعیان بر آن اهتمام داشته‌اند
تشکیل این مجالس در دوره‌های مختلف همواره همراه با فراز و نشیب‌های فراوانی بوده است. از تاریخ پس از واقعه کربلا تاکنون در کشور ما در برخی دوره های تاریخی، نگاه های امنیتی و ضد شیعی موجب ایجاد محدودیت‌هایی در اقامه برنامه عزاداری شده است. به رغم سیطره این تنگناها اما عمومیت و اقامه آزادانه محافل و مجالس عزا، بیشتر به زمان تأسیس دولت شیعی مذهب آل بوبه در ایران بر می‌گردد. در این دوره مراسم عزاداری عاشورا به صورت رسمی و علنی ترویج و در مراکز شیعه‌نشین مانند ری، کاشان، سبزوار و… به شکل منضبط و باشکوه برگزار می‌شد. اگرچه از زمان سقوط این سلسله تا اواخر قرن دهم این مراسم مجددا با رعایت ترس و اصول تقیه، به صورت پنهانی انجام می‌گردید اما مجددا با تأسیس حکومت صفوی و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، عزاداری‌ها در اقصی نقاط کشور تا زمان پهلوی صورت گسترده‌تر، رسمی‌تر و باشکوه‌تری یافت. تنگناها و مشکلات به وجود آمده در عصر پهلوی نیز دیری نپایید و با شکل‌گیری انقلاب اسلامی، موضوع عزاداری به عنوان یک خرده‌نهاد دارای اهمیت دنبال شد.
در دوران شکوهمند جمهوری اسلامی به خاطر تغذیه از فرهنگ غنی شیعی و معارف آل‌البیت(ع)، توجه به این آئین‌ها شکل گسترده‌تری یافت و با کارکردهای مثبت اساسی‌تری همراه شد. در واقع این پدیده، هرچند نقطه عطف حیات شیعیان و جزء جدانشدنی از فرهنگ شیعه قلمداد می‌شود؛ اما در کشور ما به عنوان موضوعی نهادینه شده در فرهنگ ایرانی و همراه و همگام با سیاست به حساب می‌آید.
لکن در سالهای اخیر این مناسک و عزاداری‌ها دچار تغییراتی شده که به رغم برپایی مجالس باشکوه‌تر، گاه از کارکردهای اصلی خود فاصله گرفته است. خارج شدن عزاداری‌ها و کنش‌های در هیئات مذهبی از شکل سنتی و اصلی خود، دور شدن از محتوای غنی و اهمیت دادن به ساخت، فرم و اشکال هیجانی و جوان‌پسند به جای پرداختن به درون مایه‌های معرفتی از جمله آسیب‌هایی است که متوجه این هیئت‌ها شده است.
مهم‌ترین آسیب‌های محتوای در برخی عزاداری‌ها را می‌توان استفاده از اشعار و درون‌مایه‌های سست و خالی از پیام‌های سازنده و ارزنده، دروغ، غلو، غفلت از نشر معارف، عدم استفاده از منابع و مقاتل معتبر، عدم توجه به تاریخ و احادیث، اظهار مطالب ذلت آمیز و موهن دانست که متاسفانه باعث شده چهره‌ای ناصحیح از فرهنگ شیعی در جوامع دیگر معرفی شود که البته با تبلیغات سوء دشمنان نیز همراه شده و موجب سردرگمی حقیقت جویان در آن جوامع شده است.
شناخت این آسیب‌های و هرگونه اقوال و افعال نابهنجار در هیئات و عزاداری‌ها و تلاش در جهت رفع آن‌ها خواهد توانست کارکردهای مثبت آن را تقویت کند. هیئت‌های عزاداری به عنوان یک نهاد موثر اجتماعی با مدیریت صحیح و خلاقانه می‌توانند الگوی صحیح و شایسته‌ای از دین داری و دین‌باوری، رعایت ارزش‌ها و هنجارهای دینی و اجتماعی و بسط فضای معنوی جامعه را بسط دهند و جامعه‌پذیری دینی مردم را شکل خردورزانه‌تری ببخشند. حفظ بافت سنتی در عزاداری‌ها، بهرمندی از حضور فعال اندیشمندان و متفکران اسلامی متعهد و ایجاد فضایی سالم و دور از تعصب خواهد توانست این کارکردها را که معرفت‌زایی، تقویت روحیه همبستگی و تعاون، نشاط بخشیدن به جامعه از مهم‌ترین آن‌هاست تقویت نماید. سعی مداوم مجالسی که برای اقامه کلمه توحید و حفظ شعائر دینی و شیعی برپا می‌گردد چه عزاداری‌ها و چه در جشن‌ها و سرورها نباید به گونه‌ای باشد که ساختار هیئت‌های مذهبی خالی از محتوا به نظر آید.
