کد مطلب : ۱۵۵۵۰
نمایش مذهبی نیازمند نگرش تازه است
گفت‌وگو با کورش زارعی، کارگردان نمایش مسافران کوفه
کورش زارعی سال ۱۳۵۰ در میناب متولد شد. بعد از کارهای دانش‌آموزی، سال چهارم دبیرستان بود که نمایش «گل و جهله» را کارگردانی کرد و در دوازدهمین جشنواره بین‌المللی تئا‌تر فجر جایزه کارگردانی دوم، نویسندگی دوم، بازیگری اول مرد و عنوان نمایش برگزیده کانون ملی منتقدان ایران را دریافت کرد.
سال ۱۳۷۴ سرنوشت تئاتری او با گروهی در قم گره خورد که بعد‌ها آیین نام گرفت. این گروه اجراهای متفاوتی در جشنواره‌های بین‌المللی داخلی و خارجی داشته است و تجربه‌های متنوع و جدید در عرصه هنر نمایش در استان‌ها و شهرستان‌های کشور در ۱۴ سال گذشته به دست آورده و اکنون اجرای نمایش «مسافران کوفه» در برج آزادی تازه‌ترین کار آنهاست.
چه شد که تصمیم به اجرای یک نمایشنامه مذهبی گرفتید؟
در واقع تئا‌تر جدای از دین نیست، چراکه پیدایش تئا‌تر به مذهب باز می‌گردد. حال هنرمند تئا‌تر اگر بخواهد در هر ژانر و قالبی، نمایشی را روی صحنه ببرد، طبیعتا محتوای آن خارج از ارزش‌های انسانی نیست که این رابطه مستقیم با مذهب دارد.
هنرمندی که در تئا‌تر فعالیت می‌کند سعی دارد مکارم اخلاقی را ترویج دهد، لذا تا تئا‌تر وجود دارد، همواره محور آثار نمایشی، مبانی اخلاقی و مباحث عالی بشری است.
البته در گروه تئا‌تر آیین که عضو آن هستید، اجراهای مناسبتی سابقه دارد. چرا؟
گروه تئا‌تر آیین حدود یک دهه است که مشغول فعالیت است. در طول فعالیت چندین ساله، این گروه نمایش‌های متفاوتی را به صحنه برده است. اما در طول سال، ۳ ماه را برای دلمان کار می‌کنیم. نمایش مسافران کوفه نیز از این دست است. چیزی است که به آن عشق می‌ورزیم و جوهره اندیشه گروه است که در طول سال ۲ الی ۳ ماه را به تولید این دست از نمایش‌ها اختصاص می‌دهیم برای دلمشغولی‌ها و دلتنگی‌های خودمان و مردم. به طور کلی تئا‌تر دینی و مذهبی راهی است برای کشاندن مردم به سالن نمایش.
این گونه آثار چگونه مردم را با تئا‌تر آشتی می‌دهند؟
تئا‌تر مذهبی پتانسیل خوبی برای جلب مخاطب دارد. به این شکل که ما مردم عادی کوچه و بازار را به این وسیله به سالن تئا‌تر می‌کشانیم و برای دیدن تئا‌تر حرفه‌ای تربیت کنیم. در واقع به آنان نشان می‌دهیم که هنر نمایش بازتابی از فرهنگ، دین و باورهای مذهبیشان است.
اما معمولا مخاطبان این دست نمایش‌ها دعوتی هستند؟
با ما از مدارس، شرکت‌ها و ادارات مختلف تماس می‌گیرند تا بلیت کار را پیش خرید کنند. حتی از مردم عادی، بچه‌هیاتی‌ها و بسیجیان نیز به صورت انفرادی از نمایش ما دیدن می‌کنند. حال شما این جمعیت را در سالن نمایش می‌بینید و ممکن است احساس کنید جمعیت به صورت سازمانی از نمایش دیدن می‌کنند، ولی این مخاطب و تماشاچی کاملا به صورت خودجوش به سالن نمایش کشانده شده است. یادمان نرود که این نمایش یک نمایش سفارشی نبوده است. نمایش مسافران کوفه حرف دل هنرمندان گروه تئا‌تر آیین است.
نمایش مذهبی شاخصه‌های خودش را دارد که اول از‌همه باید تئا‌تر باشد. آیا طی این چند سال در کار‌هایتان به این سمت حرکت کرده‌اید؟
در نمایش مسافران کوفه سعی کردیم خیلی تئاتری‌تر و فنی‌تر به این واقعه تاریخی بپردازیم. سعی کردیم این حماسه را از منظر فلسفه و حکمت و عقلانیت بشری مورد بررسی قرار دهیم. در این نمایش به‌کرات از شخصیت‌های نمایش دیالوگ‌های فلسفی می‌شنویم. شخصیت‌های نمایش دچار تردید هستند. چه شخصیت‌های مثبت و چه شخصیت‌های منفی. به طور کلی ما سعی کردیم در این نمایش واقعه تاریخی قبل و بعد از عاشورا را از منظر حکمت بررسی کنیم و نگاه و پنجره‌ای تازه‌ای را به روی مخاطب بگشاییم. ما در این نمایش شاهدیم که شخصیت‌ها پیرامون حکمت خدا صحبت می‌کنند. اشاره می‌کنم به دیالوگی از نمایش: خداوندا در خمیره مسلم چه گذارده‌ای که او این چنین است و من این گونه فرومایه؟ آیا این عدالت است؟ این رویکرد تازه‌ای است که در این نمایش تجربه می‌کنیم اما در نمایش‌های گذشته صرفا به روایت یک واقعه تاریخی می‌پرداختیم.
آیا مخاطب شما با این نگرش جدید ارتباط برقرار می‌کند؟
این تجربه‌ای بود که ما تصمیم گرفتیم برای اجرای نمایش مسافران کوفه عملی کنیم. البته ترس این را داشتیم که مبادا مخاطب نپذیرد و در مقابل طرح چالش‌های بشری واکنش منفی نشان دهد. اما به هر حال یک فعالیت هنری نیازمند جسارت نیز است. خوشبختانه مخاطب نیز در پذیرش این نگاه جدید واکنشی مثبت نشان داد.
آیا در ساختار نیز روش جدیدی را تجربه کرده‌اید؟
بله، ما فراز‌هایی از اتفاقات مهم تاریخ را انتخاب کرده‌ایم تا بتوانیم در آن مسائل مهم انسان امروز را مطرح کنیم. اتفاقا به نکات بسیار جالبی نیز رسیدیم. یکی از این مسائل مهم و جالب این بود که خیلی از مواردی که مسلم، مرد کوفی و... در گذشته با آن دست و پنجه نرم می‌کردند مبتلا به جامعه امروز است. این مسائل چه به لحاظ اجرا، میزانسن، طراحی صحنه، لباس و... یک کار جدید در تئا‌تر مذهبی و متفاوت از اجراهای قبلی گروه به شمار می‌آید.
با این حال زبان در نمایش‌های مذهبی و تاریخی بسیار کتابی است که در کار شما هم دیده می‌شود؟
ما در هنر نمایش بین مخاطب و تئا‌تر قراردادی تعیین می‌کنیم که این جغرافیا جایی است که فلان واقعه تاریخی رخ می‌دهد. برای القای بهتر جغرافیا یا برهه زمانی خاص به‌مخاطب سعی می‌شود به زبان کوچه و بازار آن وقت گویش کنیم. در واقع به این وسیله به درام یا نمایش، قدمت تاریخی می‌دهیم.
با این حال به نظر شما تئا‌تر مذهبی نیازمند یک نگرش جدید است؟
بله، قطعا برای جلب مخاطب و ارتباط قوی با مخاطب و حفظ این سبک از نمایش نیازمند یک دگردیسی و نگرش جدید هستیم. به نظر من روایت صرف یک واقعه تاریخی خیلی تاثیرگذار نمی‌تواند باشد. احساس می‌کنم مباحث عالی بشری و تعمیم آن به واقعه عاشورا باید محور اصلی تئا‌تر مذهبی قرار گیرد.
به طور کلی جایگاه تئا‌تر مذهبی و عاشورایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با اینکه از سوی مدیران ارشد و متولیان امر نمایش سعی شده به این نوع یا ژانر هنری بهای بیشتری داده شود، اما کافی به نظر نمی‌رسد. نمایش‌های مذهبی تنها در ۲ ماه محرم و صفر روی صحنه دیده می‌شوند که به هیچ وجه کافی نیست.
محمد دانشور
سال ۱۳۷۴ سرنوشت تئاتری او با گروهی در قم گره خورد که بعد‌ها آیین نام گرفت. این گروه اجراهای متفاوتی در جشنواره‌های بین‌المللی داخلی و خارجی داشته است و تجربه‌های متنوع و جدید در عرصه هنر نمایش در استان‌ها و شهرستان‌های کشور در ۱۴ سال گذشته به دست آورده و اکنون اجرای نمایش «مسافران کوفه» در برج آزادی تازه‌ترین کار آنهاست.
چه شد که تصمیم به اجرای یک نمایشنامه مذهبی گرفتید؟
در واقع تئا‌تر جدای از دین نیست، چراکه پیدایش تئا‌تر به مذهب باز می‌گردد. حال هنرمند تئا‌تر اگر بخواهد در هر ژانر و قالبی، نمایشی را روی صحنه ببرد، طبیعتا محتوای آن خارج از ارزش‌های انسانی نیست که این رابطه مستقیم با مذهب دارد.
هنرمندی که در تئا‌تر فعالیت می‌کند سعی دارد مکارم اخلاقی را ترویج دهد، لذا تا تئا‌تر وجود دارد، همواره محور آثار نمایشی، مبانی اخلاقی و مباحث عالی بشری است.
البته در گروه تئا‌تر آیین که عضو آن هستید، اجراهای مناسبتی سابقه دارد. چرا؟
گروه تئا‌تر آیین حدود یک دهه است که مشغول فعالیت است. در طول فعالیت چندین ساله، این گروه نمایش‌های متفاوتی را به صحنه برده است. اما در طول سال، ۳ ماه را برای دلمان کار می‌کنیم. نمایش مسافران کوفه نیز از این دست است. چیزی است که به آن عشق می‌ورزیم و جوهره اندیشه گروه است که در طول سال ۲ الی ۳ ماه را به تولید این دست از نمایش‌ها اختصاص می‌دهیم برای دلمشغولی‌ها و دلتنگی‌های خودمان و مردم. به طور کلی تئا‌تر دینی و مذهبی راهی است برای کشاندن مردم به سالن نمایش.
این گونه آثار چگونه مردم را با تئا‌تر آشتی می‌دهند؟
تئا‌تر مذهبی پتانسیل خوبی برای جلب مخاطب دارد. به این شکل که ما مردم عادی کوچه و بازار را به این وسیله به سالن تئا‌تر می‌کشانیم و برای دیدن تئا‌تر حرفه‌ای تربیت کنیم. در واقع به آنان نشان می‌دهیم که هنر نمایش بازتابی از فرهنگ، دین و باورهای مذهبیشان است.
اما معمولا مخاطبان این دست نمایش‌ها دعوتی هستند؟
با ما از مدارس، شرکت‌ها و ادارات مختلف تماس می‌گیرند تا بلیت کار را پیش خرید کنند. حتی از مردم عادی، بچه‌هیاتی‌ها و بسیجیان نیز به صورت انفرادی از نمایش ما دیدن می‌کنند. حال شما این جمعیت را در سالن نمایش می‌بینید و ممکن است احساس کنید جمعیت به صورت سازمانی از نمایش دیدن می‌کنند، ولی این مخاطب و تماشاچی کاملا به صورت خودجوش به سالن نمایش کشانده شده است. یادمان نرود که این نمایش یک نمایش سفارشی نبوده است. نمایش مسافران کوفه حرف دل هنرمندان گروه تئا‌تر آیین است.
نمایش مذهبی شاخصه‌های خودش را دارد که اول از‌همه باید تئا‌تر باشد. آیا طی این چند سال در کار‌هایتان به این سمت حرکت کرده‌اید؟
در نمایش مسافران کوفه سعی کردیم خیلی تئاتری‌تر و فنی‌تر به این واقعه تاریخی بپردازیم. سعی کردیم این حماسه را از منظر فلسفه و حکمت و عقلانیت بشری مورد بررسی قرار دهیم. در این نمایش به‌کرات از شخصیت‌های نمایش دیالوگ‌های فلسفی می‌شنویم. شخصیت‌های نمایش دچار تردید هستند. چه شخصیت‌های مثبت و چه شخصیت‌های منفی. به طور کلی ما سعی کردیم در این نمایش واقعه تاریخی قبل و بعد از عاشورا را از منظر حکمت بررسی کنیم و نگاه و پنجره‌ای تازه‌ای را به روی مخاطب بگشاییم. ما در این نمایش شاهدیم که شخصیت‌ها پیرامون حکمت خدا صحبت می‌کنند. اشاره می‌کنم به دیالوگی از نمایش: خداوندا در خمیره مسلم چه گذارده‌ای که او این چنین است و من این گونه فرومایه؟ آیا این عدالت است؟ این رویکرد تازه‌ای است که در این نمایش تجربه می‌کنیم اما در نمایش‌های گذشته صرفا به روایت یک واقعه تاریخی می‌پرداختیم.
آیا مخاطب شما با این نگرش جدید ارتباط برقرار می‌کند؟
این تجربه‌ای بود که ما تصمیم گرفتیم برای اجرای نمایش مسافران کوفه عملی کنیم. البته ترس این را داشتیم که مبادا مخاطب نپذیرد و در مقابل طرح چالش‌های بشری واکنش منفی نشان دهد. اما به هر حال یک فعالیت هنری نیازمند جسارت نیز است. خوشبختانه مخاطب نیز در پذیرش این نگاه جدید واکنشی مثبت نشان داد.
آیا در ساختار نیز روش جدیدی را تجربه کرده‌اید؟
بله، ما فراز‌هایی از اتفاقات مهم تاریخ را انتخاب کرده‌ایم تا بتوانیم در آن مسائل مهم انسان امروز را مطرح کنیم. اتفاقا به نکات بسیار جالبی نیز رسیدیم. یکی از این مسائل مهم و جالب این بود که خیلی از مواردی که مسلم، مرد کوفی و... در گذشته با آن دست و پنجه نرم می‌کردند مبتلا به جامعه امروز است. این مسائل چه به لحاظ اجرا، میزانسن، طراحی صحنه، لباس و... یک کار جدید در تئا‌تر مذهبی و متفاوت از اجراهای قبلی گروه به شمار می‌آید.
با این حال زبان در نمایش‌های مذهبی و تاریخی بسیار کتابی است که در کار شما هم دیده می‌شود؟
ما در هنر نمایش بین مخاطب و تئا‌تر قراردادی تعیین می‌کنیم که این جغرافیا جایی است که فلان واقعه تاریخی رخ می‌دهد. برای القای بهتر جغرافیا یا برهه زمانی خاص به‌مخاطب سعی می‌شود به زبان کوچه و بازار آن وقت گویش کنیم. در واقع به این وسیله به درام یا نمایش، قدمت تاریخی می‌دهیم.
با این حال به نظر شما تئا‌تر مذهبی نیازمند یک نگرش جدید است؟
بله، قطعا برای جلب مخاطب و ارتباط قوی با مخاطب و حفظ این سبک از نمایش نیازمند یک دگردیسی و نگرش جدید هستیم. به نظر من روایت صرف یک واقعه تاریخی خیلی تاثیرگذار نمی‌تواند باشد. احساس می‌کنم مباحث عالی بشری و تعمیم آن به واقعه عاشورا باید محور اصلی تئا‌تر مذهبی قرار گیرد.
به طور کلی جایگاه تئا‌تر مذهبی و عاشورایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با اینکه از سوی مدیران ارشد و متولیان امر نمایش سعی شده به این نوع یا ژانر هنری بهای بیشتری داده شود، اما کافی به نظر نمی‌رسد. نمایش‌های مذهبی تنها در ۲ ماه محرم و صفر روی صحنه دیده می‌شوند که به هیچ وجه کافی نیست.
محمد دانشور
مرجع : روزنامه جام جم
