کد مطلب : ۲۲۶۴۷
گفت و گو با سید شهرام شکیبا؛ شاعر آئینی
کاردکرد اصلی شعر آئینی در مجلس مدح و روضه است
مردم از حضور من در محفل شعر آیینی تعجب می کنند
شاید شما هم شعر معروف «الهی ای فلک دیگر نگردی/ اگر دور سر حیدر نگردی» را شنیده باشید. شعری که اولین بار حاج علی انسانی، مداح اهل بیت(ع)، آن را خواند و بعد از آن دهان به دهان گشته و در هیئت های زیادی خوانده شده است.
جالب است که بدانید این شعر را سید شهرام شکیبا سروده است. در واقع او در کنار تمام فعالیت هایی که دارد، در حوزه شعر آئینی هم وارد شده و اشعاری در مدح پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام سروده است.
خودش در این باره می گوید: «این شعر را در مسیری که از محل کار به سمت خانه می آمدم سرودم و حال و هوار آن زمانم خیلی خوب بود که توانستم این مدح را در باره حضرت امیرالمؤمنین (ع) بگویم.»
با سید شهرام شکیبا که شعرهای موفقی در حوزه ادبیات آئینی دارد، گفت و گو کرده ایم.
بیشتر مردم، شما را با برنامه های طنز شناخته اند. از چه زمانی در حوزه شعر آئینی دست به قلم شدید و شعر سرودید؟
سال هاست که در حوزه شعر آئینی فعالیت دارم. البته فکر می کنم خیلی پر کار نبوده ام. به هر حال چند شعر من را در جاهایی خوانده اند. مثلاً شعر «الهی ای فلک دیگر نگردی» را حاج علی انسانی خوانده و در خیلی جاها تکرار شده است. درمجموع در این موضوع وسواس دارم و فکر می کنم هر مطلبی نباید مطرح شود، بلکه باید احترام ائمه اطهار علیهم السلام محفوظ باشد.
ورودم به شعر آئینی هم به سالها قبل برمی گردد. چون با شاعرهای آئینی در ارتباط هستم. مثلاً در هیئت ما چند نفر از افراد ثابت هیئت، دوستان شاعرمان هستند که گاهی موقع شستن ظرف های هیئت شعر هم می خوانند! همین ارتباطات موجب گسترش شعر آئینی و ورود تعداد زیادی از افراد به این حوزه خواهد شد.
تعریف تان از شعر آئینی چیست و با چه انگیزه ای در مدح اهل بیت علیهم السلام شعر می گویید؟
من عقیده دارم کارکرد اصلی شعر آئینی این است که در مجلس مدح و روضه مورد استفاده قرار بگیرد. به همین دلیل شعر آئینی را شعری می دانم که بتوان آن را در هیئت و مجلس امام حسین (ع) خواند. چون اگر شعری بگوییم که فقط در مجلس شعرا خوانده شود یعنی خیلی تخصصی و فنی باشد، از نوع مجموع شعرهایی خواهد بود که در دیوان اشعار چاپ می شود اما نمی توان آن را در هیئت ها استفاده کرد. به این صورت تیری رها کرده ایم اما به درستی بر هدف ننشسته. هر شعری و هر هنرمندی دغدغه مخاطب دارد. چطور ممکن است که گسترده ترین مخاطب را در طول سال در هیئت ها داشته باشیم اما به آنها بی توجه باشیم؟ در کشور ما گسترده ترین مخاطب شعر، هیئتی ها هستند که در طول سال از آن بهره می برند و به همین دلیل ما باید به نوعی شعر بگوییم که این مخاطب وسیع را از دست ندهیم. ضمن اینکه این کار منافاتی با استحکام کلام شاعر ندارد. کلام محتشم هم بسیار مستحکم است و هم بسیار مخاطب دارد. یا اشعار حاج علی انسانی از استحکام بسیار بالایی برخوردار است و مخاطب های زیادی هم دارد. اگر این نکته را مورد توجه داشته باشیم در سرودن و اثرگذاری شعر آئینی موفق خواهیم بود.
فکر می کنید دانستن تاریخ اسلام و آشنایی با سبک زندگی و احادیث اهل بیت علیهم السلام چقدر می تواند در سرودن شعر آئینی اثرگذار باشد؟
این نکته را می توان در شعرها پیدا کرد. یعنی وقتی چند شعر از یک شاعر را می شنویم می فهمیم تا چه اندازه از موضوع تاریخ زندگی امام معصوم (ع) اطلاع دارد. یا وقتی متوجه می شویم که شاعری زوایایی از ماجرا را در شعرش لحاظ کرده که دقیقاً مقاتل را خوانده و با روایت آشناست. نمی توان درباره چیزی شعر بگوییم که اطلاعی از آن نداریم. فکر می کنم متقلب است شاعری که مقاتل را نخوانده و با حدیث و روایت آشنا نیست و می خواهد شعر مذهبی بگوید. البته این تقلب خیلی زود معلوم می شود. نوع برخی شعرها مشخص است که شاعر هیچ اطلاعی نداشته و فقط ابراز ارادت کرده است. ابراز ارادت خوب هست اما باید ماجرا را شناخت. شعری ماندگار است که به منبع ماندگار وصل باشد و منبع ماندگار معارف اهل بیت علیهم السلام است. بنابراین دانستن احادیث و تاریخ زندگی امامان معصوم علیهم السلام یکی از الزامات سرودن شعر آئینی است که شاعر آئینی نمی تواند نسبت به آن بی توجه باشد.
در میان آثار آئینی شما، به خصوص شعری که حاج علی انسانی خواند خیلی مطرح شد.
همین طور است. البته همیشه از خود شعر عزیزتر، لحظه سرودن شعر است و شاعر نمی داند که کی قرار است شعر بگوید. این دو بیتی را هم من در مسیری که پیاده به سمت خانه می رفتم سرودم. ولی طبیعتاً احوال و اعتقادات شخصی هم در شعر دخیل است. ولی بعضی موضوعات را هم بیشتر از سایر شعرهایم می پسندم. مثلاً شعری که برای ایام فاطمیه سرودم را بیشتر از خیلی از شعرهای دیگر خودم دوست دارم.
به بعضی از شعرا که شعرهای زیادی در مدح اهل بیت علیهم السلام سروده اند غبطه می خورم. چون اکثر اوقات سال در حال و هوای معنوی هستند و به موضوع عاشورا فکر می کنند. مثلاً حاج آقا سازگار و حاج آقا انسانی که در تمام ایام سال شعر می گویند، پس همیشه به این موضوع فکر می کنند. زندگی عادی خودشان را دارند، اما از درون جای دیگری سیر می کنند. شاید برای اطرافیان حالت غریبی باشد اما واقعیت این است که آنها در همان ساحت زندگی می کنند و برای همین است که می توانند دائماً شعر مذهبی بگویند.
درواقع در شعر آئینی، فن هم دخیل است اما این نوع شعر، نوعی زندگی و تفکر است که شاید برخی آن را نپسندند و طرفش نروند. اما کسانی که شعر آئینی می سرایند می دانند در عین حال که خیلی شیرین است، خیلی سخت است. یکی از دلایل آن است که شعرای مذهبی قدیمی در تمام طول سال با موضوع هیئت زندگی می کردند و روضه های هفتگی یکی از برنامه های آنها بوده که در شعرشان خیلی تأثیرگذار بوده است. اما امروزه بیشتر افراد در برنامه های زندگی روزمره خود غرق هستند و موقع محرم به حسینیه می روند. اگر این طور باشد که در تمام طول سال با موضوع محرم و زندگی اهل بیت علیهم السلام زندگی کنیم، شاید ما هم بتوانیم شعرهای آئینی خوبی خلق کنیم.
پس شما باور دارید که سرودن شعر آئینی توفیقی است اما باید فرد شرایط و زمینه آن را ایجاد کرده باشد. درست است؟
بله؛ به یک نکته باید توجه داشته باشیم که موضوع شعر آئینی و اهل بیتی رحمت عامه است و این نوع رحمت شامل حال همه می شود. منتها وقتی باران می بارد یک نفر چتر به دست می گیرد، یک نفر کاسه. دیگری هم ممکن است زیر باران بایستد و از همه باران استفاده کند. باران رحمت هست و ما باید خودمان را در معرض آن قرار بدهیم تا از فیض و برکاتش بهره مند شویم.
با این توضیح، فکر می کنید شعر اهل بیتی چقدر با شعرهای دیگر تفاوت دارد؟
حضور اهل بیت علیهم السلام و عنایت ایشان رحمت عام خداوند است. ولی یکی از عزتمندترین کارهایی که می توان انجام داد شعر گفتن برای آنهاست. چون آنها مهمترین موضوع این عالم هستند. وقتی پیامبر (ص) دو ارثیه باقی می گذارد: قرآن و اهل بیت، پس پرداختن به آنچه که پیامبر(ص) برای بشریت به جا گذاشته طبیعتاً موضوع بسیار ارزشمندی است، چه مدح باشد و چه مرثیه. اگرچه هیچ کدام از مدایح به ذات مقدس ایشان نمی تواند نزدیک باشد، همان طور که هیچ کدام از مرثیه ها هم نمی تواند به ذات ماجرا نزدیک باشد. به همین دلیل این قضیه موضوعی است که فقط گمان ما از عظمت ماجراست، نه همه آنچه که اتفاق افتاده است.
چقدر علاقه دارید شعرهایتان در هیئت ها خوانده شود؟
خیلی دوست دارم. البته چندین شعر من در هیئت ها و مجالس مذهبی خوانده شده و از این بابت خدا را شکر می کنم. خودم هم گاهی لذت برده ام و چیزی هم نگفته ام که شعر من است. یکی از شیرین ترین خاطره هایم این است که حدود هشت سال قبل در سالروز ولادت امام رضا (ع) به مشهد رفته بودم. در حال ورود به حرم مطهر بودم که دیدم همه مردم یکصدا همراه با مداح شعری را می خوانند که درباره حضرت علی اصغر (ع) بود. برایم خیلی شیرین بود که آنها شعر من را می خواندند. یعنی قبل از اینکه من به زیارت برسم این اتفاق افتاده بود. دوست ندارم اسم تکرار شود. خیلی اوقات مردم از حضور من در جلسه شعر آئینی تعجب کرده اند چون من را با برنامه های طنز می شناسند. من هم حرفی نمی زنم چون سرودن شعر آئینی و خدمت به اهل بیت علیهم السلام را برای داشتن اسم و شهرت انجام نمی دهم. درواقع کسی با اهل بیت علیهم السلام معامله نمی کند که نام و نان به دست بیاورد. برای همین برایم مهم نیست کسی بداند که شعر من است، شعر اثرگذاری خودش را دارد و آنچه که من دوست داشته ام اتفاق می افتد.
درباره اینکه شعرهایتان با موسیقی خوانده شود چه نظر یدارید؟
تا به حال این اتفاق نیفتاده. البته فکر می کنم شعر آئینی را باید در هیئت خواند. اما بقیه شعرها را می توان با موسیقی خواند که در باره هیچ یک از شعرهای من تا به حال این اتفاق نیفتاده است. در مجموع فکر می کنم به زبان های مختلفی می توان با اهل بیت علیهم السلام ارتباط برقرار کرد و زبان موسیقی یکی از این راه هاست.
جالب است که بدانید این شعر را سید شهرام شکیبا سروده است. در واقع او در کنار تمام فعالیت هایی که دارد، در حوزه شعر آئینی هم وارد شده و اشعاری در مدح پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام سروده است.
خودش در این باره می گوید: «این شعر را در مسیری که از محل کار به سمت خانه می آمدم سرودم و حال و هوار آن زمانم خیلی خوب بود که توانستم این مدح را در باره حضرت امیرالمؤمنین (ع) بگویم.»
با سید شهرام شکیبا که شعرهای موفقی در حوزه ادبیات آئینی دارد، گفت و گو کرده ایم.
بیشتر مردم، شما را با برنامه های طنز شناخته اند. از چه زمانی در حوزه شعر آئینی دست به قلم شدید و شعر سرودید؟
سال هاست که در حوزه شعر آئینی فعالیت دارم. البته فکر می کنم خیلی پر کار نبوده ام. به هر حال چند شعر من را در جاهایی خوانده اند. مثلاً شعر «الهی ای فلک دیگر نگردی» را حاج علی انسانی خوانده و در خیلی جاها تکرار شده است. درمجموع در این موضوع وسواس دارم و فکر می کنم هر مطلبی نباید مطرح شود، بلکه باید احترام ائمه اطهار علیهم السلام محفوظ باشد.
ورودم به شعر آئینی هم به سالها قبل برمی گردد. چون با شاعرهای آئینی در ارتباط هستم. مثلاً در هیئت ما چند نفر از افراد ثابت هیئت، دوستان شاعرمان هستند که گاهی موقع شستن ظرف های هیئت شعر هم می خوانند! همین ارتباطات موجب گسترش شعر آئینی و ورود تعداد زیادی از افراد به این حوزه خواهد شد.
تعریف تان از شعر آئینی چیست و با چه انگیزه ای در مدح اهل بیت علیهم السلام شعر می گویید؟
من عقیده دارم کارکرد اصلی شعر آئینی این است که در مجلس مدح و روضه مورد استفاده قرار بگیرد. به همین دلیل شعر آئینی را شعری می دانم که بتوان آن را در هیئت و مجلس امام حسین (ع) خواند. چون اگر شعری بگوییم که فقط در مجلس شعرا خوانده شود یعنی خیلی تخصصی و فنی باشد، از نوع مجموع شعرهایی خواهد بود که در دیوان اشعار چاپ می شود اما نمی توان آن را در هیئت ها استفاده کرد. به این صورت تیری رها کرده ایم اما به درستی بر هدف ننشسته. هر شعری و هر هنرمندی دغدغه مخاطب دارد. چطور ممکن است که گسترده ترین مخاطب را در طول سال در هیئت ها داشته باشیم اما به آنها بی توجه باشیم؟ در کشور ما گسترده ترین مخاطب شعر، هیئتی ها هستند که در طول سال از آن بهره می برند و به همین دلیل ما باید به نوعی شعر بگوییم که این مخاطب وسیع را از دست ندهیم. ضمن اینکه این کار منافاتی با استحکام کلام شاعر ندارد. کلام محتشم هم بسیار مستحکم است و هم بسیار مخاطب دارد. یا اشعار حاج علی انسانی از استحکام بسیار بالایی برخوردار است و مخاطب های زیادی هم دارد. اگر این نکته را مورد توجه داشته باشیم در سرودن و اثرگذاری شعر آئینی موفق خواهیم بود.
فکر می کنید دانستن تاریخ اسلام و آشنایی با سبک زندگی و احادیث اهل بیت علیهم السلام چقدر می تواند در سرودن شعر آئینی اثرگذار باشد؟
این نکته را می توان در شعرها پیدا کرد. یعنی وقتی چند شعر از یک شاعر را می شنویم می فهمیم تا چه اندازه از موضوع تاریخ زندگی امام معصوم (ع) اطلاع دارد. یا وقتی متوجه می شویم که شاعری زوایایی از ماجرا را در شعرش لحاظ کرده که دقیقاً مقاتل را خوانده و با روایت آشناست. نمی توان درباره چیزی شعر بگوییم که اطلاعی از آن نداریم. فکر می کنم متقلب است شاعری که مقاتل را نخوانده و با حدیث و روایت آشنا نیست و می خواهد شعر مذهبی بگوید. البته این تقلب خیلی زود معلوم می شود. نوع برخی شعرها مشخص است که شاعر هیچ اطلاعی نداشته و فقط ابراز ارادت کرده است. ابراز ارادت خوب هست اما باید ماجرا را شناخت. شعری ماندگار است که به منبع ماندگار وصل باشد و منبع ماندگار معارف اهل بیت علیهم السلام است. بنابراین دانستن احادیث و تاریخ زندگی امامان معصوم علیهم السلام یکی از الزامات سرودن شعر آئینی است که شاعر آئینی نمی تواند نسبت به آن بی توجه باشد.
در میان آثار آئینی شما، به خصوص شعری که حاج علی انسانی خواند خیلی مطرح شد.
همین طور است. البته همیشه از خود شعر عزیزتر، لحظه سرودن شعر است و شاعر نمی داند که کی قرار است شعر بگوید. این دو بیتی را هم من در مسیری که پیاده به سمت خانه می رفتم سرودم. ولی طبیعتاً احوال و اعتقادات شخصی هم در شعر دخیل است. ولی بعضی موضوعات را هم بیشتر از سایر شعرهایم می پسندم. مثلاً شعری که برای ایام فاطمیه سرودم را بیشتر از خیلی از شعرهای دیگر خودم دوست دارم.
به بعضی از شعرا که شعرهای زیادی در مدح اهل بیت علیهم السلام سروده اند غبطه می خورم. چون اکثر اوقات سال در حال و هوای معنوی هستند و به موضوع عاشورا فکر می کنند. مثلاً حاج آقا سازگار و حاج آقا انسانی که در تمام ایام سال شعر می گویند، پس همیشه به این موضوع فکر می کنند. زندگی عادی خودشان را دارند، اما از درون جای دیگری سیر می کنند. شاید برای اطرافیان حالت غریبی باشد اما واقعیت این است که آنها در همان ساحت زندگی می کنند و برای همین است که می توانند دائماً شعر مذهبی بگویند.
درواقع در شعر آئینی، فن هم دخیل است اما این نوع شعر، نوعی زندگی و تفکر است که شاید برخی آن را نپسندند و طرفش نروند. اما کسانی که شعر آئینی می سرایند می دانند در عین حال که خیلی شیرین است، خیلی سخت است. یکی از دلایل آن است که شعرای مذهبی قدیمی در تمام طول سال با موضوع هیئت زندگی می کردند و روضه های هفتگی یکی از برنامه های آنها بوده که در شعرشان خیلی تأثیرگذار بوده است. اما امروزه بیشتر افراد در برنامه های زندگی روزمره خود غرق هستند و موقع محرم به حسینیه می روند. اگر این طور باشد که در تمام طول سال با موضوع محرم و زندگی اهل بیت علیهم السلام زندگی کنیم، شاید ما هم بتوانیم شعرهای آئینی خوبی خلق کنیم.
پس شما باور دارید که سرودن شعر آئینی توفیقی است اما باید فرد شرایط و زمینه آن را ایجاد کرده باشد. درست است؟
بله؛ به یک نکته باید توجه داشته باشیم که موضوع شعر آئینی و اهل بیتی رحمت عامه است و این نوع رحمت شامل حال همه می شود. منتها وقتی باران می بارد یک نفر چتر به دست می گیرد، یک نفر کاسه. دیگری هم ممکن است زیر باران بایستد و از همه باران استفاده کند. باران رحمت هست و ما باید خودمان را در معرض آن قرار بدهیم تا از فیض و برکاتش بهره مند شویم.
با این توضیح، فکر می کنید شعر اهل بیتی چقدر با شعرهای دیگر تفاوت دارد؟
حضور اهل بیت علیهم السلام و عنایت ایشان رحمت عام خداوند است. ولی یکی از عزتمندترین کارهایی که می توان انجام داد شعر گفتن برای آنهاست. چون آنها مهمترین موضوع این عالم هستند. وقتی پیامبر (ص) دو ارثیه باقی می گذارد: قرآن و اهل بیت، پس پرداختن به آنچه که پیامبر(ص) برای بشریت به جا گذاشته طبیعتاً موضوع بسیار ارزشمندی است، چه مدح باشد و چه مرثیه. اگرچه هیچ کدام از مدایح به ذات مقدس ایشان نمی تواند نزدیک باشد، همان طور که هیچ کدام از مرثیه ها هم نمی تواند به ذات ماجرا نزدیک باشد. به همین دلیل این قضیه موضوعی است که فقط گمان ما از عظمت ماجراست، نه همه آنچه که اتفاق افتاده است.
چقدر علاقه دارید شعرهایتان در هیئت ها خوانده شود؟
خیلی دوست دارم. البته چندین شعر من در هیئت ها و مجالس مذهبی خوانده شده و از این بابت خدا را شکر می کنم. خودم هم گاهی لذت برده ام و چیزی هم نگفته ام که شعر من است. یکی از شیرین ترین خاطره هایم این است که حدود هشت سال قبل در سالروز ولادت امام رضا (ع) به مشهد رفته بودم. در حال ورود به حرم مطهر بودم که دیدم همه مردم یکصدا همراه با مداح شعری را می خوانند که درباره حضرت علی اصغر (ع) بود. برایم خیلی شیرین بود که آنها شعر من را می خواندند. یعنی قبل از اینکه من به زیارت برسم این اتفاق افتاده بود. دوست ندارم اسم تکرار شود. خیلی اوقات مردم از حضور من در جلسه شعر آئینی تعجب کرده اند چون من را با برنامه های طنز می شناسند. من هم حرفی نمی زنم چون سرودن شعر آئینی و خدمت به اهل بیت علیهم السلام را برای داشتن اسم و شهرت انجام نمی دهم. درواقع کسی با اهل بیت علیهم السلام معامله نمی کند که نام و نان به دست بیاورد. برای همین برایم مهم نیست کسی بداند که شعر من است، شعر اثرگذاری خودش را دارد و آنچه که من دوست داشته ام اتفاق می افتد.
درباره اینکه شعرهایتان با موسیقی خوانده شود چه نظر یدارید؟
تا به حال این اتفاق نیفتاده. البته فکر می کنم شعر آئینی را باید در هیئت خواند. اما بقیه شعرها را می توان با موسیقی خواند که در باره هیچ یک از شعرهای من تا به حال این اتفاق نیفتاده است. در مجموع فکر می کنم به زبان های مختلفی می توان با اهل بیت علیهم السلام ارتباط برقرار کرد و زبان موسیقی یکی از این راه هاست.
مرجع : عقیق
