جای خالی ۷۲ خطبه امام حسین(ع) در هیئت‌ها/ مداحان جوان «کسب اجازه» را می‌شناسند؟

صدای شور و عشق عاشقان اباعبدالله(ع) شنیده می‌شود. شهر به احترام عزای سرور و سالار شهیدان یک‌رنگ مشکی شده است. به همین بهانه به سراغ کسی رفتیم که نزدیک نیم‌قرن است در مجالس سیدالشهدا(ع) مداحی و شعرخوانی می‌کند. سیدعطاء هاشمی، رئیس کانون مداحان شمال شرق تهران و دارای دیوان شعر عاشورایی یکی از ذاکران و پیرغلامان شناخته‌ شده‌ای است که شور و عشق او به خاندان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در ظاهر ساده و بی آلایشش روشن است. برای آنکه درباره زندگی این پیرغلام اهل بیت(ع) و دیدگاه‌هایش با خبر شویم، گفت‌وگویی صمیمانه با وی ترتیب دادیم که پیش روی شماست. *چگونه مداح شدید؟ سید عطا هاشمی هستم، متولد 1324 و 70 سال سن دارم. حدود نیم قرن رسماً مداح و ستایشگر اهل بیت(ع) هستم؛ البته کار اداری داشتم و بازنشسته شدم. عشق به اهل بیت(ع)، از بچگی در من، پدرم و خانواده‌ام بوده و در حال حاضر 10 سال است که بازنشسته شده‌ام. بعد از بازنشستگی موسسه‌ آموزشی معارفی را به نام پیمان شریعت تاسیس کردم که روزها در آنجا کلاس‌های معارف برگزار می‌شود. ادبیات آئینی، مقتل شناسی، مداحی به روش دستگا‌های اصیل موسیقی و نغمه‌های آئینی را در این موسسه آموزش می‌دهیم. از سراسر شهر و حومه شاگردان زیادی به این موسسه می‌آیند. استادان خیلی خوبی در زندگی‌ داشتم که مهمترین آنها مرحوم حاج احمد‌آقا شمشیری معروف به صدر المداحین ایران بود. کسی که دیده‌ بودم مرحوم آقای فلسفی از منبر پایین می‌آمد و منبر آقای شمشیری را گوش می‌کرد و بعد، از مجلس بیرون می‌رفت. ایشان به‌حدی در نزد تمام مراجع منبر اجرا کرده بود که به صدر المداحین معروف شد. من برای مداحی شاگرد او بودم و مداحی به روش سنتی را نزد او یاد‌گرفتم. امروزه متاسفانه در مداحی‌ها مواردی بوجود آمده که باید حتما آسیب‌شناسی شود. *با چه هدفی و چگونه مداحی را شروع کردید؟ من در خانواده‌ای مذهبی بزرگ شدم در زمان تهران قدیم دهه 30 و 40 هیئت‌های به این شکل نبود. هیئت‌ها را قرائت قرآن می‌گفتند؛ 20 تا 30 نفر جمع می‌شدند و یک هیئت را برگزار می‌کردند. قدیمی‌ترین هیئت در شرق تهران و در دروازه شمیران، هیئت پیرعطا و هیئت بنی فاطمه(ص) بود. پدر من هیئتی به نام هیئت خاتم النبیین را مدیریت می‌کرد. آن زمان یک جوان 10، 12 ساله‌ بودم و در هیئت‌ها قرآن قرائت می‌کردم البته همه هیتی‌ها تلاوت قرآن داشتند. مرحوم پدرم از صدای خوشی برخوردار بود و به من می‌گفت که صدای تو خوب است و باید از آن استفاده کنی. آرام، آرام به محفل قرآن و مداحی راه پیدا کردم، آن زمان به جوان‌ها خیلی میدان نمی‌دادند ولی از آنجایی که من هم درس می‌خواندم و هم به این کار و ادبیات علاقه‌مند بودم گاهی میکروفن را در اختیارم قرار می‌دادند. «ذاکری» افتخاری که اهل بیت(ع) به من و خانواده‌ام دادند بدلیل اینکه استاد من مرحوم شمشیری خیلی از جاها نفوذ داشت هر جایی می‌رفت، میکروفن در اختیار ایشان بود و ما هم به عنوان پا منبری چند بیتی می‌خواندیم. آرام آرام این عشق در من جوشید. بعد از آن شعر معروف «کیمیایی است عجب تعزیه داری حسین(ع)» جوشید و من هم متوجه این کیمیا شدم. افتخاری که اهل بیت(ع) به من و خانواده‌ام داد علاوه بر منصب‌های اجتماعی، ذاکری اهل بیت(ع) بود. ردیف‌های آوازی مورد استفاده برگرفته از تعزیه است از آن به بعد به آموخته‌های خود در رابطه با شیوه بیان و مهارت‌های مداحی را در کنار قاری‌های مختلف، کلاس‌های مختلف و بزرگان این حرفه فراگرفتم. نزدیک به شش سال هم ردیف‌های آوازی را کار کردم که بتوانم نغمه‌های آئینی را بیرون بیاوریم و در این کار به حمدالله توفیق زیادی حاصل شد. ردیف‌های آوازی برگرفته از تعزیه است و کسی که به این ردیف‌ها آشنا است مداحی‌اش هرز اجرا نمی‌شود. این شد که ما به قول مرحوم علامه طباطبایی ذره‌ای بودم و قاطی این دریا شدم. *مداحی را به عنوان شغل انتخاب کردید؟ مداحی شغل محسوب نمی‌شود ولی مردم صله می‌دهند و ما می‌پذیریم. در حال حاضر بازنشسته هستم اما سال‌ها در سازمان تامین اجتماعی بودم‌. ‌موسسه فرهنگی‌‌ هم درآمد‌زاست. امام صادق(ع) فرمودند: خدا لعنت کند کسی را که از راه دین نان بخورد، گفتند پس دستمزد این معارف‌گوها، نویسندگان و قاری‌ها چگونه‌است؟ فرمودند شما نباید نرخ تعیین کنید. اگر مردم هدیه دادند روی دیده ‌می‌گذاریم و اگر ندهند هم نوکر امام حسین(ع) هستیم. *ازآسیب‌شناسی مداحی‌ گفتین، این آسیب‌‌ها بیشتر در چه حوزه‌هایی ‌است و به چه سمت و سویی می‌رود؟ خدا امام‌ خمینی(ره) را رحمت کند. ایشان فرمودند که عزاداری امام حسین(ع) را به شکل سنتی حفظ کنید؛ منظور از سنتی این نبود که نوآوری و پیشرفت نکنید. سفارش مقام معظم رهبری هم زمانی که مادحین به دیدار ایشان رفتند همین بود و حتی یکبار یادم هست که می‌گفتند چرا شما از سبک‌های غربی و بیگانه استفاده می‌کنید؟ باید به یک شکلی بخوانید که آنها بیایند و از شما سبک بگیرند. در نغمات آئینی و در گوشه‌ای از ابو عطا داریم که اگر در مداحی اجرا شود، بیداد می‌کند. متاسفانه بیگانگان از این‌ها استفاده می‌کنند و خود ما از آنها غافل هستیم. در اجرا هم آسیب‌شناسی داریم. در حال حاضر در اجراها، مخصوصا در طیف‌جوانان و مجالسی که خیلی پر مستمع است جوانان پای رسانه‌ای می‌نشینند که متاسفانه در بعضی‌ها از آنها حرکاتی انجام می‌شود که اصلا شایسته ذاکرین نیست و حالت پارتی، رقص دارد؛ خواندن آنها هم غنا است. مداحی اگر به صورت سنتی با نماد و نمایش درست اجرا شود همه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از امام حسینی که کورت فریشلر آمریکایی معرفی می‌کند غفلت کردیم در محتوای بعضی روضه‌ها دروغ خوانده می‌شود. از تاریخ اسلام و در تاریخ تشیع از فلسفه وجود عزاداری، فلسفه گریه بر حسین مظلوم(ع) و به تبع مظلومی کل تاریخ گاه مخفی و پنهان می‌ماند. در مواردی انسان تاسف می‌خورد که امام حسینی که کورت فریشلر آمریکایی معرفی می‌کند، ما از آن غافل هستیم و تاکنون نتوانسته‌ایم و نمی‌توانیم معرفی کنیم و فقط دست وسر بریده و امثال آن را می‌شناسیم. خیلی از ما در مورد حضرت عباس(ع)، چیز زیادی نمیدانیم و یا اینکه در موردشان تحقیق نکرده‌ایم که ابوالفضل(ع) قبل از کربلا چه شغلی داشته و یا زندگی آن از کجا تامین می‌شد. حضرت عباس(ع)، تاجر بوده و در زمان خود بزرگترین سفیر سیاسی امیرالمومنین(ع) بود. انسانی شجاع، سخنور، دلاور و آگاه به امور سیاسی بودند. در تمام کتبی که به نام منابع اهل بیت(ع) وجود دارد یک کلمه وجود ندارد که بگوید ائمه به‌ راحتی و با آسودگی و بدون زحمت چیزی را بدست آورده‌اند، بلکه با عرق جبین و کشاورزی امثال آن زحمت می‌کشیدند حال این سوال را باید امروز از خود بپرسیم که برای رسیدن به سعادت و در مسیر اهل بیت شدن چقدر زحمت کشیده‌ایم؟ برخی مداحان دست به دامن روضه‌های دروغ می‌شوند باید در مجالس مقتل شناسی و روضه صحیح گفته شود، اما برخی مداحان برای اینکه در روضه‌ آنها گریه زیاد شود دست به دامن روضه‌های دروغ می‌شوند. گاهی روضه‌هایی می‌خوانند و می‌گویند امام حسین(ع)، بخاطر آب برای حضرت علی اصغر(ع) التماس کرد، اما اینگونه نبوده است، امام حسین(ع) علی‌اصغر را برای آب نیاورد که التماس کند بلکه امام حسین(ع) اتمام حجت کرد. اگر مداحی بگوید که آقا التماس کرد خیانت به امام حسین(ع) کرده است چراکه اگر می‌خواست برای آب التماس کند هیهات من الذله نمی‌فرمودند. جای این خطبه‌ها در منبرها و هیئت‌ها خالی است امام حسین(ع) 72 خطبه در مسیر کربلا خواندند که جای این خطبه‌ها در منبرها و هیئت‌ها خالی است. در بسیاری از هیئت‌ها مداحان فقط به روضه تکراری تبدیل شده‌اند؛ در گذشته روضه خوانی بخشی از ذاکری بود. توحیدیه، بهائیه، غزل، قصیده‌های طولانی، مناقب و فضائل اهل بیت(ع) در روضه‌ها خوانده می‌شد که متاسفانه در هیئت‌‌ها امروزی این آسیب‌ها وجود دارد. مداح در هر سنی نیاز به آموزش دارد آسیب‌های موجود در هیئت‌ مذهبی باید در کلاس‌های آموزشی توسط اساتید و بزرگان جامعه مانند آقای آهی، مهدی آصفی، حاج اکبر بازوبند به مداحان جوان و مادحانی که اصول را رعایت نمی‌کنند آموزش داده شود. در خانه‌های مداحی ما بزرگانی بصورت گمنام می‌آیند و گوشه‌ای می‌نشیند که از اینها می‌توان در کلاس‌ها، سمینارها و در کارگاه‌های آموزشی استفاده کرد. البته معتقدم برای این کار مداح در هر سنی نیاز به آموزش و اضافه‌کردن اطلاعاتش را دارد. *در گذشته این طور بوده که علمای ما اگر می‌خواستند حدیثی را نقل کنند، از اساتید خودشان کسب اجازه می‌‌کردند. بعضا مشاهده می‌شود بعضی از مداحان احادیثی را بیان می‌کنند که احتمال دروغ بودن آنها زیاد است. در جامعه مادحین ما چقدر از دستور و اجازه استاد برای نقل روایات و احادیث استفاده می‌کنند و این موضوع چقدر ضرورت دارد؟ شعر جالبی در این زمینه داریم که مردم از آن بعنوان ضرب المثل استفاده می‌کنند و آن این است که «بی پیر مرو تو در خرابات / هر چند سکندر زمانی»؛ لذا حیطه مداح، ادبیات، شعر و مقتل است که در کنار آن باید خوب قرآن بخواند و ادعیه و زیارات متوجه باشد. مداح باید از نظر ادبیات عرب، نوع اجرا، لحن، موسیقی و نغمه توانمند باشد و بتواند احادیث و روایات با منبع و کسب اجازه از اساتید نقل کند. مداحان جوان اصلا در این وادی وارد نمی‌شوند گله ما از مداحان جوان این است که اصلا در این وادی وارد نمی‌شوند یعنی یاد نمی‌گیرند که مطالعه کنند و بعد نقل کنند؛ در نقل اجازه احادیث باید داده شود. مادحین بزرگ ما همواره یا از بزرگان اجازه داشتند یا اگر هم می‌خواستند احادیثی بخوانند به نقل از بزرگان و با ذکر منبع و ماخذ می‌خواندند و سعی می‌کردند حداقل کتابت عربی و قرائت عربی حدیث درست باشد. به نظر من مادحین باید یا احادیث و روایت را بشناسند و یا با کتب احادیثی تطبیق ‌دهند و در بیان آنها در جمع مطمئن باشند و با ذکر ماخذ بخوانند. نقل احادیث معصومین(ع) نمی‌تواند در مداحی نباشد، لذا بی‌حساب و کتاب و بدون تتبع باشد غلط است. *یک جامعه نمونه آرمانی از نظر شما چگونه است؟ ‌آقا امیر المومنین(ع) فرمودند آنگونه زندگی کنید که گویا مرگی نیست. یعنی برای دنیا طوری برنامه‌ریزی کنید که گوبا ‌نمی‌میرید و هستید و برای آخرت خود آنگونه زندگی کنید که گویا فردا را نخواهید دید. جمع این دو ‌با همدیگر ‌ظرافت می‌خواهد و عمل به این حدیث یک جامعه نمونه را خواهد ساخت. در دعای ‌امام سجاد(ع) آمده است که خدایا کاری کن نه دنیای من تباه شود و نه آخرت من و در این مورد پیغمبر(ص) فرمودند «الدنیا مزرعه الآخره»؛ لذا پرونده ما در آخرت براساس عملکرد و میزان دنیایما بررسی می‌شود. اگر برای حفظ دنیا دچار حرام شویم قطعا باخته‌ایم اما برای حفظ دنیا با حفظ حلال و حرام و مسائل شرعی، عاطفی، اخلاقی و رفتاری باید زندگی کنیم. جامعه‌ای خوب است که دین و دنیا در آن با حفظ مسائل شرعی، به‌ویژه حلال و حرام متوازن و متواضع به انتها رسد تا سعادتمند زندگی کنیم و سعادتمند از دنیا برویم.