کم اطلاعی مداحان از موسیقی آیینی/ آفتی به نام سبک ریتمیک

سید علی سادات رضوی مهمترین اصل مداحی را استاد دیدن می‌داند و مداحی را به شیوه آوازی می‌خواند؛ او مداحی و ستایشگری را به عنوان یک نوع تبلیغ و ارائه هنر می‌‌داند و صدای خوش و سبک ویژه مداحی‌اش او را بارها به آستان مقدس معصومین(ع)، دعوت کرده است. وی با اشاره به آسیب‌ها و خط قرمزهای این عرصه معتقد است شیوه سنتی مداحی، امروز رو به‌ فراموشی است و باید آن را زنده کرد؛ در ادامه این گفت‌وگو را دنبال خواهید کرد.

‌*چگونه در مسیر مداحی و ستایشگری اهل بیت(ع) قرار گرفتید؟
من سید علی محمد سادات رضوی متولد ۲۸ خرداد سال ۱۳۳۶ هستم؛ پدرم روحانی و یکی از منبری‌های غرب تهران بود؛ اصالتا اهل قم هستیم، اما من در سه‌ راه سلسبیل تهران متولد شدم. از سن ۱۴ سالگی یعنی از سال ۱۳۵۰ شروع به ستایشگری و نوحه‌خوانی کردم، بعد از فوت پدرم و به تشویق برادر بزرگترم، سید علی‌نقی سادات رضوی کار را شروع کردم و پای منبر ایشان در محافل و مجالس با دو سه نوحه شروع کردم؛ بعضا دو صدایی می‌خواندیم و این روند تا چند سالی طول کشید تا اینکه در مجالس دعوت شدیم و تا به امروز این رویه ادامه دارد؛ حیطه کاری من تهران و شهرستان‌ها است و برون مرزی هم در برخی از کشورها مداحی کرده‌ام.

* چه کسی مشوق اصلی و استاد شما در این عرصه بود؟
استادی که من با ایشان کار کردم اخوی بزرگترم بود؛ اما برای الگوگیری از سبک مداحی از محضر برخی از اساتید کسب فیض کرده‌ام. با توجه به اینکه شیوه کاری آنها را می‌پسندیدم، سعی کردم تلفیقی را از سبک‌های آنها برای خودم درست کنم و در هیئت‌ها استفاده کنم، یکی از این بزرگواران مرحوم علامه بود و از تبار ایشان در محضر حاج علی بهاری هم مدتی کسب فیض کردم.

* در گذشته خیلی‌ها با عشق و شور خاصی وارد عرصه مداحی می‌شدند که نگاهشان با شرایط امروزی فاصله‌ زیادی دارد؛ آنها این حرفه را برای خدمت و عشق قبول می‌کردند و امروز بیشتر با نیت‌های دیگر؛ با این مقدمه آیا عرصه ستایشگری فضای مناسبی برای معروف شدن است و یک مداح بعد از ورود به این عرصه چه وظایفی بر عهده دارد؟
امروز هم افرادی با عشق وارد این عرصه می‌شوند، اما آنچه مهم است عشق به چه چیزی داشتن است. مداحی را شغل نمی‌دانم، بلکه یک منسب است؛ در گذشته کسانی که به این منسب ورود می‌کردند با توجه به عنایات حضرات معصومین(ع) بود؛ آنها با آنچنان شوق و عشقی وارد این عرصه می‌شدند که در این جریان با استفاده از استاد، اصول را فرا می‌‌گرفتند و به نحو احسنت ارائه خدمت می‌کردند.

وقتی استاد نباشد..
متاسفانه یکی از مسائلی که امروز درگیرش هستیم هجوم دوستان به این عرصه بدون استاد و با الهام گرفتن از نوار‌ها و فیلم‌ها است که در چنین شرایطی می‌بینیم بعد مسائل اخلاقی، اخلاصی و تقوایی با چند علامت سوال روبرو می‌شود. وقتی استاد باشد تجربه‌ها و دانش‌های لازم منتقل می‌شود اما وقتی استاد نباشد این روند اتفاق نمی‌افتد.

اخلاق‌مداری در رأس امور
من در وادی هنر استعداد خوبی داشتم، کما اینکه شیوه خواندن من با برخی از دوستان این عرصه متفاوت است. در سن ۱۷ سالگی رو به خوشنویسی آوردم و شاگرد مرحوم استاد سید حسین میرخانی بودم و قبل از انقلاب در سال ۵۷ ممتازی خوشنویسان ایران را کسب کردم. زمانی که خدمت استادم می‌رسیدم ایشان قبل از اینکه خط را به هنرجو تدریس و تعلیم دهند، اخلاق را درس می‌داد؛ اخلاق‌مداری در رأس بود و نه تنها ایشان بلکه دیگر اساتید هم اینکار را انجام می‌دادند؛ زمانی هم که در حضور مرحوم مهرتاش کسب فیض می‌کردم ایشان با اینکه استاد موسیقی بودند و من ردیف‌های موسیقی را از ایشان یاد می‌گرفتم اما اخلاق‌مداری در رأس کارشان بود.

وقتی کُمیت مداح لنگ می‌زند
متاسفانه امروزه چون برخی از دوستان ما استاد نمی‌بینند و یا اگر هم استاد می‌بینند، این محور‌ها خیلی مد نظرشان نیست، گرایش‌های دیگری را پیدا می‌کنند؛ این وادی یک حوزه مقدس است و بحث خلوص و تقوا حرف بسیار بزرگی در این وادی است؛ مداح باید همه ابزار مداحی را یعنی صوت، صدا، محفوظات، دعا‌خوانی، مقتل‌خوانی، مولودی‌خوانی و اعتقاد را داشته باشد که اگر این موارد نباشد کمیت مداح لنگ می‌زند و زمانی که این کمیت لنگ شد اهداف دیگری در اذهان به وجود می‌آید.

*وظیفه و نقش مداحان و ستایشگران را در تبیین و تبلیغ مبانی اسلامی و دینی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بزرگان ما و رهبر معظم انقلاب بر این نکته تأکید داشتند که مداح با یک بیت می‌تواند کار یک منبر یک ساعته را انجام دهد، «پیغمبر(ص)، به ابن‌مسعود می‌گفتند که قرآن را برایم با صوت بخوان و ابن مسعود جواب داد که آقاجان قرآن توسط خدا بر شما نازل شده و در سینه شما قرار گرفته، حال من چگونه می‌توانم برای شما قرآن بخوانم؟ حضرت فرمودند در شنیدن اثری است که در خواندن نیست»؛ این به تجربه ثابت شده است؛ بارها خود من کتابی را باز می‌کردم و به دنبال شعری بودم و به راحتی از آن رد می‌شدم، اما زمانی که یکی از همکارانم همان غزل را می‌خواند توجه من نسبت به آن شعر بیشتر می‌شد.

مهمترین مسئله‌ای که به گردن مداح است
کار مداحی فعالیتی اثر‌گذار و به‌ عنوان یک نوع تبلیغ و ارائه هنر است؛ در این عرصه ابزار هنری به‌کار رفته و مخاطب‌پسند است که می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. در طول تاریخ بارها دیده‌ایم که اثرگذاری کار مداحان و خوانندگان مذهبی به چه شکل بوده؛ در زمان جنگ، دفاع مقدس و پیروزی انقلاب، مداحی اثرگذاری بسیاری داشته است؛ اما مهمترین مسئله در تمامی این اثرگذاری‌ها اخلاص، اعتقاد و شناخت رسالتی است که به گردن مداح است.

زیاده روی در ذکر، مصائب اهل بیت(ع)
رسالت مداح ترویج فرهنگ اهل بیت(ع) در قالب شعر و در اصل ترویج فرهنگ شیعی است که آن هم در قالب شعر، مدح و منقبت و در برخی زمان‌ها ذکر مصائب است؛ نمودار کردن ظلم و ظالم بر عهده مداح است؛ اما مشکلی که در این میان از سوی برخی مداحان به چشم می‌خورد این است که بزرگی و عظمت حضرات معصومین(ع)، با زیاده‌روی در ذکر مصائب و مشکلاتی که در طول زندگی برای ایشان به وجود آمده زیر سوال رفته و آن را تحت شعاع قرار داده‌ است.

دو بعد اصلی مداحی
در مسئله مداحی، دو بعد اصلی وجود دارد که یک بعد حماسی و بعد دیگر مظلومیت این عزیزان است؛ اما اصل بعد حماسی است که باید بیشتر تقویت شود؛ رشادت‌ها، حرکات، بزرگواری‌ها و از خودگذشتگی‌ها و بعد هم مظلومیت این بزرگواران باید انجام شود. بعد مظلومیت بعد از بحث حماسی است؛ البته در بعد مظلومیت و بیان مصائب ایشان، همه می‌دانیم که اشک بر امام حسین(ع)، چه فضیلت بسیاری دارد؛ اما متاسفانه برخی از دوستان جای این دو عامل را عو‌ض می‌کنند و بیش از بعد حماسی به بعد مظلومیت می‌پردازند.

باید بدانیم که کار مداحی و معنی آن چیز دیگری است؛ مداحی از صیغه مبالغه و بر وزن فعال است، لذا مداح باید ممدوح خودش را مدح کند و اصل کار مداحی این است که ذکر فضائل، مناقب و سیره اهل بیت(ع) را برای مستمع بیان کند و از این طریق جامعه را به سمت سیره و سبک زندگی اهل بیت(ع) و پیروی از آنها گرایش دهد و در نهایت نمک و یا شیرینی آن هم ذکر مصیبت است.

*در عرصه مداحی انحرافات بسیاری را شاهد هستیم، ریشه این انحرافات در جامعه مداحی از کجا شروع می‌شود و چرا برخی مداحان به سمت این جریان‌ها کشیده می‌شوند؟
از قدیم شیوه‌ای برای مداحی تعریف شده بود که قدما از آن آگاه هستند و رهبر معظم انقلاب هم چندین مرتبه از این سبک قدیمی در سخنانشان یاد کرده و فرمودند: «بنای موجود را تخریب نکنید و اگر نوآوری دارید روی این بنا پیاده کنید». شیوه مداحی اصیل بر اثر نداشتن استاد در نسل امروزی رو به فراموشی است و خیلی از آقایان با آن آشنا نیستند؛ این همان بنای موجود و محکمی است که رهبر معظم انقلاب در مورد آن سخن می‌گفتند.

شیوه مداحی قدما
متاسفانه مداحان جوان به برخی از این بنا‌های جدید و پوشالی وارد می‌شوند و به آنها تمسک می‌کنند؛ در قدیم وقتی مداحی پای منبر شروع به خواندن می‌کرد، می‌ایستاد و نشستن برای همه جایز نبود مگر پیرمرد و پیرغلام؛ بعد از بسم‌الله یک رباعی صلواتی می‌خواندند که خودش سرشار از حکمت بود؛ مانند خطیبی که خطبه می‌خواند و آرامش و سکوت را به مجلس می‌داد، این صلوات رباعی هم برای همین کار بود؛ بعد از آن یک غزل اخلاقی می‌خواندند؛ امروز هم رهبر معظم انقلاب به این موضوع خیلی تأکید دارند؛ مداحان آن زمان فوری به سراغ روضه و ذکر مصیبت نمی‌رفتند و یک غزل اخلاقی با نکات اخلاقی ناب ارائه می‌‌کردند؛ این ابیات کاری را می‌کرد که یک سخنران در ساعت‌ها سخنرانی بیان می‌کرد؛ غزل را که می‌خواندند متناسب با ایام قصیده‌ای را در مدح ممدوح می‌خواندند که شخصیت ممدوح را معرفی می‌کرد، تا به ذکر مصیبت می‌رسیدند و بعد هم گریزی به کربلا و در نهایت با توجه به ظرفیت مجلس سینه‌زنی هم انجام می‌دادند.

* امروز چقدر این شیوه در مداحی‌های ما دیده می‌شود؟
بعضا می‌بینیم ایام شهادت یکی از معصومین(ع) است و نهایت کاری که می‌شود چند بیت در مورد شخصیت و در نهایت هم غزلی کوتاه و بعد هم به کربلا می‌رسند و در وادی شور قرار می‌گیرند؛ اینجاست که می‌بینیم زمان مصیبت و مدح حضرت در مقایسه با زمانی که شور گرفته می‌شود و سینه می‌زنند یک پنجم هم نیست؛ سبک مداحی‌ ما الان در این وادی قرار گرفته است؛ چرایی این اتفاق هم به خاطر‌ عدم داشتن استاد و در محضر استاد شاگردی کردن است.

آفتی به نام سبک‌های ریتمیک
متاسفانه امروز اگر عزیزان ما بخواهند در محضر استاد حاضر شوند و استاد هم بخواهد شیوه قدما را برای آنها القا کنند، بخاطر سختی حفظ کردن شعر، روایت و احادیث زیر بار نمی‌روند و در نهایت هم روی کاغذ نوشتن را پی‌ می‌گیرند، به همین دلیل در محضر استاد دوام نمی‌آورند و به سمت شیوه‌های ریتمیک و هیجان‌انگیز می‌روند؛ البته اگر در این مسیر از مطالب، شعر و سبک خوب استفاده کنند مشکلی نیست؛ اما می‌بینیم که با یک آفت مواجه می‌شویم و آن چیزی به نام سبک است.
برخی مداحان امروز سبک‌هایی را ارائه می‌کنند که بر اساس کم اطلاعی در رابطه با موسیقی آئینی از راه‌های دیگری مشهور شده و جوانان هم از این سبک‌ها خوششان می‌آید، لذا شروع به استفاده کردن از آنها می‌کنند؛ فارغ از اینکه شارع مقدس خط قرمزی برای سبک، لحن و موسیقی تعریف کرده که بر اثر عدم آشنایی با این مسائل سبک‌های خاصی وارد این عرصه شده است.

بیشترین تخلفات مداحی در وادی موسیقی است
گاهی انسان تأسف می‌خورد که چرا موسیقی‌های مبتذل گذشته و خارج از مرز ایران در مداحی وارد شده است. امام خمینی(ره) فرمودند که «موسیقی هم می‌تواند برای مداحی خوب باشد»؛ ما باید از این خوب‌هایی که در شأن اهل بیت(ع) است و شارع مقدس آن را نهی نکرده، استفاده کنیم؛ اما بیشترین تخلفات هم در این وادی یعنی موسیقی آئینی دیده می‌شود.