کد مطلب : ۳۳۰۶۹
چهارپایه‌خوانی در گفت‌وگو با عباس کرمی
عباس کرمی: چهارپایه‌خوان باید بیشترین مطالب را در کوتاه‌ترین زمان ارائه دهد
احسان محمدی/ دعبل: «عباس کرمی» متولد ۱۳۴۱ش. و از چهارپایه‌خوانانی است که نسبت به این هنر اشراف کامل دارد. بیش از ۳۵ سال است که به مداحی و ذاکری اهل‌بیت(ع) می‌پردازد و در این امر از محضر استادانی هم‌چون مرحوم «محمد طلاچی» و مرحوم «حاج اسماعیل چاووش» بهره برده است. مخاطبان عباس کرمی ایشان را به عنوان مداحی می‌شناسند که وقت مستمعان را نمی‌گیرد و رعایت حال ایشان را می‌کند. او معتقد است: مداح باید به حاشیه‌های بی‌مورد نپردازد و عصارة کلام را بگوید؛ تا به این ترتیب بیشترین و بهترین بهره را به مستمعان برساند.
پیش از این در میزگرد بررسی نغمات و نوحه‌های مذهبی با حضور ایشان و استاد «سید علی‌محمد سادات رضوی» که با عنوان «الگوسازی و الگوسوزی رسانه‌ها» در همین سایت، پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد دعبل خزاعی، منتشر شده است، دربارة لزوم آموزش برای مداحان و ذاکران جوان گفتیم. عباس کرمی در آن گفت‌وگو تأکید مضاعفی بر این موضوع داشت که مداحی و ذاکری برای اهل‌بیت(ع) فقط همین چیزی که از صدا و سیما پخش می‌شود نیست و مجموعه‌هایی نظیر «بنیاد دعبل خزاعی» وظیفه دارند که میراث نهاد عزاداری اهل‌بیت(ع) و مخصوصاً صدا و آثار استادان این حوزه را به مخاطبانش معرفی و عرضه کنند. ضمن تأیید نظر ایشان، بر آن شدیم که در گفت‌وگوی مجدد با ایشان ضمن گرامی‌داشت یاد و خاطرة استادان چهارپایه‌خوانی در تهران، با این هنر که نمونه‌ای از میراث نهاد عزاداری برای اهل‌بیت(ع) است، بیشتر آشنا شویم.
دعبل: جناب کرمی چه شد که شما به چهارپایه‌خوانی علاقه‌مند شدید؟
کرمی: آشنایی‌ام با چهارپایه‌خوانی به قبل از انقلاب می‌رسد و دلیلش جذابیت و تردد جمعیت کثیر این‌گونه عزاداری در محوطه‌ها بود. آن موقع می‌دیدم که مخاطبانِ پیر و جوان، زن و مرد و ... به مداح گوش می‌دهند و چهارپایه‌خوان وظیفه داشت بیشترین مطالب را در کوتاه‌ترین زمان ارائه دهد. این موضوع برایم خیلی جالب توجه بود و مخصوصاً این‌که می‌دیدم چه تأثیر معنوی‌ای بر مخاطبان دارد.
دعبل: چهارپایه‌خوانی‌های بازار تهران یکی از جاذبه‌های این شهر گزارش می‌شود. کمی از این چهارپایه‌خوانی‌ها برایمان بگویید.
کرمی: این چهارپایه‌خوانی‌ها از قدیم‌الایام توسط هیئت‌های صنف‌ها برگزار می‌شد؛ به‌ویژه دهة 30 که اوج رونق آن بود. این مراسم پس از رفتن رضاشاه آزاد شد. با رسیدن هیئت‌ها جلوی امام‌زاده‌ها مداح چهارپایه‌خوانی می‌کرد و مردم هم قدری استراحت می‌کردند.
دعبل: چه جالب! یعنی چهارپایه‌خوانی تدبیر گردانندگان هیئت برای مدیریت مراسم نیز بوده است.
کرمی: در ایام شهادت اهل‌بیت(ع) به‌ویژه محرم، هیئت‌ها در تاسوعا و عاشورا از نقطه‌ای چون تکیه، حسینیه و ... ضمن نوحه‌خوانی نوحه‌خوان‌ها به سمتی مشخص حرکت می‌کردند و در راه گاهی نوحه‌ای دودمه می‌خواندند؛ به این ترتیب که هیئت دو بخش می‌شود و هر قسمت نیمی از نوحه را اجرا می‌کند. در میانة راه نیز اگر سقاخانه، امام‌زاده، منزل شهید، منزل عالم و ... باشد، مداح روی چهارپایه می‌رود و گوشه‌ای از مقاتل را اجرا می‌کند. به این ترتیب مردم ضمن گریه و عزاداری قدری استراحت می‌کنند و گاهی جمعیت افزوده و یا کاسته می‌شود. این زمان فرصتی مناسب برای تعویض نوحه نیز بوده است؛ سپس با رسیدن به مقصد «یا الله» می‌گویند و مجلس تمام می‌شود.
دعبل: اجازه دهید یادی کنیم از چهارپایه‌خوانان قدیم.
کرمی: بله، خدا رحمتشان کند! استادانی چون حاج مرزوق، حاج ابوک عرب، حاج حسن ناظم و شاگردش حاج اکبر ناظم، مرحوم طلاچی، مرحوم سید عباس زریباف، مرحوم حاج اسماعیل چاووش، مرحوم آقا محمدعلی اسلامی، حاج احمد صالح و ... .
دعبل: پس از استادانی که نام بردید اخیراً هم چهارپایه‌خوانی مورد توجه استادان مداحی هست؟ ممکن است که از معاصرین هم کسانی را نام ببرید؟
کرمی: حاج قاسم قنات‌آبادی، حاج احمد حاتمی، حاج سید حسین اطهاری و تعدادی از جوانان که دربارة جوانان متأسفانه باید بگویم چندان تخصصی به این هنر توجه ندارند.
دعبل: چرا؟
کرمی: نمی‌دانم.
دعبل: بهترین روش آموزش چهارپایه‌خوانی چگونه است؟
کرمی: آموختن به صورت حضوری و زنده.
دعبل: شما از چه سالی چهارپایه‌خوانی را آغاز کرده‌اید؟
کرمی: به صورت رسمی از سال ۱۳۶۱ش. که ۲۰ ساله بودم. قبل از آن فقط کسب تجربه می‌کردم.
دعبل: چه‌طور؟
کرمی: با دیدن کار بزرگان در هیئت‌ها و تمرین بر روی آنها.
دعبل: از محضر استادی هم بهره برده‌اید؟
کرمی: البته. من به‌طور مستقیم و غیر مستقیم از محضر استادانم بهره برده‌ام. حاج محمدآقای طلاچی از بهترین چهارپایه‌خوان‌های دهه‌های 30 تا 60 بوده که از محضر ایشان بهره برده‌ام و هم‌چنین مرحوم حاج اسماعیل چاووش، حاج سید عباس زریباف، حاج محمدعلی اسلامی و حاج احمد صالح.
دعبل: شیوة آموزش مرحوم طلاچی چگونه بود؟
کرمی: ایشان در هیئت‌هایی چون جوانان اتفاقیون یا صنف بزازها و ... می‌خواندند. ما در جلسات شرکت می‌کردیم و با گوش دادن به صدای ایشان بهرة خود را می‌بردیم. تأکید ایشان همیشه به استفاده از اشعار به‌جا و صحیح خواندن بود. دربارة روایت‌های بدون خدشه و هم‌چنین محکم و قرص بودن مطالب از جهت اعتقادی تأکید داشتند.
دعبل: شما برای رعایت این نکات و تأمین محتوای مطالب مداحی و چهارپایه‌خوانی چه می‌کردید؟
کرمی: به صورت حضوری خدمت شعرا و مادحین می‌رسیدیم و اشعار و سبک‌های مناسب و وزین را دریافت می‌کردیم. از کتاب‌های صامت بروجردی، جوهری و ... نیز استفاده می‌کردیم.
دعبل: خود شما بعد از حدود ۳۵ سال مداحی و مشخصاً چهارپایه‌خوانی و خدمت در مجالس ابا عبدالله(َع) چه نکاتی را برای یک اجرای مناسب و مفید لازم می‌دانید؟
کرمی: اول اخلاص، بعد اطلاعات، آگاهی و مجلس‌شناسی. یک نکتة خیلی مهم نیز مراعات وقت مخاطبان است؛ این‌که مداح به حاشیه‌های بی‌مورد نپردازد و عصارة کلام را بگوید؛ تا به این ترتیب بیشترین و بهترین بهره را به مستمعان برساند.
دعبل: گویا مخاطبان شما، شما را با همین ویژگی می‌شناسند؟
کرمی: نوحه‌خوانی که وقت مستمعان را نمی‌گیرد و رعایت حال ایشان را می‌کند.
دعبل: جناب کرمی یک اشارة کوتاهی کردید به این‌که جوانان چندان از عهدة ملزومات این هنر برنیامده‌اند. کمی دربارة نحوة اجرای مراسم مذهبی و جلسات عزاداری در آن روزها و این روزها برایمان بگویید؟
کرمی: بستگی به مجالس داشت؛ پنج‌روزه، ده‌روزه، هفتگی، ماهانه و ... . اغلب بعد از نماز جماعت و قرائت قرآن پیش‌منبرخوان اشعاری در مدح اهل‌بیت(ع) می‌خواند و گریزی به مصیبت می‌زد؛ سپس واعظ منبر می‌رفت و روضه می‌خواند. در پی آن یا مداح همان روضة واعظ را ادامه می‌داد و یا نوحه می‌خواند که خود مقوله‌ای سوا بود و به مجلس حال و هوای خاصی می‌داد. استادان این امر و مداحان پیش‌کسوت در نحوة برگزاری این امور و کیفیت اجرای آنها حساس بودند و برای آن وقت می‌گذاشتند.
دعبل: حالا چه‌طور؟
کرمی: در اصل موضوع که گریه و روضه است، تفاوتی وجود ندارد؛ اما گاهی نواهای معشوقه‌های خیالی را در مورد این معشوق حقیقی می‌خوانند که مناسب نیست. اجراکنندگان این الحان نمی‌دانند که نواهای هم‌خوان با آداب و رسوم گذشتگان تأثیرگذارترین حالات را در ذهن و قلب مخاطب دارد.
میزگرد بررسی نوحه‌ها و نغمات آیینی
پیش از این در میزگرد بررسی نغمات و نوحه‌های مذهبی با حضور ایشان و استاد «سید علی‌محمد سادات رضوی» که با عنوان «الگوسازی و الگوسوزی رسانه‌ها» در همین سایت، پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد دعبل خزاعی، منتشر شده است، دربارة لزوم آموزش برای مداحان و ذاکران جوان گفتیم. عباس کرمی در آن گفت‌وگو تأکید مضاعفی بر این موضوع داشت که مداحی و ذاکری برای اهل‌بیت(ع) فقط همین چیزی که از صدا و سیما پخش می‌شود نیست و مجموعه‌هایی نظیر «بنیاد دعبل خزاعی» وظیفه دارند که میراث نهاد عزاداری اهل‌بیت(ع) و مخصوصاً صدا و آثار استادان این حوزه را به مخاطبانش معرفی و عرضه کنند. ضمن تأیید نظر ایشان، بر آن شدیم که در گفت‌وگوی مجدد با ایشان ضمن گرامی‌داشت یاد و خاطرة استادان چهارپایه‌خوانی در تهران، با این هنر که نمونه‌ای از میراث نهاد عزاداری برای اهل‌بیت(ع) است، بیشتر آشنا شویم.
دعبل: جناب کرمی چه شد که شما به چهارپایه‌خوانی علاقه‌مند شدید؟
کرمی: آشنایی‌ام با چهارپایه‌خوانی به قبل از انقلاب می‌رسد و دلیلش جذابیت و تردد جمعیت کثیر این‌گونه عزاداری در محوطه‌ها بود. آن موقع می‌دیدم که مخاطبانِ پیر و جوان، زن و مرد و ... به مداح گوش می‌دهند و چهارپایه‌خوان وظیفه داشت بیشترین مطالب را در کوتاه‌ترین زمان ارائه دهد. این موضوع برایم خیلی جالب توجه بود و مخصوصاً این‌که می‌دیدم چه تأثیر معنوی‌ای بر مخاطبان دارد.
دعبل: چهارپایه‌خوانی‌های بازار تهران یکی از جاذبه‌های این شهر گزارش می‌شود. کمی از این چهارپایه‌خوانی‌ها برایمان بگویید.
کرمی: این چهارپایه‌خوانی‌ها از قدیم‌الایام توسط هیئت‌های صنف‌ها برگزار می‌شد؛ به‌ویژه دهة 30 که اوج رونق آن بود. این مراسم پس از رفتن رضاشاه آزاد شد. با رسیدن هیئت‌ها جلوی امام‌زاده‌ها مداح چهارپایه‌خوانی می‌کرد و مردم هم قدری استراحت می‌کردند.
دعبل: چه جالب! یعنی چهارپایه‌خوانی تدبیر گردانندگان هیئت برای مدیریت مراسم نیز بوده است.
کرمی: در ایام شهادت اهل‌بیت(ع) به‌ویژه محرم، هیئت‌ها در تاسوعا و عاشورا از نقطه‌ای چون تکیه، حسینیه و ... ضمن نوحه‌خوانی نوحه‌خوان‌ها به سمتی مشخص حرکت می‌کردند و در راه گاهی نوحه‌ای دودمه می‌خواندند؛ به این ترتیب که هیئت دو بخش می‌شود و هر قسمت نیمی از نوحه را اجرا می‌کند. در میانة راه نیز اگر سقاخانه، امام‌زاده، منزل شهید، منزل عالم و ... باشد، مداح روی چهارپایه می‌رود و گوشه‌ای از مقاتل را اجرا می‌کند. به این ترتیب مردم ضمن گریه و عزاداری قدری استراحت می‌کنند و گاهی جمعیت افزوده و یا کاسته می‌شود. این زمان فرصتی مناسب برای تعویض نوحه نیز بوده است؛ سپس با رسیدن به مقصد «یا الله» می‌گویند و مجلس تمام می‌شود.
دعبل: اجازه دهید یادی کنیم از چهارپایه‌خوانان قدیم.
کرمی: بله، خدا رحمتشان کند! استادانی چون حاج مرزوق، حاج ابوک عرب، حاج حسن ناظم و شاگردش حاج اکبر ناظم، مرحوم طلاچی، مرحوم سید عباس زریباف، مرحوم حاج اسماعیل چاووش، مرحوم آقا محمدعلی اسلامی، حاج احمد صالح و ... .
دعبل: پس از استادانی که نام بردید اخیراً هم چهارپایه‌خوانی مورد توجه استادان مداحی هست؟ ممکن است که از معاصرین هم کسانی را نام ببرید؟
کرمی: حاج قاسم قنات‌آبادی، حاج احمد حاتمی، حاج سید حسین اطهاری و تعدادی از جوانان که دربارة جوانان متأسفانه باید بگویم چندان تخصصی به این هنر توجه ندارند.
دعبل: چرا؟
کرمی: نمی‌دانم.
دعبل: بهترین روش آموزش چهارپایه‌خوانی چگونه است؟
کرمی: آموختن به صورت حضوری و زنده.
دعبل: شما از چه سالی چهارپایه‌خوانی را آغاز کرده‌اید؟
کرمی: به صورت رسمی از سال ۱۳۶۱ش. که ۲۰ ساله بودم. قبل از آن فقط کسب تجربه می‌کردم.
دعبل: چه‌طور؟
کرمی: با دیدن کار بزرگان در هیئت‌ها و تمرین بر روی آنها.
دعبل: از محضر استادی هم بهره برده‌اید؟
کرمی: البته. من به‌طور مستقیم و غیر مستقیم از محضر استادانم بهره برده‌ام. حاج محمدآقای طلاچی از بهترین چهارپایه‌خوان‌های دهه‌های 30 تا 60 بوده که از محضر ایشان بهره برده‌ام و هم‌چنین مرحوم حاج اسماعیل چاووش، حاج سید عباس زریباف، حاج محمدعلی اسلامی و حاج احمد صالح.
دعبل: شیوة آموزش مرحوم طلاچی چگونه بود؟
کرمی: ایشان در هیئت‌هایی چون جوانان اتفاقیون یا صنف بزازها و ... می‌خواندند. ما در جلسات شرکت می‌کردیم و با گوش دادن به صدای ایشان بهرة خود را می‌بردیم. تأکید ایشان همیشه به استفاده از اشعار به‌جا و صحیح خواندن بود. دربارة روایت‌های بدون خدشه و هم‌چنین محکم و قرص بودن مطالب از جهت اعتقادی تأکید داشتند.
دعبل: شما برای رعایت این نکات و تأمین محتوای مطالب مداحی و چهارپایه‌خوانی چه می‌کردید؟
کرمی: به صورت حضوری خدمت شعرا و مادحین می‌رسیدیم و اشعار و سبک‌های مناسب و وزین را دریافت می‌کردیم. از کتاب‌های صامت بروجردی، جوهری و ... نیز استفاده می‌کردیم.
دعبل: خود شما بعد از حدود ۳۵ سال مداحی و مشخصاً چهارپایه‌خوانی و خدمت در مجالس ابا عبدالله(َع) چه نکاتی را برای یک اجرای مناسب و مفید لازم می‌دانید؟
کرمی: اول اخلاص، بعد اطلاعات، آگاهی و مجلس‌شناسی. یک نکتة خیلی مهم نیز مراعات وقت مخاطبان است؛ این‌که مداح به حاشیه‌های بی‌مورد نپردازد و عصارة کلام را بگوید؛ تا به این ترتیب بیشترین و بهترین بهره را به مستمعان برساند.
دعبل: گویا مخاطبان شما، شما را با همین ویژگی می‌شناسند؟
کرمی: نوحه‌خوانی که وقت مستمعان را نمی‌گیرد و رعایت حال ایشان را می‌کند.
دعبل: جناب کرمی یک اشارة کوتاهی کردید به این‌که جوانان چندان از عهدة ملزومات این هنر برنیامده‌اند. کمی دربارة نحوة اجرای مراسم مذهبی و جلسات عزاداری در آن روزها و این روزها برایمان بگویید؟
کرمی: بستگی به مجالس داشت؛ پنج‌روزه، ده‌روزه، هفتگی، ماهانه و ... . اغلب بعد از نماز جماعت و قرائت قرآن پیش‌منبرخوان اشعاری در مدح اهل‌بیت(ع) می‌خواند و گریزی به مصیبت می‌زد؛ سپس واعظ منبر می‌رفت و روضه می‌خواند. در پی آن یا مداح همان روضة واعظ را ادامه می‌داد و یا نوحه می‌خواند که خود مقوله‌ای سوا بود و به مجلس حال و هوای خاصی می‌داد. استادان این امر و مداحان پیش‌کسوت در نحوة برگزاری این امور و کیفیت اجرای آنها حساس بودند و برای آن وقت می‌گذاشتند.
دعبل: حالا چه‌طور؟
کرمی: در اصل موضوع که گریه و روضه است، تفاوتی وجود ندارد؛ اما گاهی نواهای معشوقه‌های خیالی را در مورد این معشوق حقیقی می‌خوانند که مناسب نیست. اجراکنندگان این الحان نمی‌دانند که نواهای هم‌خوان با آداب و رسوم گذشتگان تأثیرگذارترین حالات را در ذهن و قلب مخاطب دارد.
میزگرد بررسی نوحه‌ها و نغمات آیینی
