«عمامه به سر» رسم دیرینه حاجیان ترکمن

مردم‌شناسی: سال‌ها پیش در مناطق مختلف گلستان از جمله ترکمن صحرا آئین‌های سنتی خاصی برای سفر معنوی حج برگزار می‌شد که «عمامه بسر»، «حاجی صدقه» و «چاووش‌خوانی» از جمله این آئین‌ها بوده است.

چاووش خوانی، عمامه بسر، حاجی صدقه، بورگ گترم، بشارت باش از جمله مراسم‌هایی بود که هنگام سفر و استقبال از زایر خانه خدا در گذشته‌های نه چندان دور در مناطق مختلف گلستان اجرا می‌شد.

در فرهنگ ترکمن، رسومی وجود داشت که برخی دستخوش فراموشی شده است و در گذشته در روستاها و شهرهای گلستان، اگر کسی به زیارت می‌رفت، برای او آئین‌های خاصی از جمله چاووشی‌خوانی انجام می‌شد که این مراسم اکنون کم و بیش دیده می‌شود.

چاوش خوانان قبل از اعزام سفر زایر به حج یا عتبات عالیات هنگام عزیمت یا استقبال زایر، چاووشی می‌کردند و برای زایر دعایی خیر طلب می‌کردند:
«اول کار زبسم‌الله الرحمن‌الرحیم، رونق کار زبسم‌الله الرحمن الرحیم، بار بستم به امید خدا. به‌حبیب خدا ختم انبیا را صلوات به یازده خلف آن شیر خدا را صلوات»، نوای خوش چاووش‌خوانانی بود که هنگام عزیمت زایر به سفر حج و یا عتبات عالیات رواج داشت.

چاووش خوانی سفر حج از جمله رسوماتی است که در جای جای گلستان رواج داشت و در ذیل نمونه‌هایی از این آئین کهن بیان می‌شود.

شعر مضمون بازگشتن کاروان از سفر حج
حاجیان از حرم امن خدا آمده‌اند - شادمان در وطن از سعی و صفا آمده‌اند - رفته بودند سوی مشعر و میقات و حریم - خرم از رکن و منی سوی وطن آمده‌اند - روز عید عرفه خوانده دعا در عرفات

شاد و مسرور همه سوی وطن آمده‌اند - بار الها بکن این حج و زیارات قبول - سعی مشکور که با حج بجا آمده‌اند - شکر بسیار خدا را که به ایران عزیز - حاجیان از حرم امن خدا آمده‌اند

سنت‌های حج بیرنگ شد
مدیر حوزه علمیه اهل سنت گلستان گفت: در بین مردم ترکمن، مناسک حج دارای آداب و رسومی است که برخی از این سنت‌ها کمرنگ یا بیرنگ شده است.

آخوند عبدالجبار میرابی افزود: وقتی فردی قصد عزیمت به حج را داشت، تمام فامیل، بزرگان قوم و محله و ریش سفیدان گردهم می‌آمدند و به زایر تبریک می‌گفتند.

وی تصریح کرد: در گذشته چون سفر حج مدتها طول می‌کشید و زایر باید مدتها در راه بود، قوم و خویشان زایر به وی می‌گفتند ما حامی خانواده تو هستیم و از هر لحاظ زایر مورد یاری قرار می‌گرفت.

«حاجی صدقه» رسمی که کمتر دیده می‌شود
آخوند میرابی به رسم «حاجی صدقه» اشاره کرد و گفت: براساس این رسم یک ماه قبل از اعزام زایر به سفر خانه خدا، مردم در خانه وی جمع می‌شدند و اگر زایر فرد عادی بود، علما یک عمامه‌ای را که از مکه توسط زایران قبلی آورده شده بود، را بر سر زایر جدید می‌گذاشتند تا نمادی باشد برای اینکه این فرد قصد سفر به خانه را دارد.

مدیر حوزه علمیه اهل سنت گلستان عنوان کرد: اطرافیان از زایر طلب حاجت می‌کردند و وی را به عنوان نماینده و سلام‌رسان به رسول خدا قلمداد می‌کردند.

وی افزود: همچنین در روز خاصی اهالی و خویشان در منزل زایر جمع می‌شدند و دعای خیر می‌کردند تا به سلامت از سفر بازگردد.

وی تصریح کرد: همچنین در روز حرکت زایر به سفر حج، در مسجد محل اذان گفته می‌شد تا اهالی جمع و زایر را بدرقه کنند.

آخوند میرابی با بیان اینکه در گذشته اعزام زایران استان از فرودگاه تهران صورت می‌گرفت، اظهار داشت: به این دلیل زایر از چند روز قبل به تهران می‌رفت تا کار اعزام از فرودگاه تهران انجام شود.

مدیر حوزه علمیه اهل سنت گلستان گفت: به همین دلیل حدود ۲۰ تا ۳۰ نفر از قوم و خویشان زایر و اهالی محل هنگام عزیمت زایر را تا تهران بدرقه می‌کردند و تا زمان پرواز زایر در تهران اقامت داشتند.

وی یادآور شد: پس از اعزام زایر به خانه خدا، اطرافیان و قوم خویشان به منطقه می‌آمدند و خبر حرکت با سلامت زایر برای تشرف به خانه خدا را به خانواده‌اش می‌دادند.

وی یادآور شد: برای استقبال از زایر نیز خانواده و قوم و خویشان چند روز زودتر به تهران می‌رفتند و برای آمدن زایر منتظر بودند و پس از آنکه زایر به کشور بازگشت، چند روزی در یکی از مسافرخانه‌ها، منزل اقوام و یا هتلی در تهران اقامت می‌کرد.

«بورگ گترم» بشارت آمدن حاجی
آخوند میرابی به رسم سنتی «بورگ گترم» اشاره کرد و گفت: براساس این رسم، یک از اطرافیان و قوم خویشان زایر که جوانتر بود را به همراه عرق چین یا عمامه زایر به منطقه می‌فرستادند و این عمامه و عرقچین را به عنوان آنکه حاجی سالم و سلامت بازگشته است، به خانواده تحویل می‌دادند و هدیه‌ای می‌گرفتند.

وی افزود: اهالی چند شبانه روز در محل گردهم می‌آمدند و برای استقبال زایر مراسم‌هایی تدارک می‌دیدند و با ورود زابر به محل، اولین هدیه‌ای که داده می‌شد، تبرک آب زمزم و خرمای مدینه بوده است.

وی عنوان کرد: همچنین هفت شبانه روز در خانه یا مسجد محل زایر مراسم‌هایی برپا بود و مردم به ملاقات وی می‌رفتند و از احوال سرزمین وحی و مدینه جویا می‌شدند.

مدیر حوزه علمیه اهل سنت گلستان یادآور شد: برخی آئین‌های سنتی مناسک حج در منطقه روبه فراموشی است و اجرای بسیاری از این آئین‌ها کمرنگ یا بیرنگ شده است.

وی تاکید کرد: رسانه‌ها در ترویج و احیای این سنت‌های فراموش شده که ریشه در فرهنگ هر قوم دارد، نقش بسزایی دارند.

جا دارد که با تبلیغات صحیح و کم کردن تشریفات، رسومات ناب گذشته را به میان خانواده‌ها بازگردانیم تا صفا و صمیمیت میان مردم بیشتر شود.