کد مطلب : ۲۴۶۰۲
محقق پرکار تاریخ اسلام به تاریخ پیوست؛
مروری بر زندگی و آثار صادق آئینه‌وند/ تحقق آروزی وفات در سن پیامبر(ص)
دکتر صادق‌آئینه‌وند را می‌توان اندیشمندی پرکار در زمینه تاریخ اسلام دانست. غروب آفتاب عمر آئینه‌وند همزمان با غروب آفتاب روز پنجشنبه ۱۷ اردیبهشت سال جاری بود اما آثار و تالیفات این مورخ و اندیشمند جامعه علمی کشور برای همیشه تاثیرگذار خواهد بود.
سلامتی آئینه‌وند در سال جاری با بحران شروع شد و با آغاز سال جدید وی به دلیل ابتلا به بیماری نارسایی خونی بستری گردید. گویا یکی از آرزوهای این مورخ تاریخ اسلام، وفات در سن پیامبر اکرم(ص) بود و در همین سن بود که دعوت حق را لبیک گفت.
حسن روحانی در بخشی از پیام تسلیت خود به خانواده دکتر آئینه‌وند و جامعه علمی کشور نوشت: «رحلت دانشمند سختکوش و اندیشمند فروتن، دکتر صادق آئینه‌وند، ضایعه‌ای سنگین برای فرهنگ و جامعه دانشگاهی کشور است.» به غیر از رئیس جمهور، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، علی لاریجانی، غلامعلی حداد‌عادل، محمد فرهادی و مجید انصاری نیز این ضایعه را تسلیت گفتند.
آخرین سمت اجرایی اش ریاست پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود. وی چهره فرهیخته استان همدان بود و در سال ۱۳۸۵ به عنوان چهره ماندگار انتخاب شد. از او حدود ۱۰۰ مقاله و ۳۳ ترجمه، ۲۵ پایان‌نامه دکتری و ۷۵ پایان‌نامه کارشناسی ارشد به یادگار مانده است.
صادق آئینه‌وند در سال ۱۳۳۰ در یکی از روستاهای تویسرکان متولد شد، دبیرستان را در اسدآباد همدان گذراند و برای ادامه تحصیلات خود وارد رشته عربی دانشگاه تهران شد و کارشناسی ارشد خود را در همین رشته از دانشگاه تهران اخذ کرد. وی در دانشگاه تهران تشکلی اسلامی با عنوان «ن والقلم و ما یسطرون» را برای فعالیت‌های سیاسی تاسیس کرد.
وی در سال ۶۱ به عنوان هئیت علمی دانشگاه تربیت مدرس پذیرفته شد و به عنوان رایزن فرهنگی عازم سوریه گردید و در دانشگاه القدیس یوسف لبنان به تحصیل تاریخ در مقطع دکترا پرداخت.
نامش را می‌توان در کنار سیدجعفر شهیدی و در زمینه تاریخ اسلام آورد. تسلطش به زبان عربی کمک کرده است تا بتواند تاریخ اسلام را به خوبی شناخته و تحلیل کند. ریشه علاقه‌اش به تاریخ به قبل از انقلاب باز می‌گردد.
یکی از آثارش «ادبیات انقلاب در شیعه» به بررسی مضامین انقلابی در ادبیات شیعه می‌پردازد. وی در این کتاب به تحلیل شعر متقدم شیعی نزد شاعرانی مانند دعبل، کمیت، سیدحمیری و ابوبکر خوارزمی پرداخته است. اثر شناخته شده دیگرش قیام‌های شیعه در تاریخ را بررسی می‌کند.
بیشترین آثار آئینه‌وند به تاریخ اسلام اختصاص دارد. آئینه‌وند علاوه بر کار پژوهشی در حوزه تاریخ در شورا‍‌های آموزشی این رشته نیز در ساماند‌هی این رشته خدماتی انجام داده است. کتاب «علم تاریخ در گستده تمدن اسلامی»اش را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد.
وی ترجمه‌هایی نیز داشته است از «نقش و رسالتِ مسلمان در ثلثِ آخر قرنِ بیستم» و کتاب «قیام امیرعبدالقادرالجزایری» تألیف ترجمه کتاب «نهضت ترجمه در شرق جهان اسلام در قرن سوم و چهارم» از رشید جیملی، از دیگر آثار اوست. این ترجمه‌ها نشان‌گرد نزدیکی وی به نواندیشان دینی جهان عرب است. «دکتر آئینه‌وند درسال‌های اخیر عمر کوتاه و پر سودش به ضرورت آشنایی «جامعه علمی ایران» با روند تاریخ نو‌اندیشی در جهان عرب تاکید داشت. او معتقد بود حتر در جوزه «تاریخ دانش» اعراب مسلمان در دهه‌ها اخیر کتب فاخری تالیف کرده‌اند و هیمشه دغدغه داشت آثار مورخان معاصر عرب یا حرب‌تبار، مثل حورلانی، نقولا زیاده، دکتر بیشضون، دکتر کوثرانی، عبدالله عروی، محمد ارکون و ... به فارسی ترجمه شود.»
از دیگر کتاب‌هایش می‌توان به «دین و فلسفه از نگاه ابن رشد»، «سیره نبوی و سیره نگاران»، «تاریخ ِ سیاسی اسلام»، «تاریخ ِ زنان صدر اسلام»، «تاریخ نگاریِ مورخان معاصر عرب»، «زن در اسلام»، «الأدب السیاسی الملتزم» را نام برد.
همچنین وی کتبی مانند «خاندانِ وحی در احادیثِ اهل سنّت»، و «شک و شناخت» اثر معروف ابو حامد غزّالی را ترجمه کرده است.
از مقالاتش نیز می‌توان به «توصیفِ قاعدی گری در بینش تاریخیِ شیخ مفید»، «نقد وبررسیِ تطبیقی منابع اسلامی وغربی دربابِ کتیبه هایِ اردشیر بابکان» و «وضعیتِ سیاسی عصر امام کاظم (ع)» اشاره کرد.
گفتنی است آئینه‌وند در ۱۶ دی ۱۳۹۲، چند ماه پس از آغاز کار دولت حسن روحانی، طی حکمی به عنوان رییس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منصوب شده بود.
کتاب «کاربرگ مورخ» در سال ۹۰ در باره زندگی و اندیشه آئینه‌وند منتشر شده است. در بخشی از این کتاب آمده است «صادق آیینه وند در مطالعات و جست وجوهایش، بسیار بر عنصر انسان تأکید دارد و بر این باور است که فلسفه به دنبال حقیقت هستی است و تاریخ به دنبال واقعیت اتفاق افتاده، هر دو به دنبال فاعل کاوشگری هستند تا جایگاهش را در هستی، نشان دهد؛ یعنی هر دو به دنبال جایگاه انسان‌اند.»
آئینه‌وند پیشتر ریاست دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، مدیر گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، رییس بخش علوم اجتماعی دانشگاه تربیت مدرس را داشت همچنین او عضو هیئت امنا در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، دانشکده علوم حدیث شهر ری، و عضویت در هیئت ممیزه دانشگاه تربیت مدرس، هئت مرکزی علوم انسانی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه رازی کرمانشاه، سرپرست گروه علوم اجتماعی شورای عالی برنامه‌ریزی وازت علوم، تحقیقات و فناوری، سرپرست کمیته برنامه‌ریزی تاریخ و باستان‌شناسی شواری عالی برنامه ریزی، عضو شواری برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و برنامه ریزی و عضو کمیته کمیسیون نشریات علمی کشور نیز بوده است.
وی عناوین ممتاز علمی‌ای را نیز به خود اختصاص داده بود، از جمله این عناوین می‌توان به انتخاب وی به عنوان هیئت علمی نمونه کشوری در سال ۷۲ و ۷۳، چهره فرهیخته استان همدان در سال ۱۳۸۴، چهره ماندگار در سال ۱۳۸۵، پیش‌کسوت علوم انسانی ایران در جشنواره فارابی ۱۳۹۰ و استاد برجسته بنیاد ملی نخبگان کشور ۱۳۹۰ اشاره کرد.
آئینه‌وند همچنین میانه خوبی با رسانه‌ها و مردم داشت. وی در حدود ۱۰۰ سخنرانی و ۱۲۰ مصاحبه با رسانه‌های مختلف کشور انجام داده است.
از جمله دروس وی در دوره دکترا می‌توان به «امویان و عباسیان»، «جزیر العرب پیش از اسلام»، «ملل و دخل و تاثیر آن در تحولات اجتماعی»، «تاریخ فرهنگ و تمدن شیعه»، «تاریخ صدر اسلام» و «شناخت و نقد منابع تاریخ اسلام» اشاره کرد.
اولین اثرش کتاب درسی «تاریخ سیاسی اسلام» بود که در سال ۱۳۵۹ توسط نشر مرکز فرهنگی علامه طباطبایی نوشته شد. دومین کتابش تاریخ «زنان صدر اسلام» بود که توسط جهاد دانشگاهی دانشگاه الزهرا در سال ۱۳۶۱منتشر شد. آخرین کتابش نیز در سال ۱۳۸۸ با عنوان سیره نبوی و سیره‌نگاران توسط نشر خانه کتاب به بازار روانه شده بود.
آئینه‌وند در چندین کنگره بین‌المللی نیز به عنوان داور و عضو هیئت علمی حضور داشته که از جمله آنها تاریخ پزشکی در اسلام، سید جمال الدین اسدآبادی، خوارزمی، امام خمینی و فرهنگ عاشورا را می‌توان نام برد. آئینه‌وند از کنگره تاریخ پزشکی و نیز از ریاست دانشگاه باقرالعلوم، لوح تقدیر دریافت کرده است.
سلامتی آئینه‌وند در سال جاری با بحران شروع شد و با آغاز سال جدید وی به دلیل ابتلا به بیماری نارسایی خونی بستری گردید. گویا یکی از آرزوهای این مورخ تاریخ اسلام، وفات در سن پیامبر اکرم(ص) بود و در همین سن بود که دعوت حق را لبیک گفت.
حسن روحانی در بخشی از پیام تسلیت خود به خانواده دکتر آئینه‌وند و جامعه علمی کشور نوشت: «رحلت دانشمند سختکوش و اندیشمند فروتن، دکتر صادق آئینه‌وند، ضایعه‌ای سنگین برای فرهنگ و جامعه دانشگاهی کشور است.» به غیر از رئیس جمهور، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، علی لاریجانی، غلامعلی حداد‌عادل، محمد فرهادی و مجید انصاری نیز این ضایعه را تسلیت گفتند.
آخرین سمت اجرایی اش ریاست پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود. وی چهره فرهیخته استان همدان بود و در سال ۱۳۸۵ به عنوان چهره ماندگار انتخاب شد. از او حدود ۱۰۰ مقاله و ۳۳ ترجمه، ۲۵ پایان‌نامه دکتری و ۷۵ پایان‌نامه کارشناسی ارشد به یادگار مانده است.
صادق آئینه‌وند در سال ۱۳۳۰ در یکی از روستاهای تویسرکان متولد شد، دبیرستان را در اسدآباد همدان گذراند و برای ادامه تحصیلات خود وارد رشته عربی دانشگاه تهران شد و کارشناسی ارشد خود را در همین رشته از دانشگاه تهران اخذ کرد. وی در دانشگاه تهران تشکلی اسلامی با عنوان «ن والقلم و ما یسطرون» را برای فعالیت‌های سیاسی تاسیس کرد.
وی در سال ۶۱ به عنوان هئیت علمی دانشگاه تربیت مدرس پذیرفته شد و به عنوان رایزن فرهنگی عازم سوریه گردید و در دانشگاه القدیس یوسف لبنان به تحصیل تاریخ در مقطع دکترا پرداخت.
نامش را می‌توان در کنار سیدجعفر شهیدی و در زمینه تاریخ اسلام آورد. تسلطش به زبان عربی کمک کرده است تا بتواند تاریخ اسلام را به خوبی شناخته و تحلیل کند. ریشه علاقه‌اش به تاریخ به قبل از انقلاب باز می‌گردد.
یکی از آثارش «ادبیات انقلاب در شیعه» به بررسی مضامین انقلابی در ادبیات شیعه می‌پردازد. وی در این کتاب به تحلیل شعر متقدم شیعی نزد شاعرانی مانند دعبل، کمیت، سیدحمیری و ابوبکر خوارزمی پرداخته است. اثر شناخته شده دیگرش قیام‌های شیعه در تاریخ را بررسی می‌کند.
بیشترین آثار آئینه‌وند به تاریخ اسلام اختصاص دارد. آئینه‌وند علاوه بر کار پژوهشی در حوزه تاریخ در شورا‍‌های آموزشی این رشته نیز در ساماند‌هی این رشته خدماتی انجام داده است. کتاب «علم تاریخ در گستده تمدن اسلامی»اش را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد.
وی ترجمه‌هایی نیز داشته است از «نقش و رسالتِ مسلمان در ثلثِ آخر قرنِ بیستم» و کتاب «قیام امیرعبدالقادرالجزایری» تألیف ترجمه کتاب «نهضت ترجمه در شرق جهان اسلام در قرن سوم و چهارم» از رشید جیملی، از دیگر آثار اوست. این ترجمه‌ها نشان‌گرد نزدیکی وی به نواندیشان دینی جهان عرب است. «دکتر آئینه‌وند درسال‌های اخیر عمر کوتاه و پر سودش به ضرورت آشنایی «جامعه علمی ایران» با روند تاریخ نو‌اندیشی در جهان عرب تاکید داشت. او معتقد بود حتر در جوزه «تاریخ دانش» اعراب مسلمان در دهه‌ها اخیر کتب فاخری تالیف کرده‌اند و هیمشه دغدغه داشت آثار مورخان معاصر عرب یا حرب‌تبار، مثل حورلانی، نقولا زیاده، دکتر بیشضون، دکتر کوثرانی، عبدالله عروی، محمد ارکون و ... به فارسی ترجمه شود.»
از دیگر کتاب‌هایش می‌توان به «دین و فلسفه از نگاه ابن رشد»، «سیره نبوی و سیره نگاران»، «تاریخ ِ سیاسی اسلام»، «تاریخ ِ زنان صدر اسلام»، «تاریخ نگاریِ مورخان معاصر عرب»، «زن در اسلام»، «الأدب السیاسی الملتزم» را نام برد.
همچنین وی کتبی مانند «خاندانِ وحی در احادیثِ اهل سنّت»، و «شک و شناخت» اثر معروف ابو حامد غزّالی را ترجمه کرده است.
از مقالاتش نیز می‌توان به «توصیفِ قاعدی گری در بینش تاریخیِ شیخ مفید»، «نقد وبررسیِ تطبیقی منابع اسلامی وغربی دربابِ کتیبه هایِ اردشیر بابکان» و «وضعیتِ سیاسی عصر امام کاظم (ع)» اشاره کرد.
گفتنی است آئینه‌وند در ۱۶ دی ۱۳۹۲، چند ماه پس از آغاز کار دولت حسن روحانی، طی حکمی به عنوان رییس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منصوب شده بود.
کتاب «کاربرگ مورخ» در سال ۹۰ در باره زندگی و اندیشه آئینه‌وند منتشر شده است. در بخشی از این کتاب آمده است «صادق آیینه وند در مطالعات و جست وجوهایش، بسیار بر عنصر انسان تأکید دارد و بر این باور است که فلسفه به دنبال حقیقت هستی است و تاریخ به دنبال واقعیت اتفاق افتاده، هر دو به دنبال فاعل کاوشگری هستند تا جایگاهش را در هستی، نشان دهد؛ یعنی هر دو به دنبال جایگاه انسان‌اند.»
آئینه‌وند پیشتر ریاست دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، مدیر گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، رییس بخش علوم اجتماعی دانشگاه تربیت مدرس را داشت همچنین او عضو هیئت امنا در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، دانشکده علوم حدیث شهر ری، و عضویت در هیئت ممیزه دانشگاه تربیت مدرس، هئت مرکزی علوم انسانی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه رازی کرمانشاه، سرپرست گروه علوم اجتماعی شورای عالی برنامه‌ریزی وازت علوم، تحقیقات و فناوری، سرپرست کمیته برنامه‌ریزی تاریخ و باستان‌شناسی شواری عالی برنامه ریزی، عضو شواری برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و برنامه ریزی و عضو کمیته کمیسیون نشریات علمی کشور نیز بوده است.
وی عناوین ممتاز علمی‌ای را نیز به خود اختصاص داده بود، از جمله این عناوین می‌توان به انتخاب وی به عنوان هیئت علمی نمونه کشوری در سال ۷۲ و ۷۳، چهره فرهیخته استان همدان در سال ۱۳۸۴، چهره ماندگار در سال ۱۳۸۵، پیش‌کسوت علوم انسانی ایران در جشنواره فارابی ۱۳۹۰ و استاد برجسته بنیاد ملی نخبگان کشور ۱۳۹۰ اشاره کرد.
آئینه‌وند همچنین میانه خوبی با رسانه‌ها و مردم داشت. وی در حدود ۱۰۰ سخنرانی و ۱۲۰ مصاحبه با رسانه‌های مختلف کشور انجام داده است.
از جمله دروس وی در دوره دکترا می‌توان به «امویان و عباسیان»، «جزیر العرب پیش از اسلام»، «ملل و دخل و تاثیر آن در تحولات اجتماعی»، «تاریخ فرهنگ و تمدن شیعه»، «تاریخ صدر اسلام» و «شناخت و نقد منابع تاریخ اسلام» اشاره کرد.
اولین اثرش کتاب درسی «تاریخ سیاسی اسلام» بود که در سال ۱۳۵۹ توسط نشر مرکز فرهنگی علامه طباطبایی نوشته شد. دومین کتابش تاریخ «زنان صدر اسلام» بود که توسط جهاد دانشگاهی دانشگاه الزهرا در سال ۱۳۶۱منتشر شد. آخرین کتابش نیز در سال ۱۳۸۸ با عنوان سیره نبوی و سیره‌نگاران توسط نشر خانه کتاب به بازار روانه شده بود.
آئینه‌وند در چندین کنگره بین‌المللی نیز به عنوان داور و عضو هیئت علمی حضور داشته که از جمله آنها تاریخ پزشکی در اسلام، سید جمال الدین اسدآبادی، خوارزمی، امام خمینی و فرهنگ عاشورا را می‌توان نام برد. آئینه‌وند از کنگره تاریخ پزشکی و نیز از ریاست دانشگاه باقرالعلوم، لوح تقدیر دریافت کرده است.
مرجع : ایکنا
