کد مطلب : ۲۷۷۵۷
بیان نمادهای علم از زبان علم‌کش قدیمی تهران
علم‌کشی بخشی از مراسم عزاداری ایام محرم به ویژه دهه نخست این ماه است؛ «علم» به معنای پرچم، رعیت، نشان لشکر، بیرق، آنچه به سر نیزه بندند، درفش و در اصطلاح عزاداری حسینی نام علم و علامت خاصی است که هر هیئت و دسته، ویژه خود دارد و آن را از دسته‌های دیگر متمایز می‌سازد؛ قدیمی‌ترین علامت های ایرانی در موزة توپکاپی استانبول نگهداری می شود شاید این علامتها که نمونه ای از علامت و نشان قبایل مختلف ایرانی است در عصر حکومت ترکمنهای آق قویونلوها و قره قویونلوها وجود داشته اند و دسته های سیاسی و مذهبی از آنها استفاده می کرده‌اند. علامتها از صفحات آهنی بصورت تیغه ای باریک و بلند ساخته می شده اند و در رأس آن علامت، نشان سنتی و قومی قبیله ای نصب می شده است.
در این فرصت نمادهای نصب شده بر علم را از زبان فردی که سالیان سال به این امر اهتمام داشته می‌شنویم، البته قابل ذکر است که مرور زمان باعث شده تا برای به کار بردن هریک از این نمادها توجیهاتی ذکر شود به عنوان مثال «سر اژدها» به عنوان نماد لشگر جنیان ذکر شده که در روز عاشورا اذن همراهی با کاروان امام حسین را نگرفتند،اما چرا جن به شمایل دایناسور بر علم نصب شده است؟
یکی از مواردی که در فرهنگ عاشورایی و قیام امام حسین(ع) در کشو ما جا باز کرد و جوانان را جذب خود کرد، اضافه شدن علم به عزاداری‌های مردم بود؛ علم به روایتی از زمان آل بویه برای عزاداری‌ها استفاده می‌شد و عده‌ای به دوره زندیه و گروهی هم به دوره قاجار نسبت می‌دهند.
در تاریخچه و فلسفه و پیدایش علم نقل قول‌های بسیاری وجود دارد، اما در این یادداشت بیشتر از زبان پیش‌کسوتان و علم‌کش‌های قدیمی نقل‌قول‌ها بیان می‌شود تا هم درد و دلشان را بشنویم و هم کمی از حال و هوای محرم در سالیان گذشته آگاه شویم؛ به همین منظور به سراغ یکی از علم‌داران قدیمی رفتیم و در کنار علامتش با او هم صحبت شدم.
ابتدا برایم از دلیل کشیدن طناب سبز رنگ جلوی علامتش گفت و اینکه در گذشته حرمت علم به خاطر انتساب به دستگاه امام حسین(ع) و اسامی ائمه‌اطهار نگه داشته می‌شد اما الان هر کسی از راه می‌رسد بدون توجه به آیات قرآن روی تیغه‌های علامت شروع به دست زدن و برانداز کردن می‌کند؛ در بعضی اوقات هم پرهای علامت را برمی‌دارند تا به عنوان تبرک با خود ببرند در مجموع این شرایط باعث شده تا برای حفظ حرمت آیات قرآن و اسماء متبرکه این حفاظ را جلوی علامت بکشیم و با تعصب خاصی گفت از کودکی بزرگان ما به ما یاد دادند که بدون وضو حتی نزدیک علم هم نشویم و تا همین الان حتی یک بار هم بدون وضو دست به علم نزده‌ام.
وقتی چشمم به حیواناتی افتاد که روی علامت نصب شده بودند فلسفه وجود این حیوانات را جویا شدم که وی اینگونه عنوان کرد: اژدهایی که در دو طرف علامت است برای محافظت از علم است و بعضی هم آن را نماد لشکر جنیانی می‌دانند که در روز عاشورا برای مبارزه خدمت امام حسین(ع) رسیدند اما امام به آنها این اجازه را نداد.
شیر نماد حضرت علی(ع) و طاووس نشانه حضرت مهدی صاحب‌الزمان(عج) است؛ آهو نماد امام رضا(ع)، ضامن آهو است و تبرزین و کشکول هم نماد درویش کابلی است که با یک کشکول آب به خدمت امام حسین(ع) رسید؛ بر روی تیغه‌های علامت هم معمولا اسامی ائمه و قرآن و احادیث و اشعار مربوط به حادثه عاشورا حک می‌شود.
بر روی علامت زنگوله‌هایی هم آویزان بود که نماد صدای کاروان امام حسین(ع) است و علم‌کش خوب، کسی است که هنگامی که علم را می‌کشد آنقدر مسلط باشد که صدای این زنگوله‌ها به گوش نرسد و فقط این صدا هنگامی که به امامزاده، مسجد یا هیئت عزاداری امام حسین(ع) می‌رسیم همراه با سلام دادن علامت به گوش می‌رسد.
این روزها بعضا جوان‌هایی را می‌بینم که برای نشان دادن خودشان و به نیت‌های مختلف زیر این علم می‌روند اما در نهایت جذب دستگاه امام حسین(ع) می‌شوند و نوکری این خاندان مرامشان می‌شود؛ من برای سلامتی همه کسانی که علم می‌کشند دعا می‌کنم و اعتقاد دارم که دستگاه امام‌حسین(ع) صاحب دارد و صاحب عزا، حضرت زهرا(س) است و خود او هم این جوان‌ها را سر و سامان می‌دهد مثل رسول ترک که داستانش را همه ما می‌دانیم و کار ما فقط خدمت کردن است و اگر می‌خواهیم کسی را هدایت کنیم باید خیلی نرم بگوییم تا جوان‌ها فراری نشوند؛ اینجا هر کسی می‌تواند وارد شود و هیچ کس حق ندارد به کسی خرده بگیرد.
در پایان این خادم اهل‌بیت(ع) که سید هم بود ظهور آقا امام زمان(عج) و سلامتی رهبری را که جزو دعاهای ثابت و هر روزه‌اش هم بود طلب کرد و حرف پایانی‌اش این بود که به جوان‌ها باید اهمیت ویژه‌ای بدهیم تا بتوانیم در کنار دوستی با جوان از گمراه شدن و در مسیر بیراهه رفتنش جلوگیری کنیم.
در این فرصت نمادهای نصب شده بر علم را از زبان فردی که سالیان سال به این امر اهتمام داشته می‌شنویم، البته قابل ذکر است که مرور زمان باعث شده تا برای به کار بردن هریک از این نمادها توجیهاتی ذکر شود به عنوان مثال «سر اژدها» به عنوان نماد لشگر جنیان ذکر شده که در روز عاشورا اذن همراهی با کاروان امام حسین را نگرفتند،اما چرا جن به شمایل دایناسور بر علم نصب شده است؟
یکی از مواردی که در فرهنگ عاشورایی و قیام امام حسین(ع) در کشو ما جا باز کرد و جوانان را جذب خود کرد، اضافه شدن علم به عزاداری‌های مردم بود؛ علم به روایتی از زمان آل بویه برای عزاداری‌ها استفاده می‌شد و عده‌ای به دوره زندیه و گروهی هم به دوره قاجار نسبت می‌دهند.
در تاریخچه و فلسفه و پیدایش علم نقل قول‌های بسیاری وجود دارد، اما در این یادداشت بیشتر از زبان پیش‌کسوتان و علم‌کش‌های قدیمی نقل‌قول‌ها بیان می‌شود تا هم درد و دلشان را بشنویم و هم کمی از حال و هوای محرم در سالیان گذشته آگاه شویم؛ به همین منظور به سراغ یکی از علم‌داران قدیمی رفتیم و در کنار علامتش با او هم صحبت شدم.
ابتدا برایم از دلیل کشیدن طناب سبز رنگ جلوی علامتش گفت و اینکه در گذشته حرمت علم به خاطر انتساب به دستگاه امام حسین(ع) و اسامی ائمه‌اطهار نگه داشته می‌شد اما الان هر کسی از راه می‌رسد بدون توجه به آیات قرآن روی تیغه‌های علامت شروع به دست زدن و برانداز کردن می‌کند؛ در بعضی اوقات هم پرهای علامت را برمی‌دارند تا به عنوان تبرک با خود ببرند در مجموع این شرایط باعث شده تا برای حفظ حرمت آیات قرآن و اسماء متبرکه این حفاظ را جلوی علامت بکشیم و با تعصب خاصی گفت از کودکی بزرگان ما به ما یاد دادند که بدون وضو حتی نزدیک علم هم نشویم و تا همین الان حتی یک بار هم بدون وضو دست به علم نزده‌ام.
وقتی چشمم به حیواناتی افتاد که روی علامت نصب شده بودند فلسفه وجود این حیوانات را جویا شدم که وی اینگونه عنوان کرد: اژدهایی که در دو طرف علامت است برای محافظت از علم است و بعضی هم آن را نماد لشکر جنیانی می‌دانند که در روز عاشورا برای مبارزه خدمت امام حسین(ع) رسیدند اما امام به آنها این اجازه را نداد.
شیر نماد حضرت علی(ع) و طاووس نشانه حضرت مهدی صاحب‌الزمان(عج) است؛ آهو نماد امام رضا(ع)، ضامن آهو است و تبرزین و کشکول هم نماد درویش کابلی است که با یک کشکول آب به خدمت امام حسین(ع) رسید؛ بر روی تیغه‌های علامت هم معمولا اسامی ائمه و قرآن و احادیث و اشعار مربوط به حادثه عاشورا حک می‌شود.
بر روی علامت زنگوله‌هایی هم آویزان بود که نماد صدای کاروان امام حسین(ع) است و علم‌کش خوب، کسی است که هنگامی که علم را می‌کشد آنقدر مسلط باشد که صدای این زنگوله‌ها به گوش نرسد و فقط این صدا هنگامی که به امامزاده، مسجد یا هیئت عزاداری امام حسین(ع) می‌رسیم همراه با سلام دادن علامت به گوش می‌رسد.
این روزها بعضا جوان‌هایی را می‌بینم که برای نشان دادن خودشان و به نیت‌های مختلف زیر این علم می‌روند اما در نهایت جذب دستگاه امام حسین(ع) می‌شوند و نوکری این خاندان مرامشان می‌شود؛ من برای سلامتی همه کسانی که علم می‌کشند دعا می‌کنم و اعتقاد دارم که دستگاه امام‌حسین(ع) صاحب دارد و صاحب عزا، حضرت زهرا(س) است و خود او هم این جوان‌ها را سر و سامان می‌دهد مثل رسول ترک که داستانش را همه ما می‌دانیم و کار ما فقط خدمت کردن است و اگر می‌خواهیم کسی را هدایت کنیم باید خیلی نرم بگوییم تا جوان‌ها فراری نشوند؛ اینجا هر کسی می‌تواند وارد شود و هیچ کس حق ندارد به کسی خرده بگیرد.
در پایان این خادم اهل‌بیت(ع) که سید هم بود ظهور آقا امام زمان(عج) و سلامتی رهبری را که جزو دعاهای ثابت و هر روزه‌اش هم بود طلب کرد و حرف پایانی‌اش این بود که به جوان‌ها باید اهمیت ویژه‌ای بدهیم تا بتوانیم در کنار دوستی با جوان از گمراه شدن و در مسیر بیراهه رفتنش جلوگیری کنیم.
مرجع : ایکنا
