کد مطلب : ۳۰۹۲۵
دوره «کلک خیال» در قم؛
هشدارهایی به مداحان و شاعران آیینی/ دنبال مد نباشیم
پنجمین دوره آموزش شعر «کلک خیال» با محوریت شعر آیینی، طی سه روز از چهارشنبه پنجم تا جمعه هفتم آبان از سوی بنیاد شعر و ادبیات داستانی برگزار شد.
در ایت دوره آموزشی محمدعلی مجاهدی، اسماعیل امینی، مرتضی امیری اسفندقه، سیدمهدی حسینی، سیداحمد علوی و سیدمهدی موسوی در موضوعات گوناگون با شاگردانی که از سراسر کشور به این دوره آموزشی آمده بودند، سخن گفتند.
مجاهدی: پرداختن به فجایع آل‌سعود از رسالت‌های شعر آیینی است
در این نشست محمدعلی مجاهدی استاد شعر آیینی گفت: رفتار و کردار برخی از کشورهای مسلمان‌نما از جمله آل‌سعود، فجایع بسیاری را در جهان اسلام و بشریت به دنبال داشته که باید نسبت به این رفتارها اعتراض کنیم؛ چرا که پرداختن به این مباحث یکی از رسالت‌های اصلی شاعر آیینی است.
محمدعلی مجاهدی با بیان اینکه توجه به محتوای متن، شعر آیینی را از دیگر اشعار جدا می‌کند، اظهار کرد: معنای شعر آیینی، آن است که محتوای این شعر متاثر از آموزه‌های دینی است؛ به همین علت شاعران آیینی به محتوا نگاه ویژه دارند.
وی با تاکید بر اینکه مفاهیم مجرد موجود در عوامل ماورایی با مقوله‌های اخلاقی در شعر آیینی مورد توجه قرار می‌گیرد، اضافه کرد: شعر ماورایی می‌تواند جزیی از قلمرو شعر توحیدی باشد؛ نه اینکه تمام این شعر را تشکیل دهد. در این شعر از مقوله‌های مجرد ذهنی که توسط شاعر با قابلیت دسترسی و فهم مطرح شده، استفاده می‌شود.
این استاد شعر آیینی از قرآن کریم به عنوان یک منبع وحیانی نام برد و گفت: پیامبر اسلام(ص) برای تکامل اخلاق بشری آمده است؛ اما افرادی به اشتباه در دین اسلام به دنبال منظره‌های دیگری غیر از اخلاق هستند.
وی با اشاره به اینکه مقوله‌های سیاسی در آموزه‌های دینی وجود دارد، تصریح کرد: اسلام این حق را به مسلمانان داده است که نسبت به شرایط باطل در هر نقطه از جهان اعتراض کنند. رفتار و کردار برخی از کشورهای مسلمان‌نما از جمله آل‌سعود فجایع بسیاری را در جهان اسلام و بشریت به دنبال داشته که باید نسبت به این رفتارها اعتراض کنیم؛ چرا که پرداختن به این مباحث یکی از رسالت‌های اصلی شاعر آیینی است.
وی با تاکید بر اینکه شعر آیینی از توحید تا شهادت را به نمایش می‌گذارد، عنوان کرد: افرادی با نگاه‌های جزیی، شعر آیینی را به شعر ولایی محدود می‌کنند؛ در حالی که شعر آیینی با توجه به اسناد موجود در حوزه ادبیات نسبت به شعر ولایی تاریخچه طولانی‌تری دارد و متاثر از اوامر و نواهی دینی است.
پیشکسوت شعر آیینی با بیان اینکه آغاز شعر آیینی، ظهور شاعران برجسته بسیاری را به دنبال داشته است، گفت: طی ۲۰۰ سال نخست فعالیت این شعر، افرادی با عنوان فضائلیان با مستمری گرفتن از حکومت برای ترویج روایات ساختگی در مورد خلفای راشدین، تلاش و اشعار فارسی مرتبط با این افراد را در میان مردم بازگو می‌کردند.
مجاهدی به ایجاد تشکل جدید مناقبیان در مقابل تشکل فضائلیان اشاره کرد و گفت: مناقبیان با بازگو کردن اشعار مرتبط با حضرت علی(ع) در اواخر سده سوم و اوایل سده چهارم، بنیان مداحی و مدح‌خوانی اهل بیت(ع) را در ایران نهادینه کردند؛ به همین علت از آن دوره به بعد اثری از فضائلیان در این کشور باقی نمانده است.
مجاهدی با بیان اینکه کشور پهناور شعر آیینی به مقوله خاصی محدود نمی‌شود، اضافه کرد: شعر آیینی با خون دل افراد بسیاری به دست جامعه کنونی رسیده است؛ به همین علت نباید نسبت به این اشعار ناسپاسی کنیم و به وهابیت بهانه دهیم.
این استاد شعر آیینی، شعر عاشورا را با شعر عاشورایی متفاوت خواند و گفت: شعر عاشورا به رخدادهای مرتبط با امام حسین(ع) در طول تاریخ می‌پردازد؛ اما شعر عاشورایی به کلیدواژه‌ها و ابرواژه‌های فرهنگ عاشورا اختصاص دارد که مورد غفلت قرار گرفته‌اند. موضوع قیام حضرت مهدی(عج) به عنوان امتداد عاشورا مطرح است و به همین علت باید شعر عاشورایی با شعر مهدوی پیوند زده شود.
مجاهدی در نشست دیگر همین دوره با بیان اینکه محتوای شعر آیینی از منابع مشخصی تامین می‌شود، اظهار کرد: با افزایش این منابع، انحرافات و کژتابی‌ها افزایش داشته که این حواشی گاهی به غباری که متن را پوشانده، تبدیل شده است؛ به همین علت برای رسیدن به اهداف مورد نیاز در حوزه شعر آیینی و پرهیز از روبرو شدن با چهره مبهم شعر عاشورایی باید غبارزدایی‌ها را دنبال کنیم.
وی از عاشورا به عنوان یک رخداد کم‌نظیر نام برد و اضافه کرد: منابع عاشورا به دسته‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند که مطلوب‌ترین منبع در این زمینه خطبه‌های حضرت امام حسین علیه‌السلام در مسیر حرکت به سمت کربلاست؛ چرا که در این خطبه‌ها علت‌های قیام ایشان مطرح شده است.
پیشکسوت شعر آیینی با تاکید بر اینکه شاعران باید نسبت به مطالعه خطبه‌های عاشورایی اهتمام جدی داشته باشند، عنوان کرد: شاعران باید با توجه به این خطبه‌ها در متن حرکت کرده و از حواشی مختلف که در مورد اهداف کربلا توسط شخصیت‌های مختلف مطرح می‌شود، پرهیز کنند.
وی به بازگویی رخدادهای کربلا توسط یاران امام حسین علیه‌السلام اشاره کرد و گفت: مقاتل مختلفی که نگاشته شده از این گفته‌ها استفاده کرده‌اند؛ به همین علت می‌توانیم برای مباحث آنها مستندات مطلوبی را ارائه کنیم.
مجاهدی یادآور شد: مقاتل به چهار دسته قابل استناد، غیر قابل استناد، پژوهشی و منابع مفقوده تقسیم‌بندی می‌شوند. در منابع مفقوده به رخدادهایی از کربلا پرداخته شده که منابع آن از بین رفته است.
وی با بیان اینکه مقاتل در طول تاریخ تغییراتی داشته‌اند، مطرح کرد: اگر مقاتل جدید را با مقاتل قدیمی مقایسه کنیم به خوبی متوجه می‌شویم که برخی از شخصیت‌ها و رخدادها با گذشت زمان به حرکت کربلا اضافه شده‌اند؛ به همین علت شاعران باید نسبت به مطالعه جامع مقاتل مختلف اهتمام جدی داشته باشند تا بتوانند از آسیب‌های احتمالی شعر عاشورایی جلوگیری کنند.
مجاهدی با اشاره به اینکه شاعران آیینی در تاریخ، کارهای اثرگذار بسیاری از خود به جای گذاشته‌اند، اظهار کرد: اکنون آثار مطلوبی از آنها در دسترس است و این آثار بر پایه منابع و مقاتل قابل استناد تهیه شده است. شاعران کنونی جامعه نیز باید نسبت به استفاده از مقاتل قابل استناد اهتمام جدی داشته باشند و از مقاتل غیر قابل استناد پرهیز کنند.
این استاد برجسته شعر آیینی خاطرنشان کرد: برخی از مقاتل از نظر شیوه نگارشی شیرین و دلنشین هستند؛ به همین علت، شاعران می‌توانند با مطالعه آنها از نظر نگارشی به دستاوردهای مطلوبی برسند، اما از نظر محتوایی با مشکلات مختلف مواجه می‌شوند؛ چرا که در آن مباحث نادرست غیر قابل استناد مطرح شده است.
وی با تاکید بر اینکه شاعران باید نسبت به مقاتل غیر قابل استناد حساسیت بسیاری داشته باشند، عنوان کرد: برخی از مقاتل دارای مطالب وهن‌آمیز است که شاعران نباید از مطالب این مقاتل استفاده کنند و برخی دیگر از مقاتل برای گریه گرفتن از مردم وقایع غیر مستند را مطرح کرده‌اند؛ چرا که نویسندگان این مقاتل به عنوان شخصیت‌های بزرگ دینی با تکیه بر آموزه‌های فکری و عرفانی خود معتقد بودند که باید از راهکارهای مختلف برای گریاندن مردم استفاده کرد.
مجاهدی اضافه کرد: بر اساس نوشته‌های یکی از مقاتل، جمعیت مقابل امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده و حضرت علی اکبر علیه‌السلام ۱۸۵ هزار نفر را به هلاکت رسانده است؛ در حالی که این آمارها با شرط معقولیت سازگاری ندارد و نباید نسبت به آنها توجهی داشته باشیم.
وی با تاکید بر اینکه شاعران آیینی باید از صنایع کاربردی و کارآمد ادبیات کنونی استفاده کنند، اظهار کرد: شاعران باید با استفاده از آموزه‌های تاریخی و دیدگاه جامع، اعضای تشکیل‌دهنده یک صحنه از جریان کربلا را در ذهن خود بچینند تا بتوانند به شیوه مطلوبی شعر عاشورایی را تصویرسازی کنند.
مجاهدی با بیان اینکه شعر عاشورایی بدون پیوند با شعر مهدوی ابتر است، تصریح کرد: کلیدواژه‌های فرهنگ عاشورا در دوران قیام حضرت مهدی (عج) عینیت پیدا می‌کند. به همین علت، ایجاد پیوند میان شعر عاشورایی و شعر مهدوی باید به صورت ویژه مورد توجه شاعران قرار گیرد.
وی استفاده مستمر از اسامی کوچک ائمه اطهار علیهم‌السلام در اشعار را اقدام نادرستی دانست و خاطرنشان کرد: شاعران آیینی باید حرمت ائمه اطهار علیهم‌السلام را حفظ کرده و نسبت به استفاده از اسامی بدون القاب آنها در اشعار پرهیز کنند.
سبکی با عنوان سبک آیینی وجود ندارد
صدرالدین انصاری از دیگر استادان این دوره مبحثی با عنوان «تحلیل سبکی و اندیشگی شعر آیینی» را تدریس کرد. وی با اشاره به اینکه خراسانی، عراقی، هندی، بازگشت و معاصر از سبک‌های مختلف شعر است، اظهار کرد: در دوران سبک عراقی، فارسی زبان‌ها به شعر عرب مسلط شدند. به همین علت به دنبال استفاده از مهارت‌های سبک عراقی در شعر فارسی بوده‌اند.
وی از تهیه مشهورترین اشعار آیینی در دوره صفوی با محوریت سبک هندی و عراقی یاد کرد و افزود: سبک معاصر از نگرش‌ها و حرکت‌های مختلف آفریده شده است؛ به همین علت در این سبک با پراکندگی مواجه هستیم که در آن حد و مرز مشخصی وجود ندارد.
این استاد شعر آیینی با بیان اینکه سبک ادبی عرب در ایران جا افتاده است، مطرح کرد: شاعران نسبت به محیط پیرامون خود بدبین نبوده‌اند؛ به همین علت با استفاده از شعر عرب، اشعار خود را از رخدادهای پیرامون تدوین می‌کنند.
وی با تاکید بر اینکه ادبیات نیمایوشیج در مورد شعر گذشته درست نیست، عنوان کرد: نیمایوشیج در تفکر خود شاعران گذشته را به تقلید متهم می‌کند؛ در حالی که شاعران کنونی از روی یکدیگر تقلید می‌کنند و شاعران سبک‌های قدیم با تنوع مختلف به ریزترین جزییات پرداخته‌اند.
انصاری خاطرنشان کرد: در گذشته شاعران نمی‌توانستند بدون اتصال به یک مخزن مالی، فعالیت خود را ادامه دهند؛ به همین علت، برخی از اشعار آنها از مباحث مادی اثر پذیرفته است.
وی با اشاره به اینکه سبک خراسانی در قرن ششم از تشبیه‌های ساده به سمت استعاره‌های دشوار حرکت کرده است، مطرح کرد: شعر مدرن، پلکانی تنظیم و معنا در این شعر دچار ابهام بسیار می‌شود. به همین علت، افراد نسبت به شخصیت شاعران تفکرات مختلفی دارند.
انصاری با بیان اینکه شاعران سبک عراقی به دنبال سخن دارای موسیقی خوش هستند، اضافه کرد: از دوران سبک عراقی، غزل سلطه خود را بر ادبیات فارسی اعلام کرده است. سبک هندی دارای تصویری است که واقعیت‌های بیرونی را نمایش می‌دهد، اما بر خلاف تصویرهای سبک خراسانی، دارای تشبیه‌ها و استعاره‌های کنار هم قرار گرفته نیست.
این استاد پنجمین دوره شعر کلک خیال با بیان اینکه تصویرسازی از سبک هندی آغاز شده است، گفت: اکنون نیز تصویرسازی در اشعار به خوبی قابل مشاهده است؛ اما رسیدن به تصاویر زیبا در اشعار، نیازمند بررسی جزییات سبک هندی است.
وی از وجود تفکرات غرب‌زده در دوران رژیم پهلوی یاد کرد و گفت: بدون واشکافی ادبیات گذشته به تجدد ادبی اقدام کردیم که تاثیرات منفی و مثبت این تجدد تا امروز نیز قابل مشاهده است و اکنون بر اساس یکی از این تاثیرات از تبعیت معقولانه از دنیای بیرون پرهیز می‌شود.
انصاری با تاکید بر اینکه نشر معارف شیعی باید با کیفیت مطلوب انجام شود، گفت: مسلمانان با وجود تاکید پیامبر اسلام(ص) در مورد ائمه اطهار (ع) کوتاهی کردند و امام حسین(ع) ثابت کرد که دین حضرت محمد(ص) به جایگاه لازم نرسیده است؛ به همین علت برای نقد عملکرد مسلمانان باید به صورت مستمر حرکت کربلا را مورد بررسی قرار دهیم.
شاعران آیینی باید از بیان نکات مستقیم در حوزه مرثیه پرهیز کنند
در بخش دیگری از این مراسم سیدمهدی حسینی، تعریف شعر را گره‌خوردگی عاطفه و تخیل که در زبانی آهنگین شکل گرفته، دانست و اظهار کرد: سلامت، دلپذیری و طراوت، تنوع و جذابیت، برجستگی، تناسب هنری و انسجام شعر از اولویت‌های مورد نیاز شعر مطلوب است.
وی بر اهتمام شاعران نسبت به هنجارآفرینی در اشعار تاکید کرد و افزود: در آثار شعرای کنونی، کم‌تر به موضوع انسجام پرداخته می‌شود؛ چرا که موضوع تنوع، انسجام شعر را در حاشیه قرار می‌دهد.
این استاد شعر آیینی با بیان اینکه شعر از نظر محتوا به بخش‌های غنایی، تعلیمی، حماسی و نمایشی تقسیم‌بندی شده است، عنوان کرد: موضوع شعر آیینی و مذهبی به عنوان زیرشاخه بخش‌های تعلیمی و غنایی مدح اهل بیت (ع) است و با این شعرها، محبت افراد نسبت به اهل بیت(ع) افزایش می‌یابد.
وی با تاکید بر اینکه شاعران باید نسبت به تعاریف اشعار خود نگاه ویژه داشته باشند، مطرح کرد: شعر ولایی با موضوع دین و اخلاق تدوین می‌شود. به همین علت، مهم‌ترین نقطه در شعر ولایی، برجسته بودن با محوریت‌های موسیقی، احساس و زبان شعری است.
حسینی خاطرنشان کرد: شعر آیینی با تخیل بالا در مجالس عزاداری نمی‌تواند به شیوه مطلوب مورد استفاده قرار گیرد؛ اما عنصر حماسه به عنوان زیرشاخه احساس تاثیرگذاری بسیاری در میان مخاطبان دارد.
وی با اشاره به اینکه توجه به زبان شعری، موسیقی و احساس، شعرها را تکمیل‌تر می‌کند، اضافه کرد: شعر آیینی بر اساس نوع مخاطب به دو نوع شعر ولایی و شعر مناسب هیأت تقسیم‌بندی می‌شود؛ شاعران نوع دوم باید نسبت به این موضوع که مخاطبان آنها به دنبال فراگیری آموزه‌های اهل بیت (ع) هستند، نگاهی ویژه داشته باشند و در استفاده از عنصر زبان حال باید شأن اهل بیت (ع) را رعایت کنند.
این استاد شعر آیینی یادآور شد: شاعران و مداحان باید نکات تاریخی را از کارشناسان تاریخی جویا شوند؛ چرا که هر فردی نمی‌تواند بدون نگاه به منابع تاریخی به بیان نکات تاریخی اقدام کند. هرچند شعر نیز مکان طرح این مباحث نیست.
وی با بیان اینکه اشعار باید باور مخاطبان را تغییر دهد، عنوان کرد: رعایت فنون و تکنیک‌های شعری برای اثبات عنصر سلامت و برجستگی شعر از اولویت‌های مورد نیاز شاعران است؛ اینکه برخی افراد بدون توجه به آموزه‌های شاعران بزرگ تاریخ فقط به شعر آیینی اکتفا می‌کنند، نشان‌دهنده کم تجربه بودن آنهاست.
حسینی به تقسیم‌بندی شعر ولایی به دو بخش مدح و مرثیه اشاره کرد و گفت: در بخش مدح باید الگوی رفتاری ائمه اطهار (ع) به نمایش گذاشته شود. علت ماندگاری برخی از اشعار شهریار توجه به این موضوع مهم است، اما در معرفی شخصیت‌های دینی باید از نگاه‌های عوامانه که به ظواهر توجه می‌کند، پرهیز کنیم.
وی با تاکید بر اینکه رعایت عنصر حماسه در اشعار، نظر مخاطبان را جلب می‌کند، مطرح کرد: در برخی از اشعار برای شخصیت‌سازی از افراد تعابیر نادرستی بدون توجه به محتوا مطرح می‌شود؛ در حالی که ویژگی شخصیت بزرگان دینی معنویت و معرفت آنها بوده است.
سردبیر اسبق مجله خیمه به ویژگی‌های برخی از مقاتل اشاره کرد و ادامه داد: شاعران باید نسبت به مباحث مقاتل تحلیل داشته باشند تا بتوانند از این تحلیل‌ها در اشعار خود استفاده کنند.
وی با بیان اینکه مقاتل به عناوین مختلف روایی، تحلیلی، توصیفی و ذوقی تقسیم‌بندی می‌شود، اظهار کرد: روایت مقاتل به شکل غیر شاعرانه، ارائه تحلیل‌های نادرست، اشاره به حکایت‌های بدون مستند، دروغ‌سازی تاریخ و بیان زبان حال‌های نادرست از آسیب‌هایی است که پرهیز از آنها باید مورد توجه شاعران قرار گیرد.
حسینی بر ایجاد پژوهشگاه‌های مشخص برای تعریف برخی از مبانی شعر تاکید کرد و افزود: انتظارات مردم از مداحان نسبت به انتظارات مجامع علمی متفاوت است؛ اما اینکه مداحان به کدام یک از این انتظارات توجه داشته باشند، بر عهده خود آنهاست؛ در حالی که شاعران باید بر اساس فرمایش ائمه اطهار (ع)، حریم‌ها را حفظ کرده و برای تعالی جایگاه آنها حرکت کنند.
وی با تاکید بر اینکه زبان حال، نگاه‌های شخصی را در خود جای می‌دهد، اظهار کرد: زبان حال به عنوان یک نوع استعاره باید با توجه به مباحث امام‌شناسی پشتوانه فکری داشته باشد تا خلاف شان ائمه اطهار (ع) نباشد و همچنین در بیان زبان‌حال باید بدون توجه به سن افراد نسبت به رعایت حریم آنها نگاه ویژه داشته باشیم.
این شاعر آیینی با بیان اینکه برداشت نادرست از مقاتل در اشعار به نمایش گذاشته می‌شود، گفت: استفاده از برخی کلیدواژه‌های نادرست در مورد اشعار مرتبط با کربلا می‌تواند مفاهیم نادرست را به مخاطبان انتقال دهد؛ به همین علت، شاعران باید نسبت به استفاده از واژه‌های جدید در مورد کربلا پرهیز کنند.
از واژگان جاهلانه برای شعر عاشورایی استفاده نکنید
دبیر علمی دهمین جشنواره شعر فجر یکی دیگر از استادان این دوره آموزشی بود که در نوبت سخنرانی خود گفت: نباید از واژگان جاهلانه برای شعر عاشورایی استفاده شود؛ هرچند این امر رضایت مخاطبان را به دنبال داشته باشد.
اسماعیل امینی با بیان اینکه شعر به بلاغت وابسته است، اظهار کرد: محوریت بلاغت، مطالعه در مورد دلایل زیبایی ظاهری قرآن است؛ چرا که این کتاب الهی، علاوه بر آموزه‌های دینی، زیبایی‌های مختلف بسیاری را به خود اختصاص داده است.
وی با اشاره به اینکه بلاغت به معنای تطبیق کلام با مقتضای حال است، اضافه کرد: در نگاه برخی از کارشناسان، مقتضای حال برای افراد مخاطب مطرح شده، اما برخی دیگر این موضوع را نپذیرفته‌اند.
این شاعر بر اهتمام شاعران برای رسیدن به آموزه‌های جدید در علم بلاغت تاکید کرد و گفت: افرادی که شعر مذهبی کار می‌کنند، باید نسبت به تحلیل بلاغی اشعار آگاه باشند تا بتوانند کیفیت اشعار خود را به شیوه مطلوب افزایش دهند.
عضو شورای علمی بنیاد دعبل خزاعی با بیان اینکه معنای دیگر بلاغت، تطبیق کلام با مقتضای حال خود کلام است، عنوان کرد: بر اساس این تعریف نباید از واژگان جاهلانه برای شعر عاشورایی استفاده شود؛ هرچند این امر رضایت مخاطبان را به دنبال داشته باشد.
امینی از تعاریف ارائه شده در مورد ایجاز یاد کرد و افزود: لفظ اندک و معنای بسیار به عنوان معنای اصلی ایجاز از اولویت‌های مورد نیاز اشعار است که شاعران باید نسبت به رعایت آن نگاه ویژه داشته باشند؛ اما گاهی لفظ بسیار و معنای کم به عنوان معنای اطناب ضرورت شعر می‌شود. برابری لفظ و معنا نیز تعریف مساوات است، اما این عنصر کاربردی برای اشعار ندارد.
وی مبالغه را دخل و تصرف در واقعیت با شرط معقولیت دانست و اظهار کرد: هر چند در حوزه کلام ادبی و شعر نمی‌توانیم نسبت به کلام انشایی به شیوه کلام خبری و منطقی نگاه کنیم، اما دخل و تصرف در واقعیت‌ها بدون توجه به معقولیت در اشعار مذهبی جایی ندارد.
امینی، ترویج معارف دینی را هدف اصلی شعر مذهبی دانست و اضافه کرد: دخل و تصرف در واقعیت‌ها بدون توجه به معقولیت در حوزه ادبیات و شعر مشکل‌ساز نیست، اما اشعار مذهبی با دیگر اشعار تفاوت‌های بسیاری دارد که باید نسبت به رعایت حریم‌های مورد نیاز این اشعار توجه ویژه داشته باشیم.
دبیر دهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر، معنای تحکم را بکاربردن کلمات در ضد معنای خود برای تمسخر دانست و تصریح کرد: برخی از واژگان، معنای مختلفی را به خود اختصاص می‌دهند که شاعران باید با ایجاد هماهنگی میان ابیات خود، معنای مورد نظر آن واژه را به مخاطبان انتقال دهند.
وی با تاکید بر اینکه شاعران باید نسبت به رعایت اصول فنی شعر اهتمام جدی داشته باشند، گفت: آگاهی نسبت به تعاریف مقدماتی در حوزه شعر و ادبیات از اولویت‌های اصلی مورد نیاز شاعر است؛ چرا که شاعر بدون آشنایی با تعاریف مقدماتی نمی‌تواند با گذشت زمان کیفیت اشعار را افزایش دهد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه اکنون شعر عاشورایی توانسته به کیفیت مطلوبی برسد، تصریح کرد: شعر عاشورایی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های شعر آیینی، مخاطبان بسیاری در کشور پیدا کرده است؛ به همین علت شاعران آیینی باید نسبت به نوشتن آثار باکیفیت نگاه ویژه داشته باشند.
شاعران جوان آیینی به مطالعه آثار بزرگان تاریخ شعر همت کنند
سیدمهدی موسوی، مدرس ادبیات دانشگاه، یکی دیگر از کسانی بود که در این دوره سخن گفت. وی اظهار داشت: شاعران جوان حوزه ادبیات آیینی باید نسبت به مطالعه آثار بزرگان تاریخ شعر اهتمام جدی داشته باشند؛ چرا که افزایش این مطالعات سبب می‌شود تا بتوانند ترکیب‌سازی‌های خود را از نظر معنا و زیبایی مورد ارزیابی قرار دهند.
وی از صورت، سیرت و فکرت شعر به عنوان عناصر تشکیل‌دهنده شعر نام برد و اظهار کرد: صورت به زبان و موسیقی و سیرت به تخیل و عاطفه تقسیم می‌شود و فکرت محتوای شعر را به خود اختصاص می‌دهد.
موسوی، صورت شعر را مجموعه‌ای از پرداخت‌های شاعرانه دانست و اضافه کرد: سیرت شعر، بخش نهانی مفهوم و فکرت، محتوای اصلی شعر است. در زبان شعر از مباحث روزمرگی فاصله گرفته و شاعران با درهم شکستن حالت عادی، جملات انقلابی را رقم می‌زنند، اما اصول دستورالعمل‌های ادبی و قابل انتقال بودن در این موارد رعایت می‌شود.
مدرس ادبیات دانشگاه از ایجاز به عنوان نخستین آرایه زبانی شعر یاد کرد و گفت: شاعر با استفاده از این آرایه ادبی مفاهیم بسیاری را در چند بیت انتقال می‌دهد که این ابیات، ذهن مخاطب را برای برای رسیدن به مفهوم درگیر می‌کند.
وی با بیان اینکه گاهی استفاده هنرمندانه از تکرار واژگان سبب رضایت مخاطب می‌شود، مطرح کرد: تکرار به عنوان یکی دیگر از آرایه‌های زبانی شعر با اهداف القای حالت خاص، بیان کثرت و تاکید کاربردهای مختلفی را برای شاعران به دنبال دارد، اما اگر تکرار، توجیه هنرمندانه نداشته باشد، زاید بوده که حذف آن آسیبی به متن و مفهوم شعر نمی‌رساند.
موسوی ترکیب‌سازی را از دیگر آرایه‌های زبان شعر برشمرد و ادامه داد: در این آرایه به ترکیب یک یا چند کلمه اقدام می‌کنیم تا به یک هویت و مفهوم واحد برسیم که گاهی ترکیب‌سازی با پسوندسازی نیز همراه می‌شود. شاعران برجسته تاریخ از جمله نظامی گنجوی با استفاده از این آرایه، اشعار متفاوتی را نسبت به دیگر شاعران از خود به جای گذاشته‌اند.
وی با اشاره به اینکه موسیقی شعر به بخش‌های بیرونی با محوریت عروض، کناری با محوریت قافیه، درونی و معنوی تقسیم‌بندی می‌شود، اظهار کرد: واج‌آرایی از عناصر موسیقی درونی شعر است و خط قرمزها و لغزش‌های مشخصی دارد که یکی از این لغزش‌ها استفاده از حروف خشن همانند «خ» و «چ» است.
موسوی از جناس به عنوان یکی دیگر از عناصر موسیقی درونی شعر نام برد و گفت: جناس در حوزه موسیقی درونی به دو بخش تام و ناقص تقسیم‌بندی می‌شود که شاعران با استفاده از این عنصر و تکرار برخی از بخش‌های متن زیبایی مطلوبی به اشعار می‌دهند.
وی با تاکید بر اینکه مراعات نظیر و ایهام از عناصر شعر معنوی است، تصریح کرد: در مراعات نظیر، بخش‌های مختلف شعر به یکدیگر متصل می‌شود و در ایهام، شاعران با استفاده از واژگان دارای چند معنا یک بیت یا شعر را با چند مفهوم متفاوت به مخاطب انتقال می‌دهند.
این مدرس ادبیات دانشگاه، تلمیح را از دیگر عناصر شعر معنوی برشمرد و مطرح کرد: گاهی در این عنصر شاعر با استفاده از دخل و تصرف هنری خود از انتقال عینی عبارات پرهیز می‌کند.
وی با بیان اینکه تشبیه، مجاز و استعاره از بخش‌های صُوَر خیال است، اضافه کرد: عناصر تشبیه گاهی مرکب می‌شود و زیبایی خاصی را به شعر اختصاص می‌دهد، اما ملکه تشبیهات مجازی استعاره است که شاعران بزرگ تاریخ برای شخصیت‌پردازی‌ها نسبت به استفاده از این عنصر اهتمام جدی داشته‌اند.
موسوی از تشخیص به عنوان زیرمجموعه استعاره نام برد و گفت: سجع، وزن و قافیه زینت‌بخش شعر است، اما تخیل به عنوان یکی از بخش‌های سیرت می‌تواند شعر را به جایگاه اصلی برساند.
شاعر آیینی، دنبال واژگان مد شده نیست
همچنین امیری اسفندقه در جمع ادب‌جویان حوزه شعر آیینی دوره آموزشی «کلک خیال» گفت: شاعر آیینی، دنبال واژگان مد شده نیست و شان واژه را مورد توجه قرار می‌دهد؛ چرا که برخی از واژه‌ها شانیت ورود به شعر اهل بیتی را ندارند.
وی با بیان اینکه شعر به صورت کلی آیینی است، اظهار کرد: هنر به صورت کلی، روحانی و معنوی است و هنرمندان در عرصه‌های مختلف هنری نمی‌توانند در خارج از این اصل هنری را ارائه کنند.
وی با تاکید بر اینکه اشعار غیرآیینی از یادها رفته است، اضافه کرد: اشعار غیرآیینی که از گذشتگان مانده در شیوه زندگی جامعه بشریت جایگاهی ندارد؛ چرا که اشعار ماندگار با فکر و فرهنگ افراد منطبق است و در زندگی روزمره افراد به شیوه مطلوبی مشاهده می‌شود.
خالق کتاب «رستاخیز حرکات» از شعر مذهبی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های شعر آیینی نام برد و اضافه کرد: هر فرد شاعر بر اساس آیین خود، ابیات را تنظیم می‌کند؛ به همین علت اشعار غیرآیینی نمی‌تواند به گروه خاصی از شاعران محدود شود.
وی رسیدن به معنای اشعار را از اولویت‌های مورد نیاز برای تشخیص شعر آیینی دانست و تصریح کرد: عرفان داشتن، معرفت نسبت به ائمه اطهار (ع) است و شاعران باید در شعر آیینی با دیدگاه عرفانی خود به وقایع رمزی و سمبلیک نگاه ویژه داشته باشند.
امیری با اشاره به اینکه حماسه و سوگ در شعر آیینی بدون عرفان بی‌معناست، عنوان کرد: بر اساس آموزه‌های عرفان که مقدمات مورد نیاز شعر آیینی است، شعر آیینی باید آیینه‌ای برای معرفی امام باشد؛ نه شاعر. به همین علت، منیت در اشعار شاعران آیینی جایی ندارد.
وی با بیان اینکه شعر آیینی و کربلایی از دوره‌های گذشته همراه با شعر پارسی بوده است، اضافه کرد: فارس‌زبان‌ها با مسلط شدن به آموزه‌های زبان عرب توانستند آثار مطلوبی را در حوزه شعر و ادبیات ماندگار سازند که این آثار مورد توجه شاعران عرب زبان قرار گرفته است.
این استاد شعر و ادبیات، رسیدن به اخلاق نیکو را نتیجه معرفت دانست و خاطرنشان کرد: شاعران شعر مذهبی در دوران حیات، خود را شاعر اهل بیت (ع) معرفی نمی‌کردند و اشعار مرتبط با اهل بیت (ع) را پنهان می‌ساختند؛ چرا که این افراد نگران اخلاق خود بودند، اما بعد از فوت از اشعار آنها به شیوه مطلوبی استقبال شده است.
وی با تاکید بر اینکه اهل بیت (ع) جایگاه بسیار والایی نزد خداوند به خود اختصاص داده‌اند، تصریح کرد: شاعر آیینی معتقد به اخلاق اهل بیت (ع) در حوزه رمزگشایی عرفان باید مراقب باشند که به بهانه عرفان نباید توحید کلمه را خدشه‌دار کنند.
امیری اسفندقه، اخلاق نورانی را یکی از تعاریف عرفان برشمرد و عنوان کرد: با وجود احترامی که برای میراث ادب عرفانی قائل می‌شویم، اما مراقب این مقوله هستیم که برخی از سخنان به نادرستی از زبان برخی افراد مطرح شده است.
خالق کتاب «گاهی خجالت می‌کشم از اینکه انسانم» با اشاره به اینکه شاعران باید در ابعاد مختلف نسبت به ائمه اطهار (ع) شناخت داشته باشند، اظهار کرد: شاعران آیینی با نگاه معرفتی خود معتقدند که اشعار مرتبط با ائمه اطهار (ع) به آنها هدیه داده می‌شود؛ به همین علت اشعار آنها به شیوه مطلوبی در میان مخاطبان نفوذ کرده و آنها را به سمت معارف دینی حرکت می‌دهد.
امیری اسفندقه رسیدن به عرفان واژگانی را از ویژگی‌های مورد نیاز برای شاعران آیینی دانست و اضافه کرد: شاعران مامور به تشخیص هویت واژگان هستند. به همین علت باید نسبت به رعایت معرفت کلام اهتمام جدی داشته باشند؛ چرا که برخی واژه‌ها و حروف در ذهن افکار عمومی هویت مثبتی ندارد و واژگان در دوره‌های مختلف، بارهای مثبت و منفی مختلفی را به خود اختصاص داده‌اند و اکنون در دوره معاصر کنونی برای تحمیل بارهای منفی به برخی واژگان تلاش می‌شود.
این کارشناس شعر و ادبیات اضافه کرد: شاعر آیینی دنبال واژگان مد شده نیست و شان واژه را مورد توجه قرار می‌دهد؛ چرا که برخی از واژه‌ها شانیت ورود به شعر اهل بیتی را ندارند.
وی با تاکید بر اینکه حساسیت مخاطبان شعر و ادبیات به واژگان نسبت به گذشته بیشتر شده است، مطرح کرد: استفاده از کلیدواژه‌ها در ادبیات آیینی به صورت ویژه مورد توجه قرار می‌گیرد.
امیری اسفندقه با بیان اینکه روضه از ادبیات آیینی قابل حذف نیست، گفت: معرفت نسبت به ائمه اطهار (ع) سبب می‌شود که شاعران از برخی کلمات نادرست که مفاهیم منفی را به مخاطبان انتقال می‌دهند، در شعر اهل بیت (ع) پرهیز کنند. شاعر نباید از واژه‌هایی که در حوزه شعر اهل بیت (ع) دارای شانیت مورد نیاز نیست، استفاده کند؛ چرا که واژگان باید توسط شاعران مورد واکاوی قرار داده شود.
این فعال فرهنگی رسانه ملی بر واکاوی اشعار آیینی تاکید کرد و گفت: اشعار آیینی باید با کیفیت بالا به مخاطبان ارائه شود تا در میان آنها تاثیرگذار باشد و سبب تحول شود؛ به همین علت شاعران آیینی باید از ارائه اشعار ضعیف پرهیز کنند.
این استاد شعر و ادبیات با اشاره به اینکه شاعران برجسته تاریخ نسبت به استفاده از منابع دینی اهتمام جدی داشته‌اند، اضافه کرد: بر اساس فرمایشات رهبر انقلاب اسلامی، ترجمه ادعیه ائمه اطهار (ع) و مناجات در حوزه شعر آیینی نباید مورد بی‌توجهی قرار گیرد.
وی با بیان اینکه برگزاری دوره‌های آموزشی برای شاعران سبب انتقال تجربیات می‌شود، اظهار کرد: این دوره‌ها بدون استمرار نمی‌تواند نتایج مورد نظر را به دنبال داشته باشد؛ به همین علت علاوه بر افزایش مدت برگزاری، استمرار این دوره‌ها نیز در طول سال باید مورد توجه قرار گیرد.
امیری اسفندقه از گستردگی شعر آیینی در حوزه‌های مختلف یاد کرد و گفت: حوزه نقد در شعر آیینی باید فعال شود و شاعران کنونی تا منتقدان، آثار شاعران آیینی گذشته را مورد بررسی و نقد قرار دهند.
این معلم ادبیات آموزش و پرورش در پایان بر استفاده از ظرفیت‌های شاعران جوان در عرصه‌های مختلف تاکید کرد و افزود: یکی از مهم‌ترین رسالت‌های انجمن‌های ادبی، شکوفایی ذوق علاقمندان در عرصه‌های مختلف هنری است و برگزاری دوره‌های آموزشی می‌تواند در تقویت استعداد شاعران جوان موثر باشد.
یادآور می‌شود، دوره آموزش شعر آیینی، پنجمین دوره «کلک خیال» بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان است که از دهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر به این سو در کشور برگزار می‌شود. در این دوره تخصصی، که در مجتمع یاوران حضرت مهدی (عج) جمکران در استان قم برگزار شد، ۴۰ تن از ادب‌جویان از سراسر کشور شرکت داشتند.
انتهای پیام/
در ایت دوره آموزشی محمدعلی مجاهدی، اسماعیل امینی، مرتضی امیری اسفندقه، سیدمهدی حسینی، سیداحمد علوی و سیدمهدی موسوی در موضوعات گوناگون با شاگردانی که از سراسر کشور به این دوره آموزشی آمده بودند، سخن گفتند.
مجاهدی: پرداختن به فجایع آل‌سعود از رسالت‌های شعر آیینی است
در این نشست محمدعلی مجاهدی استاد شعر آیینی گفت: رفتار و کردار برخی از کشورهای مسلمان‌نما از جمله آل‌سعود، فجایع بسیاری را در جهان اسلام و بشریت به دنبال داشته که باید نسبت به این رفتارها اعتراض کنیم؛ چرا که پرداختن به این مباحث یکی از رسالت‌های اصلی شاعر آیینی است.
محمدعلی مجاهدی با بیان اینکه توجه به محتوای متن، شعر آیینی را از دیگر اشعار جدا می‌کند، اظهار کرد: معنای شعر آیینی، آن است که محتوای این شعر متاثر از آموزه‌های دینی است؛ به همین علت شاعران آیینی به محتوا نگاه ویژه دارند.
وی با تاکید بر اینکه مفاهیم مجرد موجود در عوامل ماورایی با مقوله‌های اخلاقی در شعر آیینی مورد توجه قرار می‌گیرد، اضافه کرد: شعر ماورایی می‌تواند جزیی از قلمرو شعر توحیدی باشد؛ نه اینکه تمام این شعر را تشکیل دهد. در این شعر از مقوله‌های مجرد ذهنی که توسط شاعر با قابلیت دسترسی و فهم مطرح شده، استفاده می‌شود.
این استاد شعر آیینی از قرآن کریم به عنوان یک منبع وحیانی نام برد و گفت: پیامبر اسلام(ص) برای تکامل اخلاق بشری آمده است؛ اما افرادی به اشتباه در دین اسلام به دنبال منظره‌های دیگری غیر از اخلاق هستند.
وی با اشاره به اینکه مقوله‌های سیاسی در آموزه‌های دینی وجود دارد، تصریح کرد: اسلام این حق را به مسلمانان داده است که نسبت به شرایط باطل در هر نقطه از جهان اعتراض کنند. رفتار و کردار برخی از کشورهای مسلمان‌نما از جمله آل‌سعود فجایع بسیاری را در جهان اسلام و بشریت به دنبال داشته که باید نسبت به این رفتارها اعتراض کنیم؛ چرا که پرداختن به این مباحث یکی از رسالت‌های اصلی شاعر آیینی است.
وی با تاکید بر اینکه شعر آیینی از توحید تا شهادت را به نمایش می‌گذارد، عنوان کرد: افرادی با نگاه‌های جزیی، شعر آیینی را به شعر ولایی محدود می‌کنند؛ در حالی که شعر آیینی با توجه به اسناد موجود در حوزه ادبیات نسبت به شعر ولایی تاریخچه طولانی‌تری دارد و متاثر از اوامر و نواهی دینی است.
پیشکسوت شعر آیینی با بیان اینکه آغاز شعر آیینی، ظهور شاعران برجسته بسیاری را به دنبال داشته است، گفت: طی ۲۰۰ سال نخست فعالیت این شعر، افرادی با عنوان فضائلیان با مستمری گرفتن از حکومت برای ترویج روایات ساختگی در مورد خلفای راشدین، تلاش و اشعار فارسی مرتبط با این افراد را در میان مردم بازگو می‌کردند.
مجاهدی به ایجاد تشکل جدید مناقبیان در مقابل تشکل فضائلیان اشاره کرد و گفت: مناقبیان با بازگو کردن اشعار مرتبط با حضرت علی(ع) در اواخر سده سوم و اوایل سده چهارم، بنیان مداحی و مدح‌خوانی اهل بیت(ع) را در ایران نهادینه کردند؛ به همین علت از آن دوره به بعد اثری از فضائلیان در این کشور باقی نمانده است.
مجاهدی با بیان اینکه کشور پهناور شعر آیینی به مقوله خاصی محدود نمی‌شود، اضافه کرد: شعر آیینی با خون دل افراد بسیاری به دست جامعه کنونی رسیده است؛ به همین علت نباید نسبت به این اشعار ناسپاسی کنیم و به وهابیت بهانه دهیم.
این استاد شعر آیینی، شعر عاشورا را با شعر عاشورایی متفاوت خواند و گفت: شعر عاشورا به رخدادهای مرتبط با امام حسین(ع) در طول تاریخ می‌پردازد؛ اما شعر عاشورایی به کلیدواژه‌ها و ابرواژه‌های فرهنگ عاشورا اختصاص دارد که مورد غفلت قرار گرفته‌اند. موضوع قیام حضرت مهدی(عج) به عنوان امتداد عاشورا مطرح است و به همین علت باید شعر عاشورایی با شعر مهدوی پیوند زده شود.
مجاهدی در نشست دیگر همین دوره با بیان اینکه محتوای شعر آیینی از منابع مشخصی تامین می‌شود، اظهار کرد: با افزایش این منابع، انحرافات و کژتابی‌ها افزایش داشته که این حواشی گاهی به غباری که متن را پوشانده، تبدیل شده است؛ به همین علت برای رسیدن به اهداف مورد نیاز در حوزه شعر آیینی و پرهیز از روبرو شدن با چهره مبهم شعر عاشورایی باید غبارزدایی‌ها را دنبال کنیم.
وی از عاشورا به عنوان یک رخداد کم‌نظیر نام برد و اضافه کرد: منابع عاشورا به دسته‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند که مطلوب‌ترین منبع در این زمینه خطبه‌های حضرت امام حسین علیه‌السلام در مسیر حرکت به سمت کربلاست؛ چرا که در این خطبه‌ها علت‌های قیام ایشان مطرح شده است.
پیشکسوت شعر آیینی با تاکید بر اینکه شاعران باید نسبت به مطالعه خطبه‌های عاشورایی اهتمام جدی داشته باشند، عنوان کرد: شاعران باید با توجه به این خطبه‌ها در متن حرکت کرده و از حواشی مختلف که در مورد اهداف کربلا توسط شخصیت‌های مختلف مطرح می‌شود، پرهیز کنند.
وی به بازگویی رخدادهای کربلا توسط یاران امام حسین علیه‌السلام اشاره کرد و گفت: مقاتل مختلفی که نگاشته شده از این گفته‌ها استفاده کرده‌اند؛ به همین علت می‌توانیم برای مباحث آنها مستندات مطلوبی را ارائه کنیم.
مجاهدی یادآور شد: مقاتل به چهار دسته قابل استناد، غیر قابل استناد، پژوهشی و منابع مفقوده تقسیم‌بندی می‌شوند. در منابع مفقوده به رخدادهایی از کربلا پرداخته شده که منابع آن از بین رفته است.
وی با بیان اینکه مقاتل در طول تاریخ تغییراتی داشته‌اند، مطرح کرد: اگر مقاتل جدید را با مقاتل قدیمی مقایسه کنیم به خوبی متوجه می‌شویم که برخی از شخصیت‌ها و رخدادها با گذشت زمان به حرکت کربلا اضافه شده‌اند؛ به همین علت شاعران باید نسبت به مطالعه جامع مقاتل مختلف اهتمام جدی داشته باشند تا بتوانند از آسیب‌های احتمالی شعر عاشورایی جلوگیری کنند.
مجاهدی با اشاره به اینکه شاعران آیینی در تاریخ، کارهای اثرگذار بسیاری از خود به جای گذاشته‌اند، اظهار کرد: اکنون آثار مطلوبی از آنها در دسترس است و این آثار بر پایه منابع و مقاتل قابل استناد تهیه شده است. شاعران کنونی جامعه نیز باید نسبت به استفاده از مقاتل قابل استناد اهتمام جدی داشته باشند و از مقاتل غیر قابل استناد پرهیز کنند.
این استاد برجسته شعر آیینی خاطرنشان کرد: برخی از مقاتل از نظر شیوه نگارشی شیرین و دلنشین هستند؛ به همین علت، شاعران می‌توانند با مطالعه آنها از نظر نگارشی به دستاوردهای مطلوبی برسند، اما از نظر محتوایی با مشکلات مختلف مواجه می‌شوند؛ چرا که در آن مباحث نادرست غیر قابل استناد مطرح شده است.
وی با تاکید بر اینکه شاعران باید نسبت به مقاتل غیر قابل استناد حساسیت بسیاری داشته باشند، عنوان کرد: برخی از مقاتل دارای مطالب وهن‌آمیز است که شاعران نباید از مطالب این مقاتل استفاده کنند و برخی دیگر از مقاتل برای گریه گرفتن از مردم وقایع غیر مستند را مطرح کرده‌اند؛ چرا که نویسندگان این مقاتل به عنوان شخصیت‌های بزرگ دینی با تکیه بر آموزه‌های فکری و عرفانی خود معتقد بودند که باید از راهکارهای مختلف برای گریاندن مردم استفاده کرد.
مجاهدی اضافه کرد: بر اساس نوشته‌های یکی از مقاتل، جمعیت مقابل امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده و حضرت علی اکبر علیه‌السلام ۱۸۵ هزار نفر را به هلاکت رسانده است؛ در حالی که این آمارها با شرط معقولیت سازگاری ندارد و نباید نسبت به آنها توجهی داشته باشیم.
وی با تاکید بر اینکه شاعران آیینی باید از صنایع کاربردی و کارآمد ادبیات کنونی استفاده کنند، اظهار کرد: شاعران باید با استفاده از آموزه‌های تاریخی و دیدگاه جامع، اعضای تشکیل‌دهنده یک صحنه از جریان کربلا را در ذهن خود بچینند تا بتوانند به شیوه مطلوبی شعر عاشورایی را تصویرسازی کنند.
مجاهدی با بیان اینکه شعر عاشورایی بدون پیوند با شعر مهدوی ابتر است، تصریح کرد: کلیدواژه‌های فرهنگ عاشورا در دوران قیام حضرت مهدی (عج) عینیت پیدا می‌کند. به همین علت، ایجاد پیوند میان شعر عاشورایی و شعر مهدوی باید به صورت ویژه مورد توجه شاعران قرار گیرد.
وی استفاده مستمر از اسامی کوچک ائمه اطهار علیهم‌السلام در اشعار را اقدام نادرستی دانست و خاطرنشان کرد: شاعران آیینی باید حرمت ائمه اطهار علیهم‌السلام را حفظ کرده و نسبت به استفاده از اسامی بدون القاب آنها در اشعار پرهیز کنند.
سبکی با عنوان سبک آیینی وجود ندارد
صدرالدین انصاری از دیگر استادان این دوره مبحثی با عنوان «تحلیل سبکی و اندیشگی شعر آیینی» را تدریس کرد. وی با اشاره به اینکه خراسانی، عراقی، هندی، بازگشت و معاصر از سبک‌های مختلف شعر است، اظهار کرد: در دوران سبک عراقی، فارسی زبان‌ها به شعر عرب مسلط شدند. به همین علت به دنبال استفاده از مهارت‌های سبک عراقی در شعر فارسی بوده‌اند.
وی از تهیه مشهورترین اشعار آیینی در دوره صفوی با محوریت سبک هندی و عراقی یاد کرد و افزود: سبک معاصر از نگرش‌ها و حرکت‌های مختلف آفریده شده است؛ به همین علت در این سبک با پراکندگی مواجه هستیم که در آن حد و مرز مشخصی وجود ندارد.
این استاد شعر آیینی با بیان اینکه سبک ادبی عرب در ایران جا افتاده است، مطرح کرد: شاعران نسبت به محیط پیرامون خود بدبین نبوده‌اند؛ به همین علت با استفاده از شعر عرب، اشعار خود را از رخدادهای پیرامون تدوین می‌کنند.
وی با تاکید بر اینکه ادبیات نیمایوشیج در مورد شعر گذشته درست نیست، عنوان کرد: نیمایوشیج در تفکر خود شاعران گذشته را به تقلید متهم می‌کند؛ در حالی که شاعران کنونی از روی یکدیگر تقلید می‌کنند و شاعران سبک‌های قدیم با تنوع مختلف به ریزترین جزییات پرداخته‌اند.
انصاری خاطرنشان کرد: در گذشته شاعران نمی‌توانستند بدون اتصال به یک مخزن مالی، فعالیت خود را ادامه دهند؛ به همین علت، برخی از اشعار آنها از مباحث مادی اثر پذیرفته است.
وی با اشاره به اینکه سبک خراسانی در قرن ششم از تشبیه‌های ساده به سمت استعاره‌های دشوار حرکت کرده است، مطرح کرد: شعر مدرن، پلکانی تنظیم و معنا در این شعر دچار ابهام بسیار می‌شود. به همین علت، افراد نسبت به شخصیت شاعران تفکرات مختلفی دارند.
انصاری با بیان اینکه شاعران سبک عراقی به دنبال سخن دارای موسیقی خوش هستند، اضافه کرد: از دوران سبک عراقی، غزل سلطه خود را بر ادبیات فارسی اعلام کرده است. سبک هندی دارای تصویری است که واقعیت‌های بیرونی را نمایش می‌دهد، اما بر خلاف تصویرهای سبک خراسانی، دارای تشبیه‌ها و استعاره‌های کنار هم قرار گرفته نیست.
این استاد پنجمین دوره شعر کلک خیال با بیان اینکه تصویرسازی از سبک هندی آغاز شده است، گفت: اکنون نیز تصویرسازی در اشعار به خوبی قابل مشاهده است؛ اما رسیدن به تصاویر زیبا در اشعار، نیازمند بررسی جزییات سبک هندی است.
وی از وجود تفکرات غرب‌زده در دوران رژیم پهلوی یاد کرد و گفت: بدون واشکافی ادبیات گذشته به تجدد ادبی اقدام کردیم که تاثیرات منفی و مثبت این تجدد تا امروز نیز قابل مشاهده است و اکنون بر اساس یکی از این تاثیرات از تبعیت معقولانه از دنیای بیرون پرهیز می‌شود.
انصاری با تاکید بر اینکه نشر معارف شیعی باید با کیفیت مطلوب انجام شود، گفت: مسلمانان با وجود تاکید پیامبر اسلام(ص) در مورد ائمه اطهار (ع) کوتاهی کردند و امام حسین(ع) ثابت کرد که دین حضرت محمد(ص) به جایگاه لازم نرسیده است؛ به همین علت برای نقد عملکرد مسلمانان باید به صورت مستمر حرکت کربلا را مورد بررسی قرار دهیم.
شاعران آیینی باید از بیان نکات مستقیم در حوزه مرثیه پرهیز کنند
در بخش دیگری از این مراسم سیدمهدی حسینی، تعریف شعر را گره‌خوردگی عاطفه و تخیل که در زبانی آهنگین شکل گرفته، دانست و اظهار کرد: سلامت، دلپذیری و طراوت، تنوع و جذابیت، برجستگی، تناسب هنری و انسجام شعر از اولویت‌های مورد نیاز شعر مطلوب است.
وی بر اهتمام شاعران نسبت به هنجارآفرینی در اشعار تاکید کرد و افزود: در آثار شعرای کنونی، کم‌تر به موضوع انسجام پرداخته می‌شود؛ چرا که موضوع تنوع، انسجام شعر را در حاشیه قرار می‌دهد.
این استاد شعر آیینی با بیان اینکه شعر از نظر محتوا به بخش‌های غنایی، تعلیمی، حماسی و نمایشی تقسیم‌بندی شده است، عنوان کرد: موضوع شعر آیینی و مذهبی به عنوان زیرشاخه بخش‌های تعلیمی و غنایی مدح اهل بیت (ع) است و با این شعرها، محبت افراد نسبت به اهل بیت(ع) افزایش می‌یابد.
وی با تاکید بر اینکه شاعران باید نسبت به تعاریف اشعار خود نگاه ویژه داشته باشند، مطرح کرد: شعر ولایی با موضوع دین و اخلاق تدوین می‌شود. به همین علت، مهم‌ترین نقطه در شعر ولایی، برجسته بودن با محوریت‌های موسیقی، احساس و زبان شعری است.
حسینی خاطرنشان کرد: شعر آیینی با تخیل بالا در مجالس عزاداری نمی‌تواند به شیوه مطلوب مورد استفاده قرار گیرد؛ اما عنصر حماسه به عنوان زیرشاخه احساس تاثیرگذاری بسیاری در میان مخاطبان دارد.
وی با اشاره به اینکه توجه به زبان شعری، موسیقی و احساس، شعرها را تکمیل‌تر می‌کند، اضافه کرد: شعر آیینی بر اساس نوع مخاطب به دو نوع شعر ولایی و شعر مناسب هیأت تقسیم‌بندی می‌شود؛ شاعران نوع دوم باید نسبت به این موضوع که مخاطبان آنها به دنبال فراگیری آموزه‌های اهل بیت (ع) هستند، نگاهی ویژه داشته باشند و در استفاده از عنصر زبان حال باید شأن اهل بیت (ع) را رعایت کنند.
این استاد شعر آیینی یادآور شد: شاعران و مداحان باید نکات تاریخی را از کارشناسان تاریخی جویا شوند؛ چرا که هر فردی نمی‌تواند بدون نگاه به منابع تاریخی به بیان نکات تاریخی اقدام کند. هرچند شعر نیز مکان طرح این مباحث نیست.
وی با بیان اینکه اشعار باید باور مخاطبان را تغییر دهد، عنوان کرد: رعایت فنون و تکنیک‌های شعری برای اثبات عنصر سلامت و برجستگی شعر از اولویت‌های مورد نیاز شاعران است؛ اینکه برخی افراد بدون توجه به آموزه‌های شاعران بزرگ تاریخ فقط به شعر آیینی اکتفا می‌کنند، نشان‌دهنده کم تجربه بودن آنهاست.
حسینی به تقسیم‌بندی شعر ولایی به دو بخش مدح و مرثیه اشاره کرد و گفت: در بخش مدح باید الگوی رفتاری ائمه اطهار (ع) به نمایش گذاشته شود. علت ماندگاری برخی از اشعار شهریار توجه به این موضوع مهم است، اما در معرفی شخصیت‌های دینی باید از نگاه‌های عوامانه که به ظواهر توجه می‌کند، پرهیز کنیم.
وی با تاکید بر اینکه رعایت عنصر حماسه در اشعار، نظر مخاطبان را جلب می‌کند، مطرح کرد: در برخی از اشعار برای شخصیت‌سازی از افراد تعابیر نادرستی بدون توجه به محتوا مطرح می‌شود؛ در حالی که ویژگی شخصیت بزرگان دینی معنویت و معرفت آنها بوده است.
سردبیر اسبق مجله خیمه به ویژگی‌های برخی از مقاتل اشاره کرد و ادامه داد: شاعران باید نسبت به مباحث مقاتل تحلیل داشته باشند تا بتوانند از این تحلیل‌ها در اشعار خود استفاده کنند.
وی با بیان اینکه مقاتل به عناوین مختلف روایی، تحلیلی، توصیفی و ذوقی تقسیم‌بندی می‌شود، اظهار کرد: روایت مقاتل به شکل غیر شاعرانه، ارائه تحلیل‌های نادرست، اشاره به حکایت‌های بدون مستند، دروغ‌سازی تاریخ و بیان زبان حال‌های نادرست از آسیب‌هایی است که پرهیز از آنها باید مورد توجه شاعران قرار گیرد.
حسینی بر ایجاد پژوهشگاه‌های مشخص برای تعریف برخی از مبانی شعر تاکید کرد و افزود: انتظارات مردم از مداحان نسبت به انتظارات مجامع علمی متفاوت است؛ اما اینکه مداحان به کدام یک از این انتظارات توجه داشته باشند، بر عهده خود آنهاست؛ در حالی که شاعران باید بر اساس فرمایش ائمه اطهار (ع)، حریم‌ها را حفظ کرده و برای تعالی جایگاه آنها حرکت کنند.
وی با تاکید بر اینکه زبان حال، نگاه‌های شخصی را در خود جای می‌دهد، اظهار کرد: زبان حال به عنوان یک نوع استعاره باید با توجه به مباحث امام‌شناسی پشتوانه فکری داشته باشد تا خلاف شان ائمه اطهار (ع) نباشد و همچنین در بیان زبان‌حال باید بدون توجه به سن افراد نسبت به رعایت حریم آنها نگاه ویژه داشته باشیم.
این شاعر آیینی با بیان اینکه برداشت نادرست از مقاتل در اشعار به نمایش گذاشته می‌شود، گفت: استفاده از برخی کلیدواژه‌های نادرست در مورد اشعار مرتبط با کربلا می‌تواند مفاهیم نادرست را به مخاطبان انتقال دهد؛ به همین علت، شاعران باید نسبت به استفاده از واژه‌های جدید در مورد کربلا پرهیز کنند.
از واژگان جاهلانه برای شعر عاشورایی استفاده نکنید
دبیر علمی دهمین جشنواره شعر فجر یکی دیگر از استادان این دوره آموزشی بود که در نوبت سخنرانی خود گفت: نباید از واژگان جاهلانه برای شعر عاشورایی استفاده شود؛ هرچند این امر رضایت مخاطبان را به دنبال داشته باشد.
اسماعیل امینی با بیان اینکه شعر به بلاغت وابسته است، اظهار کرد: محوریت بلاغت، مطالعه در مورد دلایل زیبایی ظاهری قرآن است؛ چرا که این کتاب الهی، علاوه بر آموزه‌های دینی، زیبایی‌های مختلف بسیاری را به خود اختصاص داده است.
وی با اشاره به اینکه بلاغت به معنای تطبیق کلام با مقتضای حال است، اضافه کرد: در نگاه برخی از کارشناسان، مقتضای حال برای افراد مخاطب مطرح شده، اما برخی دیگر این موضوع را نپذیرفته‌اند.
این شاعر بر اهتمام شاعران برای رسیدن به آموزه‌های جدید در علم بلاغت تاکید کرد و گفت: افرادی که شعر مذهبی کار می‌کنند، باید نسبت به تحلیل بلاغی اشعار آگاه باشند تا بتوانند کیفیت اشعار خود را به شیوه مطلوب افزایش دهند.
عضو شورای علمی بنیاد دعبل خزاعی با بیان اینکه معنای دیگر بلاغت، تطبیق کلام با مقتضای حال خود کلام است، عنوان کرد: بر اساس این تعریف نباید از واژگان جاهلانه برای شعر عاشورایی استفاده شود؛ هرچند این امر رضایت مخاطبان را به دنبال داشته باشد.
امینی از تعاریف ارائه شده در مورد ایجاز یاد کرد و افزود: لفظ اندک و معنای بسیار به عنوان معنای اصلی ایجاز از اولویت‌های مورد نیاز اشعار است که شاعران باید نسبت به رعایت آن نگاه ویژه داشته باشند؛ اما گاهی لفظ بسیار و معنای کم به عنوان معنای اطناب ضرورت شعر می‌شود. برابری لفظ و معنا نیز تعریف مساوات است، اما این عنصر کاربردی برای اشعار ندارد.
وی مبالغه را دخل و تصرف در واقعیت با شرط معقولیت دانست و اظهار کرد: هر چند در حوزه کلام ادبی و شعر نمی‌توانیم نسبت به کلام انشایی به شیوه کلام خبری و منطقی نگاه کنیم، اما دخل و تصرف در واقعیت‌ها بدون توجه به معقولیت در اشعار مذهبی جایی ندارد.
امینی، ترویج معارف دینی را هدف اصلی شعر مذهبی دانست و اضافه کرد: دخل و تصرف در واقعیت‌ها بدون توجه به معقولیت در حوزه ادبیات و شعر مشکل‌ساز نیست، اما اشعار مذهبی با دیگر اشعار تفاوت‌های بسیاری دارد که باید نسبت به رعایت حریم‌های مورد نیاز این اشعار توجه ویژه داشته باشیم.
دبیر دهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر، معنای تحکم را بکاربردن کلمات در ضد معنای خود برای تمسخر دانست و تصریح کرد: برخی از واژگان، معنای مختلفی را به خود اختصاص می‌دهند که شاعران باید با ایجاد هماهنگی میان ابیات خود، معنای مورد نظر آن واژه را به مخاطبان انتقال دهند.
وی با تاکید بر اینکه شاعران باید نسبت به رعایت اصول فنی شعر اهتمام جدی داشته باشند، گفت: آگاهی نسبت به تعاریف مقدماتی در حوزه شعر و ادبیات از اولویت‌های اصلی مورد نیاز شاعر است؛ چرا که شاعر بدون آشنایی با تعاریف مقدماتی نمی‌تواند با گذشت زمان کیفیت اشعار را افزایش دهد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه اکنون شعر عاشورایی توانسته به کیفیت مطلوبی برسد، تصریح کرد: شعر عاشورایی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های شعر آیینی، مخاطبان بسیاری در کشور پیدا کرده است؛ به همین علت شاعران آیینی باید نسبت به نوشتن آثار باکیفیت نگاه ویژه داشته باشند.
شاعران جوان آیینی به مطالعه آثار بزرگان تاریخ شعر همت کنند
سیدمهدی موسوی، مدرس ادبیات دانشگاه، یکی دیگر از کسانی بود که در این دوره سخن گفت. وی اظهار داشت: شاعران جوان حوزه ادبیات آیینی باید نسبت به مطالعه آثار بزرگان تاریخ شعر اهتمام جدی داشته باشند؛ چرا که افزایش این مطالعات سبب می‌شود تا بتوانند ترکیب‌سازی‌های خود را از نظر معنا و زیبایی مورد ارزیابی قرار دهند.
وی از صورت، سیرت و فکرت شعر به عنوان عناصر تشکیل‌دهنده شعر نام برد و اظهار کرد: صورت به زبان و موسیقی و سیرت به تخیل و عاطفه تقسیم می‌شود و فکرت محتوای شعر را به خود اختصاص می‌دهد.
موسوی، صورت شعر را مجموعه‌ای از پرداخت‌های شاعرانه دانست و اضافه کرد: سیرت شعر، بخش نهانی مفهوم و فکرت، محتوای اصلی شعر است. در زبان شعر از مباحث روزمرگی فاصله گرفته و شاعران با درهم شکستن حالت عادی، جملات انقلابی را رقم می‌زنند، اما اصول دستورالعمل‌های ادبی و قابل انتقال بودن در این موارد رعایت می‌شود.
مدرس ادبیات دانشگاه از ایجاز به عنوان نخستین آرایه زبانی شعر یاد کرد و گفت: شاعر با استفاده از این آرایه ادبی مفاهیم بسیاری را در چند بیت انتقال می‌دهد که این ابیات، ذهن مخاطب را برای برای رسیدن به مفهوم درگیر می‌کند.
وی با بیان اینکه گاهی استفاده هنرمندانه از تکرار واژگان سبب رضایت مخاطب می‌شود، مطرح کرد: تکرار به عنوان یکی دیگر از آرایه‌های زبانی شعر با اهداف القای حالت خاص، بیان کثرت و تاکید کاربردهای مختلفی را برای شاعران به دنبال دارد، اما اگر تکرار، توجیه هنرمندانه نداشته باشد، زاید بوده که حذف آن آسیبی به متن و مفهوم شعر نمی‌رساند.
موسوی ترکیب‌سازی را از دیگر آرایه‌های زبان شعر برشمرد و ادامه داد: در این آرایه به ترکیب یک یا چند کلمه اقدام می‌کنیم تا به یک هویت و مفهوم واحد برسیم که گاهی ترکیب‌سازی با پسوندسازی نیز همراه می‌شود. شاعران برجسته تاریخ از جمله نظامی گنجوی با استفاده از این آرایه، اشعار متفاوتی را نسبت به دیگر شاعران از خود به جای گذاشته‌اند.
وی با اشاره به اینکه موسیقی شعر به بخش‌های بیرونی با محوریت عروض، کناری با محوریت قافیه، درونی و معنوی تقسیم‌بندی می‌شود، اظهار کرد: واج‌آرایی از عناصر موسیقی درونی شعر است و خط قرمزها و لغزش‌های مشخصی دارد که یکی از این لغزش‌ها استفاده از حروف خشن همانند «خ» و «چ» است.
موسوی از جناس به عنوان یکی دیگر از عناصر موسیقی درونی شعر نام برد و گفت: جناس در حوزه موسیقی درونی به دو بخش تام و ناقص تقسیم‌بندی می‌شود که شاعران با استفاده از این عنصر و تکرار برخی از بخش‌های متن زیبایی مطلوبی به اشعار می‌دهند.
وی با تاکید بر اینکه مراعات نظیر و ایهام از عناصر شعر معنوی است، تصریح کرد: در مراعات نظیر، بخش‌های مختلف شعر به یکدیگر متصل می‌شود و در ایهام، شاعران با استفاده از واژگان دارای چند معنا یک بیت یا شعر را با چند مفهوم متفاوت به مخاطب انتقال می‌دهند.
این مدرس ادبیات دانشگاه، تلمیح را از دیگر عناصر شعر معنوی برشمرد و مطرح کرد: گاهی در این عنصر شاعر با استفاده از دخل و تصرف هنری خود از انتقال عینی عبارات پرهیز می‌کند.
وی با بیان اینکه تشبیه، مجاز و استعاره از بخش‌های صُوَر خیال است، اضافه کرد: عناصر تشبیه گاهی مرکب می‌شود و زیبایی خاصی را به شعر اختصاص می‌دهد، اما ملکه تشبیهات مجازی استعاره است که شاعران بزرگ تاریخ برای شخصیت‌پردازی‌ها نسبت به استفاده از این عنصر اهتمام جدی داشته‌اند.
موسوی از تشخیص به عنوان زیرمجموعه استعاره نام برد و گفت: سجع، وزن و قافیه زینت‌بخش شعر است، اما تخیل به عنوان یکی از بخش‌های سیرت می‌تواند شعر را به جایگاه اصلی برساند.
شاعر آیینی، دنبال واژگان مد شده نیست
همچنین امیری اسفندقه در جمع ادب‌جویان حوزه شعر آیینی دوره آموزشی «کلک خیال» گفت: شاعر آیینی، دنبال واژگان مد شده نیست و شان واژه را مورد توجه قرار می‌دهد؛ چرا که برخی از واژه‌ها شانیت ورود به شعر اهل بیتی را ندارند.
وی با بیان اینکه شعر به صورت کلی آیینی است، اظهار کرد: هنر به صورت کلی، روحانی و معنوی است و هنرمندان در عرصه‌های مختلف هنری نمی‌توانند در خارج از این اصل هنری را ارائه کنند.
وی با تاکید بر اینکه اشعار غیرآیینی از یادها رفته است، اضافه کرد: اشعار غیرآیینی که از گذشتگان مانده در شیوه زندگی جامعه بشریت جایگاهی ندارد؛ چرا که اشعار ماندگار با فکر و فرهنگ افراد منطبق است و در زندگی روزمره افراد به شیوه مطلوبی مشاهده می‌شود.
خالق کتاب «رستاخیز حرکات» از شعر مذهبی به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های شعر آیینی نام برد و اضافه کرد: هر فرد شاعر بر اساس آیین خود، ابیات را تنظیم می‌کند؛ به همین علت اشعار غیرآیینی نمی‌تواند به گروه خاصی از شاعران محدود شود.
وی رسیدن به معنای اشعار را از اولویت‌های مورد نیاز برای تشخیص شعر آیینی دانست و تصریح کرد: عرفان داشتن، معرفت نسبت به ائمه اطهار (ع) است و شاعران باید در شعر آیینی با دیدگاه عرفانی خود به وقایع رمزی و سمبلیک نگاه ویژه داشته باشند.
امیری با اشاره به اینکه حماسه و سوگ در شعر آیینی بدون عرفان بی‌معناست، عنوان کرد: بر اساس آموزه‌های عرفان که مقدمات مورد نیاز شعر آیینی است، شعر آیینی باید آیینه‌ای برای معرفی امام باشد؛ نه شاعر. به همین علت، منیت در اشعار شاعران آیینی جایی ندارد.
وی با بیان اینکه شعر آیینی و کربلایی از دوره‌های گذشته همراه با شعر پارسی بوده است، اضافه کرد: فارس‌زبان‌ها با مسلط شدن به آموزه‌های زبان عرب توانستند آثار مطلوبی را در حوزه شعر و ادبیات ماندگار سازند که این آثار مورد توجه شاعران عرب زبان قرار گرفته است.
این استاد شعر و ادبیات، رسیدن به اخلاق نیکو را نتیجه معرفت دانست و خاطرنشان کرد: شاعران شعر مذهبی در دوران حیات، خود را شاعر اهل بیت (ع) معرفی نمی‌کردند و اشعار مرتبط با اهل بیت (ع) را پنهان می‌ساختند؛ چرا که این افراد نگران اخلاق خود بودند، اما بعد از فوت از اشعار آنها به شیوه مطلوبی استقبال شده است.
وی با تاکید بر اینکه اهل بیت (ع) جایگاه بسیار والایی نزد خداوند به خود اختصاص داده‌اند، تصریح کرد: شاعر آیینی معتقد به اخلاق اهل بیت (ع) در حوزه رمزگشایی عرفان باید مراقب باشند که به بهانه عرفان نباید توحید کلمه را خدشه‌دار کنند.
امیری اسفندقه، اخلاق نورانی را یکی از تعاریف عرفان برشمرد و عنوان کرد: با وجود احترامی که برای میراث ادب عرفانی قائل می‌شویم، اما مراقب این مقوله هستیم که برخی از سخنان به نادرستی از زبان برخی افراد مطرح شده است.
خالق کتاب «گاهی خجالت می‌کشم از اینکه انسانم» با اشاره به اینکه شاعران باید در ابعاد مختلف نسبت به ائمه اطهار (ع) شناخت داشته باشند، اظهار کرد: شاعران آیینی با نگاه معرفتی خود معتقدند که اشعار مرتبط با ائمه اطهار (ع) به آنها هدیه داده می‌شود؛ به همین علت اشعار آنها به شیوه مطلوبی در میان مخاطبان نفوذ کرده و آنها را به سمت معارف دینی حرکت می‌دهد.
امیری اسفندقه رسیدن به عرفان واژگانی را از ویژگی‌های مورد نیاز برای شاعران آیینی دانست و اضافه کرد: شاعران مامور به تشخیص هویت واژگان هستند. به همین علت باید نسبت به رعایت معرفت کلام اهتمام جدی داشته باشند؛ چرا که برخی واژه‌ها و حروف در ذهن افکار عمومی هویت مثبتی ندارد و واژگان در دوره‌های مختلف، بارهای مثبت و منفی مختلفی را به خود اختصاص داده‌اند و اکنون در دوره معاصر کنونی برای تحمیل بارهای منفی به برخی واژگان تلاش می‌شود.
این کارشناس شعر و ادبیات اضافه کرد: شاعر آیینی دنبال واژگان مد شده نیست و شان واژه را مورد توجه قرار می‌دهد؛ چرا که برخی از واژه‌ها شانیت ورود به شعر اهل بیتی را ندارند.
وی با تاکید بر اینکه حساسیت مخاطبان شعر و ادبیات به واژگان نسبت به گذشته بیشتر شده است، مطرح کرد: استفاده از کلیدواژه‌ها در ادبیات آیینی به صورت ویژه مورد توجه قرار می‌گیرد.
امیری اسفندقه با بیان اینکه روضه از ادبیات آیینی قابل حذف نیست، گفت: معرفت نسبت به ائمه اطهار (ع) سبب می‌شود که شاعران از برخی کلمات نادرست که مفاهیم منفی را به مخاطبان انتقال می‌دهند، در شعر اهل بیت (ع) پرهیز کنند. شاعر نباید از واژه‌هایی که در حوزه شعر اهل بیت (ع) دارای شانیت مورد نیاز نیست، استفاده کند؛ چرا که واژگان باید توسط شاعران مورد واکاوی قرار داده شود.
این فعال فرهنگی رسانه ملی بر واکاوی اشعار آیینی تاکید کرد و گفت: اشعار آیینی باید با کیفیت بالا به مخاطبان ارائه شود تا در میان آنها تاثیرگذار باشد و سبب تحول شود؛ به همین علت شاعران آیینی باید از ارائه اشعار ضعیف پرهیز کنند.
این استاد شعر و ادبیات با اشاره به اینکه شاعران برجسته تاریخ نسبت به استفاده از منابع دینی اهتمام جدی داشته‌اند، اضافه کرد: بر اساس فرمایشات رهبر انقلاب اسلامی، ترجمه ادعیه ائمه اطهار (ع) و مناجات در حوزه شعر آیینی نباید مورد بی‌توجهی قرار گیرد.
وی با بیان اینکه برگزاری دوره‌های آموزشی برای شاعران سبب انتقال تجربیات می‌شود، اظهار کرد: این دوره‌ها بدون استمرار نمی‌تواند نتایج مورد نظر را به دنبال داشته باشد؛ به همین علت علاوه بر افزایش مدت برگزاری، استمرار این دوره‌ها نیز در طول سال باید مورد توجه قرار گیرد.
امیری اسفندقه از گستردگی شعر آیینی در حوزه‌های مختلف یاد کرد و گفت: حوزه نقد در شعر آیینی باید فعال شود و شاعران کنونی تا منتقدان، آثار شاعران آیینی گذشته را مورد بررسی و نقد قرار دهند.
این معلم ادبیات آموزش و پرورش در پایان بر استفاده از ظرفیت‌های شاعران جوان در عرصه‌های مختلف تاکید کرد و افزود: یکی از مهم‌ترین رسالت‌های انجمن‌های ادبی، شکوفایی ذوق علاقمندان در عرصه‌های مختلف هنری است و برگزاری دوره‌های آموزشی می‌تواند در تقویت استعداد شاعران جوان موثر باشد.
یادآور می‌شود، دوره آموزش شعر آیینی، پنجمین دوره «کلک خیال» بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان است که از دهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر به این سو در کشور برگزار می‌شود. در این دوره تخصصی، که در مجتمع یاوران حضرت مهدی (عج) جمکران در استان قم برگزار شد، ۴۰ تن از ادب‌جویان از سراسر کشور شرکت داشتند.
مرجع : خبرگزاری مهر
