کد مطلب : ۷۱۲۸
ادبیات مرثیه آذری در نهضت امام خمینی(ره) (۳)
از جمله شعرای دیگری كه در رویكرد انقلابی حماسی مرثیه آذری مورد توجه است، حاج صادق تائب تبریزی می‌باشد وی به سال ۱۳۰۲در تبریز متولد شد تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش فراگرفت اولین شعر مرثیه خود را در سال ۱۳۲۷ در مسجد جامع تبریز قرائت كرد.
با آغاز نهضت اسلامی به دستور رهبر نهضت اشعاری كه می‌سرود رنگ و بویی ظلم‌ستیز و انقلابی داشت؛ اشعار وی در محرم سال ۱۳۴۲ در تبریز هنگامه‌ای برپا كرد. برخی رؤسای هیأت‌های مذهبی از قرائت اشعارش جلوگیری می‌كردند كه با حمایت آیت‌الله قاضی طباطبایی آن سال واقعاً حماسه آفرید.
مردم تبریز شاهد بود كه این اشعار چه شور و هیجانی در مرد و زن سینه‌زن دمیده بود:
من ابوالفضلم مرامیم دین حق احیا سیدور
بسدی بوفخریم دسونلر كربلا سقاسیدور
(ترجمه): من ابوالفضلم كه مرامم احیای دین حق است
و این افتخار مرا بس كه بگویند سقای كربلاست
شاهبازم من فضای عشقیده پر چالماغا
خرمن كفره شرار تیغیله اود سالماغا
اولوشام مأمور سیزدن بوفراتی آلماغا
آمریم امرایلیوب فكریم اونون اجرا سیدور
(ترجمه): ای لشكر من شاهباز عرصه عشق هستم
كه بر خرمن كفر شما با تیغ شرربارم آتش می‌افكنم
مأمور آنم كه نهر فرات را از شما بازستانم
رهبر و مقتدایم چنین دستور داده اندیشه و فكر من اجرای امر اوست.
سیز مسلمان سوزگرك دور دینه اولسون خدمتوز
دینی حفظ اتماقه لازمدور اولا جدّیتوز
غفلتوز باعث اولاراَلدن گیده حیثیتوز
عرِض و ناموس سیز گورور سیز خارجی یغما سیدور
(ترجمه): اگر شما مسلمان هستید (اشاره به مأموران دولت) بایستی به دین خود خدمت كنید
و در این راه هم جدیت داشته باشید
این غلفت شما باعث از دست رفتن آبرو و حیثیت شما خواهد شد
آیا نمی‌بینید كه عرض و ناموس شما در معرض تسلط خارجیان [اسرائیلی‌ها، آمریكائیان] است
ای جماعت اولمیون تابع یزید جانیه
ایستری آباد دینی دوندره ویوانیه
سرنوشت مسلمین دوشسون ید بیگانیه
بولموسوز بو نكته نی سیز، بوحسین احساسیدور
(ترجمه): ای مردم تابع یزید زمانه جانی نشوید كه
آبادی دین را ویرانه می‌خواهد
اگر تابع او شوید سرنوشت كشورتان به دست بیگانگان خواهد افتاد [آمریكا و اسرائیل]
شما واقف این نكته نیستید این حسین زمان [خمینی] است كه خطر را احساس كرده هشدار می‌دهد.
ای جماعت بیر بصیر تله با خون كور اولمیون
سیز مسلمان سوز اماندور تابع زور اولمیون
حاكموز مزدور دور، مزدوره مزدور اولمیون(۱)
سیزلری یولدان چیخاردان خارجی اغوا سیدور
(ترجمه): مردم اندكی با چشم بصیرت بنگرید
مسلمان هستید نبایستی تابع زور شوید
حاكم شما (شاه) مزدور بیگانگان است چرا مزدور مزدور شده‌اید
آنچه شما را گمراه ساخته اغوای خارجیان است
عصر حاضر ده حسین دور پیشوای مسلمین
آیت‌الله دوراوزی استاد دانشگاه دین
احترامین ساخلاسون لازمدی هراهل یقین
اولسا هر كس اهل قرآن بواونون مولاسیدور
(ترجمه): در عصر حاضر این حسین زمانه پیشوای مسلمین است
آیت‌الله (خمینی) خود استاد دانشگاه دین بوده و
احترام او بر هر اهل یقینی واجب است
هركسی كه اهل قرآن است، او مولا و مقتدای اوست
ای مسلمان لار دانوب قرآنی گمراه اولمیون
زاده سفیانه خاطرخواه و دلخواه اولمیون
دوتمیون دنیانی بیله طالب جاه اولمیون
عزت دنیای بی‌دین، ذلت عقبا سیدور
(ترجمه): ای مسلمانان با انكار قرآن گمراه نشوید
و به آنچه یزید می‌خواهد مایل نگردید
طالب جاه و مقام دنیایی نباشید كه
این عزت بی‌دینی دنیایی، ذلت عقبایی دارد
سیز مسلمان اولساز ایلر بو دین اوسته تلاش
قویمازسوز اولسون پیغمبر اوغلونا توهین فاش
اولماسوز راضی اگه بیرتیره دل زندیقه باش
اوزگه سوز یوخ حفظ ناموس بشر دعوا سیدور
(ترجمه): اگر مسلمان هستید می‌بایست درحفظ دین خود تلاش كنید و نگذارید به فرزند پیغمبرتان (مراجع) اهانت شود
چگونه راضی می‌شوید كه وی بر كافری تیره‌دل (شاه) تمكین كند
دعوای ما بر سر حفظ ناموس مسلمین است نه حرف دیگر
تائب شعری دیگر دارد كه به تطبیق واقعه مدرسه فیضیه قم و غارت خیام در كربلا می‌پردازد از زبان حضرت زینب(ع) می‌گوید:
«هارداسان امداده گل برپا قیامتدور حُسین (ع)
اود وردبلا رخیمه گاهه قتل و غارتدور حسین (ع)»
(ترجمه): حسین بیا كه قیامتی برپا شده، آتش در خیمه‌گاهت زده‌اند هنگامه قتل و غارت است.
های هوئیله توكولموش خیمه‌گاهه كوفیان
الده سفیانی سرود، اللرده شمشیر و سنان
قول قاناد سیز قوشلاری قویماقلیقا بی‌آشیان
اوزگه بیر هنگامه آیری بیر قیامتدور حسین(ع)
(ترجمه): با هیاهوی بسیار خیمه‌ها را مورد هجوم قرار داده‌اند (منظور حمله كماندوها به فیضیه قم است)
كه بر زبانشان زمزمه‌های جاهلی[جاوید شاه] و در دستانشان شمشیر و سنان
تا كبوتران بال و پر شكسته را بی‌آشیان كنند
حسین بنگر كه هنگامه و قیامتی دیگر است
اولدولار مزدورِ بیگانه، بو صوری مسلمین
اهل دینه تاپدی جرأت بی‌مهابا مشركین
پایمال اولدی ایاقلار آتدا قرآن مبین
بولمورم بو بی‌حیا لرده نه جُرئت دور حسین(ع)
(ترجمه): این مسلمانان ظاهری مزدور بیگانگان (آمریكا و اسرائیل) شدند
از این روست كه این‌گونه بر مسلمانان جسارت و جرأت یافته
قرآن مجید پایمان آن‌ها گردید (اشاره به آتش زدن قرآن‌ها و مفاتیح در جریان حمله به مدرسه فیضیه)
نمی‌دانم این چه جرأت و بی‌حیایی در اینهاست حسین(ع)
كافره مزدور اولماسیدی بو مسلمان لار اگر
دین ایوی اولمازدی عالمده بیله زیر و زِبَر
قانیله دولمازدی باشلار دان دوش عمامه‌لر
گوسترور سفیانیان بونه جسارتدور حسین(ع)
ترجمه: اگر این مسلمانان ظاهری (هیأت حاكمه) مزدور بیگانگان نمی‌شد
بنای دین چنین زیر و رو نمی‌شد
عمامه‌های از سر افتاده از خون رنگین نمی‌گردید
این چه جسارت و جنایت است كه ابوسفیانیان مرتكب می‌شوند
اولماسیدی مسلمینین كفریله پیمان لاری
توپراقابیله سپیلمزدی مسلمان قان لاری
قوم باطل یاندیرابیلمزدیلر قرآن لاری
بو ایشه مزدورلر بیر عمده علتدور حسین(ع)
(ترجمه): اگر بین هیأت حاكمه و ممالك كفر (آمریكا و اسرائیل) قراردادهایی نمی‌بود
خون مسلمانان بر خاك چنین ریخته نمی‌شد
مأموران رژیم جرأت نمی‌كردند قرآن ها را بسوزانند
یكی از عمده دلایل این قتل و جنایت، مزدوران تحت حمایت خارجیان است
ساخلادی مزدور اولان كسلر نه اوز مِلیتین
بولدی نه ملّیت و دینین جهاندا قیمتین
ساتدی مادیاته اوز ناموسیله حیثیتین
سانمادی اوز دینینه عمده خیانتدور حسین(ع)
(ترجمه): مزدور بیگانگان (شاه و هیأت حاكمه) نه ملاحظه ملیت[ایرانیت] خود را كردند
و نه به دین خود ارزش و بهایی قائل شدند
عرض و ناموس خود را به كمك‌های مادی خارجی فروختند
فكر نكرند كه این كار خیانت به دین و كشور است
ویر ماسیدی مسلم و كافر الین گر بیر بیره
كفر اسلامه اولانمازدی محیط دایره
بامدن آتماز دیلار نعش مسلمانی یره
نعشی آتماق بامدن عین شقاتدور حسین(ع)
(ترجمه): اگر مسلمان های ظاهری (شاه) و كافر (رئیس‌جمهور آمریكا) دست در دست هم نمی‌دادند
كفر چنین اسلام را احاطه نمی‌كرد
و از روی بام جنازه‌های مسلمانان را بر زمین نمی‌انداختند (اشاره به جنایات رژیم در حمله به مدرسه فیضیه و شهادت طلاب)
افكندن جسد از روی بام عین شقاوت است(2)
و نهایت اینکه تعابیر و اصطلاحاتی كه در این اشعار دیدیم همگی به نوعی در راستای مفاهیم طرح شده در اعلامیه امام خمینی بود. از این طریق بود كه خط‌مشی مبارزاتی به توده مردم شیعه انتقال پیدا می‌كرد.
مردمی كه روز پانزده خرداد در پی دستگیری امام خمینی قیام خودجوش گسترده خویش را به منصه ظهور رساندند در دهه محرم مخصوصاً روز تاسوعا و عاشورا چنان آماده شد كه برای حفظ دین و رهبر مذهبی خود حاضر به گذشتن از جان خود بودند.
پی‌نوشت:
۱. این مصراع در دوران انقلاب به صورت شعار همگانی در آذربایجان گفته می شد.
۲. تائب تبریزی، صادق، اشعار انقلابی دسته امیرخیز در ۱۵خرداد ۱۳۴۲، بی‌نا، بی‌تا، صص ۹ـ ۱، برای نمونه‌های دیگر اشعار انقلابی تائب تبریزی ر. ك: مقاله نگارنده، قیام شورانگیز ۲۹بهمن مردم تبریز، مجله ۱۵خرداد، شماره ۲۸، صص ۱۷۴-۱۷۲.
با آغاز نهضت اسلامی به دستور رهبر نهضت اشعاری كه می‌سرود رنگ و بویی ظلم‌ستیز و انقلابی داشت؛ اشعار وی در محرم سال ۱۳۴۲ در تبریز هنگامه‌ای برپا كرد. برخی رؤسای هیأت‌های مذهبی از قرائت اشعارش جلوگیری می‌كردند كه با حمایت آیت‌الله قاضی طباطبایی آن سال واقعاً حماسه آفرید.
مردم تبریز شاهد بود كه این اشعار چه شور و هیجانی در مرد و زن سینه‌زن دمیده بود:
من ابوالفضلم مرامیم دین حق احیا سیدور
بسدی بوفخریم دسونلر كربلا سقاسیدور
(ترجمه): من ابوالفضلم كه مرامم احیای دین حق است
و این افتخار مرا بس كه بگویند سقای كربلاست
شاهبازم من فضای عشقیده پر چالماغا
خرمن كفره شرار تیغیله اود سالماغا
اولوشام مأمور سیزدن بوفراتی آلماغا
آمریم امرایلیوب فكریم اونون اجرا سیدور
(ترجمه): ای لشكر من شاهباز عرصه عشق هستم
كه بر خرمن كفر شما با تیغ شرربارم آتش می‌افكنم
مأمور آنم كه نهر فرات را از شما بازستانم
رهبر و مقتدایم چنین دستور داده اندیشه و فكر من اجرای امر اوست.
سیز مسلمان سوزگرك دور دینه اولسون خدمتوز
دینی حفظ اتماقه لازمدور اولا جدّیتوز
غفلتوز باعث اولاراَلدن گیده حیثیتوز
عرِض و ناموس سیز گورور سیز خارجی یغما سیدور
(ترجمه): اگر شما مسلمان هستید (اشاره به مأموران دولت) بایستی به دین خود خدمت كنید
و در این راه هم جدیت داشته باشید
این غلفت شما باعث از دست رفتن آبرو و حیثیت شما خواهد شد
آیا نمی‌بینید كه عرض و ناموس شما در معرض تسلط خارجیان [اسرائیلی‌ها، آمریكائیان] است
ای جماعت اولمیون تابع یزید جانیه
ایستری آباد دینی دوندره ویوانیه
سرنوشت مسلمین دوشسون ید بیگانیه
بولموسوز بو نكته نی سیز، بوحسین احساسیدور
(ترجمه): ای مردم تابع یزید زمانه جانی نشوید كه
آبادی دین را ویرانه می‌خواهد
اگر تابع او شوید سرنوشت كشورتان به دست بیگانگان خواهد افتاد [آمریكا و اسرائیل]
شما واقف این نكته نیستید این حسین زمان [خمینی] است كه خطر را احساس كرده هشدار می‌دهد.
ای جماعت بیر بصیر تله با خون كور اولمیون
سیز مسلمان سوز اماندور تابع زور اولمیون
حاكموز مزدور دور، مزدوره مزدور اولمیون(۱)
سیزلری یولدان چیخاردان خارجی اغوا سیدور
(ترجمه): مردم اندكی با چشم بصیرت بنگرید
مسلمان هستید نبایستی تابع زور شوید
حاكم شما (شاه) مزدور بیگانگان است چرا مزدور مزدور شده‌اید
آنچه شما را گمراه ساخته اغوای خارجیان است
عصر حاضر ده حسین دور پیشوای مسلمین
آیت‌الله دوراوزی استاد دانشگاه دین
احترامین ساخلاسون لازمدی هراهل یقین
اولسا هر كس اهل قرآن بواونون مولاسیدور
(ترجمه): در عصر حاضر این حسین زمانه پیشوای مسلمین است
آیت‌الله (خمینی) خود استاد دانشگاه دین بوده و
احترام او بر هر اهل یقینی واجب است
هركسی كه اهل قرآن است، او مولا و مقتدای اوست
ای مسلمان لار دانوب قرآنی گمراه اولمیون
زاده سفیانه خاطرخواه و دلخواه اولمیون
دوتمیون دنیانی بیله طالب جاه اولمیون
عزت دنیای بی‌دین، ذلت عقبا سیدور
(ترجمه): ای مسلمانان با انكار قرآن گمراه نشوید
و به آنچه یزید می‌خواهد مایل نگردید
طالب جاه و مقام دنیایی نباشید كه
این عزت بی‌دینی دنیایی، ذلت عقبایی دارد
سیز مسلمان اولساز ایلر بو دین اوسته تلاش
قویمازسوز اولسون پیغمبر اوغلونا توهین فاش
اولماسوز راضی اگه بیرتیره دل زندیقه باش
اوزگه سوز یوخ حفظ ناموس بشر دعوا سیدور
(ترجمه): اگر مسلمان هستید می‌بایست درحفظ دین خود تلاش كنید و نگذارید به فرزند پیغمبرتان (مراجع) اهانت شود
چگونه راضی می‌شوید كه وی بر كافری تیره‌دل (شاه) تمكین كند
دعوای ما بر سر حفظ ناموس مسلمین است نه حرف دیگر
تائب شعری دیگر دارد كه به تطبیق واقعه مدرسه فیضیه قم و غارت خیام در كربلا می‌پردازد از زبان حضرت زینب(ع) می‌گوید:
«هارداسان امداده گل برپا قیامتدور حُسین (ع)
اود وردبلا رخیمه گاهه قتل و غارتدور حسین (ع)»
(ترجمه): حسین بیا كه قیامتی برپا شده، آتش در خیمه‌گاهت زده‌اند هنگامه قتل و غارت است.
های هوئیله توكولموش خیمه‌گاهه كوفیان
الده سفیانی سرود، اللرده شمشیر و سنان
قول قاناد سیز قوشلاری قویماقلیقا بی‌آشیان
اوزگه بیر هنگامه آیری بیر قیامتدور حسین(ع)
(ترجمه): با هیاهوی بسیار خیمه‌ها را مورد هجوم قرار داده‌اند (منظور حمله كماندوها به فیضیه قم است)
كه بر زبانشان زمزمه‌های جاهلی[جاوید شاه] و در دستانشان شمشیر و سنان
تا كبوتران بال و پر شكسته را بی‌آشیان كنند
حسین بنگر كه هنگامه و قیامتی دیگر است
اولدولار مزدورِ بیگانه، بو صوری مسلمین
اهل دینه تاپدی جرأت بی‌مهابا مشركین
پایمال اولدی ایاقلار آتدا قرآن مبین
بولمورم بو بی‌حیا لرده نه جُرئت دور حسین(ع)
(ترجمه): این مسلمانان ظاهری مزدور بیگانگان (آمریكا و اسرائیل) شدند
از این روست كه این‌گونه بر مسلمانان جسارت و جرأت یافته
قرآن مجید پایمان آن‌ها گردید (اشاره به آتش زدن قرآن‌ها و مفاتیح در جریان حمله به مدرسه فیضیه)
نمی‌دانم این چه جرأت و بی‌حیایی در اینهاست حسین(ع)
كافره مزدور اولماسیدی بو مسلمان لار اگر
دین ایوی اولمازدی عالمده بیله زیر و زِبَر
قانیله دولمازدی باشلار دان دوش عمامه‌لر
گوسترور سفیانیان بونه جسارتدور حسین(ع)
ترجمه: اگر این مسلمانان ظاهری (هیأت حاكمه) مزدور بیگانگان نمی‌شد
بنای دین چنین زیر و رو نمی‌شد
عمامه‌های از سر افتاده از خون رنگین نمی‌گردید
این چه جسارت و جنایت است كه ابوسفیانیان مرتكب می‌شوند
اولماسیدی مسلمینین كفریله پیمان لاری
توپراقابیله سپیلمزدی مسلمان قان لاری
قوم باطل یاندیرابیلمزدیلر قرآن لاری
بو ایشه مزدورلر بیر عمده علتدور حسین(ع)
(ترجمه): اگر بین هیأت حاكمه و ممالك كفر (آمریكا و اسرائیل) قراردادهایی نمی‌بود
خون مسلمانان بر خاك چنین ریخته نمی‌شد
مأموران رژیم جرأت نمی‌كردند قرآن ها را بسوزانند
یكی از عمده دلایل این قتل و جنایت، مزدوران تحت حمایت خارجیان است
ساخلادی مزدور اولان كسلر نه اوز مِلیتین
بولدی نه ملّیت و دینین جهاندا قیمتین
ساتدی مادیاته اوز ناموسیله حیثیتین
سانمادی اوز دینینه عمده خیانتدور حسین(ع)
(ترجمه): مزدور بیگانگان (شاه و هیأت حاكمه) نه ملاحظه ملیت[ایرانیت] خود را كردند
و نه به دین خود ارزش و بهایی قائل شدند
عرض و ناموس خود را به كمك‌های مادی خارجی فروختند
فكر نكرند كه این كار خیانت به دین و كشور است
ویر ماسیدی مسلم و كافر الین گر بیر بیره
كفر اسلامه اولانمازدی محیط دایره
بامدن آتماز دیلار نعش مسلمانی یره
نعشی آتماق بامدن عین شقاتدور حسین(ع)
(ترجمه): اگر مسلمان های ظاهری (شاه) و كافر (رئیس‌جمهور آمریكا) دست در دست هم نمی‌دادند
كفر چنین اسلام را احاطه نمی‌كرد
و از روی بام جنازه‌های مسلمانان را بر زمین نمی‌انداختند (اشاره به جنایات رژیم در حمله به مدرسه فیضیه و شهادت طلاب)
افكندن جسد از روی بام عین شقاوت است(2)
و نهایت اینکه تعابیر و اصطلاحاتی كه در این اشعار دیدیم همگی به نوعی در راستای مفاهیم طرح شده در اعلامیه امام خمینی بود. از این طریق بود كه خط‌مشی مبارزاتی به توده مردم شیعه انتقال پیدا می‌كرد.
مردمی كه روز پانزده خرداد در پی دستگیری امام خمینی قیام خودجوش گسترده خویش را به منصه ظهور رساندند در دهه محرم مخصوصاً روز تاسوعا و عاشورا چنان آماده شد كه برای حفظ دین و رهبر مذهبی خود حاضر به گذشتن از جان خود بودند.
پی‌نوشت:
۱. این مصراع در دوران انقلاب به صورت شعار همگانی در آذربایجان گفته می شد.
۲. تائب تبریزی، صادق، اشعار انقلابی دسته امیرخیز در ۱۵خرداد ۱۳۴۲، بی‌نا، بی‌تا، صص ۹ـ ۱، برای نمونه‌های دیگر اشعار انقلابی تائب تبریزی ر. ك: مقاله نگارنده، قیام شورانگیز ۲۹بهمن مردم تبریز، مجله ۱۵خرداد، شماره ۲۸، صص ۱۷۴-۱۷۲.
